dragòne , nm: dragoni Definizione
sordau chi cumbatit prus a cuadhu chi no a pei; genia de mata po bellesa, ma chi faet fintzes unu vernissu orrúbiu, tinta, bona po meighina
Frasi
apo a girare dae mata in mata, che bandhidu chi giàgarant dragones
Terminologia scientifica
mtm, dracaena draco
Traduzioni
Francese
dragon,
sang de dragon
Inglese
dragoon,
tarragon
Spagnolo
dragón,
drago de Canarias
Italiano
dragone,
sàngue di drago
Tedesco
Drachenbaum.
èlema , nf Definizione
genia de erba chi faet in oros de mare in terra salamata e chi ponent po chistire imbodhigada sa birímbua cota orrostia o budhia: cun cust'erba faent sa merca
Sinonimi e contrari
atzibba,
elimedha
Terminologia scientifica
rba, Atriplex portulacoides
Traduzioni
Francese
pourpier des mers
Inglese
kind of vervain
Spagnolo
verdolaga marina
Italiano
porcellana di mare
Tedesco
eine Salzmeldesorte.
elimèdha, elimédhu , nf, nm Definizione
genia de erba chi faet in oros de mare in terra salamata e chi ponent po chistire imbodhigada sa birímbua cota orrostia o budhia
Sinonimi e contrari
èlema,
atzibba
Terminologia scientifica
rba, Atriplex portulacoides
Traduzioni
Francese
pourpier des mers
Inglese
kind of vervain
Spagnolo
verdolaga marina
Italiano
porcellana di mare
Tedesco
eine Salzmeldesorte.
fachíle, fachíli , nm: facile,
facili,
fancili,
focibi,
frachile,
fucibi Definizione
ispétzia de faciola chi si ponet in cara a su molente e a is cuadhos trebballandho: si apicat a is origas de su pegus cun is origales (o sinono a su tzugu); cosa in cara po s'apariéntzia, pruschetotu nau a disprétziu
Sinonimi e contrari
caratza,
carota,
cavanera,
frangili
/
bisura
Modi di dire
csn:
betare in fachile una cosa a unu = refatzare una cosa a unu, afachilare a unu; pònniri su f. a unu = fàgherelu a birgonza, afachilare, ma si narat fintzas in su sensu de che lu colare, de fàghere menzus; zúghere su fachile de…= portai bisura de…, pàrriri…
Frasi
no bidet ite bi at fora de giannile chie giughet trint'annos su fachile (L.Ilieschi)◊ pro èssere veru trusu postu si at subra de sa caratza su fachile ◊ a s'Itàlia seus serbendidha a conca incrubada che molentis a facili ◊ chi ti dh'ischint, in bidha ti ponent fachile o cantzone!
2.
tue giughes de Giudas su fachile! ◊ in bidha s'ant catzadu su capoto e a Bono li ant ghetadu su frachile
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
œillère
Inglese
blinkers
Spagnolo
anteojera
Italiano
spècie di màschera,
paraòcchi
Tedesco
Blendleder,
Scheuklappe.
faturànte, faturànti , nm Definizione
chie còmporat bestiàmene po dhu torrare a bèndhere
Sinonimi e contrari
carnanseri
Traduzioni
Francese
marchand de bétail
Inglese
cattle dealer
Spagnolo
comerciante de ganado
Italiano
commerciante di bestiame
Tedesco
Viehhändler.
feminàlla , nf, nm: feminaza,
feminazu,
femmiarxu,
femminazu Definizione
chedha de féminas, féminas medas, is féminas
Sinonimi e contrari
feminiu
/
cdh. feminàglia
Frasi
a missa donzi die bi andhat meda sa feminaza ◊ cussa est fèngia de feminalla ◊ su feminazu pensaiat a samunare, prugare e fàere a pane su trigu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
les femmes
Inglese
women (a lot of)
Spagnolo
mujerío
Italiano
le dònne,
quantità di dònne
Tedesco
Frauen (Pl.).
feridòri 1 , nm: vedidore Definizione
astoredhu, astoritu feridore, genia de pigione mannu: una calidade si agatat in Sardigna e Córsica ebbia
Sinonimi e contrari
ispaderi,
spraberi
Terminologia scientifica
pzn, accipiter nisus, a.n. wolterstorffi
Traduzioni
Francese
épervier d'Europe,
épervier de Sardaigne
Inglese
eurasian sparrowhawk
Spagnolo
gavilán
Italiano
sparvièro,
sparvièro di Sardégna
Tedesco
Sperber,
eine Sperbersorte.
ferríghine , nf Definizione
iscadra o medra de ferru, s'iscartu de su ferru iscagiau in sa forredha de su ferreri o in logu inue iscàgiant ferru
Sinonimi e contrari
cagaverru,
férrina
Traduzioni
Francese
scorie de fer
Inglese
slag
Spagnolo
metralla,
cagafierro
Italiano
scòria di fèrro
Tedesco
Schmiedesinter.
fiàdu , nm, nf Definizione
css. animale mannu de petza (baca, brebè, cuadhu, e àteru); nau in cobertantza (fintzes fiadedhu), una calesiògiat persona, nau unu pagu a disprétziu, bolendho nàrrere chi no est tanti persona bona, e si narat fintzes de bobboi (unu pagu a brulla, po erríere)/ min. fiadutzu
Sinonimi e contrari
animabi,
pecus
Modi di dire
csn:
malu fiatu = fiadu malu, cristianu pagu bonu; fiadu berbeghinu, béchinu, bulu, fiadu minudu (animali piticu); fiadu russu = animali mannu
Frasi
ite bella fiadu, cussa baca! ◊ su pastore deviat dare contu a unu fiotedhu de fiados berveghinos ◊ li ant regaladu fiados minudos e fiados russos ◊ in su saltu paschiat paritzos fiadutzos ◊ fia teracu anzenu ma mi ndhe essei e mi ponei abbandha cun fiados mios
2.
arratza de fiadu chi at buscadu, a maridu, Fulana: mandrone de prima calidade!
Traduzioni
Francese
bête,
pièce de bétail
Inglese
beast,
head (of cattle)
Spagnolo
cabeza de ganado,
res
Italiano
béstia,
capo di bestiame
Tedesco
Vieh,
Tier.
filivérru , nm: filuverru Definizione
filu de ferru, fintzes un’orrugu (canna de f.); nau in cobertantza, abbardente, pitziosa / camba o canna de f.; calidades de filiverru: zingadu, ispinosu, fine, grussu, chídrinu, modhe
Sinonimi e contrari
/
cdh. filufarru
Frasi
azis postu ferradas a balcones, filuverru pungosu in dogni gianna ◊ a prèndhere custa cosa che cheret duos filiverros
Terminologia scientifica
mtl
Traduzioni
Francese
fil de fer
Inglese
iron wire
Spagnolo
alambre
Italiano
filo di fèrro
Tedesco
Eisendraht,
Draht.
fiòca , nf: floca,
froca Definizione
tàpile, orrughedhu de nie comente calat de is nues candho niat, ladu e fine; s'abru de s'ou iscumbatau cun tzúcuru fintzes a essire biancu nidu e coment’e ispruma / min. frochita, froca minuda a zisa de suchitu; àcua froca = abba astrada, frita meda; fritu (agt) che fioca = fridu meda
Sinonimi e contrari
atògia,
ispiàtzulu,
pàmpula,
solla,
tadhàine
Frasi
a bàtiles falada est sa fioca, cobertu at pastura, linna e roca ◊ fit una die de iberru mala e frita, fit frocandhe a froca lada
2.
po fai sa turta s'abriou si pesat a froca
3.
sos iltrunellos sunt acudindhe che a sa fioca, a su gialdinu ◊ totu gallizendhe a chie la podiat bogare prus bella, sas fàulas fint falendhe che a sa froca! (M.Dore)
Cognomi e Proverbi
smb:
Fiocca
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
ltn.
floccus
Traduzioni
Francese
flocon de neige
Inglese
snowflake
Spagnolo
copo de nieve
Italiano
fiòcco di néve
Tedesco
Schneeflocke.
frachèsa 1 , nf: afrachesa* Definizione
genia de budhiore chi benit a totu sa carena (ma fintzes po basca)
Sinonimi e contrari
apoporada,
bura,
frachígliu,
pampori
Frasi
soi totu cun sa trémula e a frachesas ◊ si proit andat bèni, bastus chi no fatzat frachesa de soli
Traduzioni
Francese
bouffée de chaleur
Inglese
flush (hot)
Spagnolo
vaharada de calor
Italiano
vampata di calóre
Tedesco
Hitze,
Glut.
francúdu , agt: francutu Definizione
chi portat farrancas; in cobertantza, furone
Sinonimi e contrari
brancudu
/
furànciu,
ungrudu
Frasi
cussu est unu satanassu francudu ◊ cussos sont lupos francutos!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
armé des serres,
rapace
Inglese
claw provided,
predatory
Spagnolo
con garras,
de presa
Italiano
provvisto di artìgli,
rapace
Tedesco
klauig.
frantzichèna , nf: afrantzuchena* Definizione
avantzos de papare, siat de su pràngiu o siat de sa chena
Sinonimi e contrari
arremusulla,
arrogalla,
cífrinu,
coilla,
fafaruza,
fratamuza,
pispisa,
romasiza,
tzimuca,
vèglia
Traduzioni
Francese
restes d'un repas
Inglese
leftovers
Spagnolo
sobras
Italiano
rimasùglio di pasto
Tedesco
Rest.
frégua, freguèdha, frégula , nf: frélua,
freuledha,
frígula Definizione
ispétzia de fianda po usu de minestra: macarrones a farinedhos chi si faent istidhigandho abba a sa símbula e girandho a lébiu sa punta de is pódhighes apitzu, aintru de su tianu: sa símbula essit totu aranedhada, a farinedhos minudos che gràndhine e si faet sicare po durare / a./c. a logos narant freguledha a su frutu de su samucu / f. incasada = cundhida cun bagna e casu ratadu; frégula istufada, istuvada = sucu cotu a budhidu, cundhidu che a sos macarrones, postu in lama cun ozu budhidu betadu subra e postu in su furru fintzas a fàghere sa crosta cun casu ratadu subra puru
Sinonimi e contrari
ambu,
pistizone,
sucu
Frasi
beniat a bidha a portai sa frégua manna de incasai ◊ custu botixedhu est prenu de freguedha ◊ sa frégula si fait de símbula, a pibionedhus
Cognomi e Proverbi
smb:
Fregula
Etimo
itl.
frégolo
Traduzioni
Francese
pâtes alimentaires granulées pour soupe
Inglese
typical sardinian pasta for soups
Spagnolo
pastas sardas para sopas
Italiano
tipo di pasta sarda per minèstre
Tedesco
sardische Suppennudeln (Pl.).
friuvógu , nm Definizione
calidesa de corpus, budhidore, atacu de callentura cun titivrios
Sinonimi e contrari
cdh. caldafriosa
Frasi
est su friuvogu cun sa callentura chi dhi fait arrallai averionis (R.Frésia)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fièvre avec des frissons de froid
Inglese
fever with cold shivers
Spagnolo
fiebre con escalofrío
Italiano
fèbbre con brìvidi di fréddo
Tedesco
Fieber mit Schüttelfrost.
frochèdha , nf Definizione
chirrione, frocos de lana, is chi no abbarrant impare cun sa parte manna de una lana túndhia; nie a frocos (e fintzes pallasina abbruxada chi bolat, frochedha de chinisu)
Sinonimi e contrari
fioca
Frasi
chin frochedhas tesso trama (M.Dore)
Traduzioni
Francese
flocon
Inglese
wool remnant
Spagnolo
vedija,
lana suelta
Italiano
pezzame di lana
Tedesco
Krempelwolle.
fungubísinu , nm: fungupísina Definizione
busina de matzone o tebbacu de margiani, genia de codrolinu, pitichedhedhu, chi, candho est passau, istrecandhodhu faet coment'e unu bufietu (e po cussu dhi narant fintzes sa fodhe)
Sinonimi e contrari
bussamariana,
buscicaninu,
fogubíssimu,
ispiscinifogu,
pisinache 1,
scapavumu
Terminologia scientifica
atn, Lycoperdon bovista
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vesse-de-loup
Inglese
puffball
Spagnolo
pedo de lobo
Italiano
véscia di lupo
Tedesco
Bovist,
Bofist.
furriadólzu , nm, agt: furriadórgiu,
furriadorju,
furriadorzu,
furriadroxu Definizione
tretu inue si fúrriat, a ue si faet fúrriu, logu (e aprigu, barracu, pinnetu, domo) a ue si torrat a crocare, a istare
Sinonimi e contrari
biradorzu,
furriada,
ghiradorju
/
barraca,
domo,
pinnetu
/
bidhichedha,
bidhiciolu,
madau,
trechinzu
Modi di dire
csn:
non lassare perdas in furriadórgiu = circai a perda furriada, forrogare e betare apare totu, chirchendhe; bentu furriadorzu = chi est tirendhe candho goi candho gai, chena frimmesa ne de fortza e ne de filada
Frasi
Tzitzu fit ómine chi connoschiat onzi segretu e furriadorzu ◊ custos sunt ammentos de unu tempus chena furriadorzu
2.
me in su Sulcis unu tempus is bidhas fiant furriadroxus ◊ aiant fatu unu bellu pículu de caminu a pè ca s'istrada no imbatiat finas a su furriadolzu ◊ die manna cun die visitant cuiles e furriadolzos ◊ sos furisteris fint remonzendhe sos trastos pro leare su caminu de su furriadorzu
Terminologia scientifica
pst, slg
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tournant,
point de repère,
point de retour
Inglese
turning-point,
land mark
Spagnolo
punto de vuelta,
de referencia
Italiano
punto di svòlta,
di riferiménto,
di ritórno
Tedesco
Wendepunkt,
Bezugspunkt.
germànu , nm: ghermanu,
giolmanu,
grammanu,
gremmanu,
zermanu Definizione
(f. -a) ghermanu primarju, fradile de segundhu gradu (fígiu de tziu fradile o de tzia sorresta de su babbu o de sa mama): a logos, manu primarzu / ozu ghermanu = ozuermanu, de olia
Sinonimi e contrari
bremanu
Frasi
germanu miu est surdu perdali ◊ poniant su lutu pro su mortu fintzas sas sorrestas e sas gremmanas primazas, a bortas
Terminologia scientifica
ptl
Etimo
ltn.
germanus
Traduzioni
Francese
cousin germain
Inglese
second cousin
Spagnolo
primo segundo
Italiano
cugino di 2° grado
Tedesco
Vetter oder Cousin zweiten Grades.