bidassòni beidatòne
bidatonàrzu , nm: aidatonarzu Definizione su chi tentat o càstiat s'aidatone Etimo srd.
bidatòne, bidatzòne, bidatzòni beidatòne
bíde , nf: bidi,
vide Definizione
genia de linna chi faet a cannàile longu e fine si no est pudada, est de tantas calidades, faet fògia manna a bicos, bogat su frutu (àghina, ua) a gurdone
Sinonimi e contrari
aidi,
salmentu
Modi di dire
csn:
b. americana = zenia de bide areste, bide chi si prantat a fàghere a barbatella pro l'innestare a b. sarda (sa chi batit frutu bonu); canna de b. = pértia, itl. tràlcio (a bortas est totu su fundhu puru, candho sa b. est fata a bérgula); filu de bide = órdine, giuali
Frasi
sa bide si podet pesare a fundhos minores o a bérgula ◊ sa bide si pudat tra frearzu e martu ◊ sa bide sarda agguantat de prus s'assutore
Terminologia scientifica
frt, Vitis vinifera ssp. vinifera
Etimo
ltn.
vite(m)
Traduzioni
Francese
vigne,
cépage
Inglese
vine
Spagnolo
vid
Italiano
vite,
vitigno
Tedesco
Weinrebe,
Weinstock.
bidèa , nf: fidea, videa Definizione pentzada o pentzamentu, fintzes genia de determinu o decisione po calecuna cosa, su chi si pentzat de calecuna chistione, de calecuna cosa Sinonimi e contrari idea*, intentu, pensamentu, pensu Modi di dire csn: a bidea mia, tua, sua e gai = segundhu su chi ndhe creo deo, tue, isse e gai (e a bortas tenet su sensu de tostorrímine puru, de pretesa); zúghere in bidea de… = pentzai, circai de…; bènnere a bidea una cosa = pentzai ccn. cosa; tènniri bidea de una = chèrrerela a muzere Frasi già m'est costadu a mi fàghere pastore: mai mi esseret intradu in bidea! ◊ cudhos chi no crent in Deus cherent sas cosas a bidea issoro ◊ pro mi acudire sa peus disdícia m'intrat bidea de mi cojuare ◊ li torreit a bidea chi cussu fit unu lùmene antigu ◊ Chirighedhu teniat bidea de Lilla, ma sa bídria non bolliat!
bidebbiànca , nf Definizione mamma de sida, de linna, erba de cannedhus, de coronas: genia de linna chi faet a cannàile longu Sinonimi e contrari badàngiu 1, erbagràbina, mammelinna, sfundhabingiadas / cdh. vitiola Terminologia scientifica rbl, Lonicera implexa.
bidèlla , nf Definizione fémina chi faet misciones o trebballu de càstiu o contivígiu, limpiamentu, in iscolas e ufícios.
bidéllu , nm Definizione ómine chi faet misciones o trebballu de càstiu o contivígiu, limpiamentu, in iscolas o ufícios.
bidemòrtos , nm, nf Definizione chie, ómine o fémina, nanca iat a tènnere sa pena de bíere is mortos.
bideósu , agt Definizione nau de ccn., chi li benit meledos, ideas pagu costumadas, ma fintzes chi est imbideau, chi tenet s'idea de fàere Sinonimi e contrari ideosu 2. po tèssere bene in vida onzi trama fis bideosa dae creatura (P.Fois).
bídere , vrb: bíede,
bíere 1,
biri,
bítere,
vídere Definizione
funtzione de is ogos, de sa vista, su chi si faet cun is ogos fintzes chentza s'idea de abbaidare: su serare, distínghere, su ndhe bodhire cun is ogos sa figura, is colores e totu su chi si paret de is cosas; su si pàrrere de is cosas, su connòschere, ischire / ind. pres. 2ˆ p. sing. bis, 3ˆ p. sing. bit, 3ˆ p. pl. bint (= bides, bidet, bident); ind. imp. 3ˆ p. sing. biat, 1ˆ p. pl. bidimis, (= bidiat, bidiaimus), camp. dèu biei, nosu biristis; pps. bídiu, bidu, bistu, bítiu, bitu, biu 1, vitu
Sinonimi e contrari
agatare,
connòscere,
ibbíere,
iscampiare
/
imparai,
ischire
Modi di dire
csn:
a menzus bídere! = genia de saludu de dus chi si lassant, andendisindi s'unu o s'àteru; no bídere una bótziga = no biri nudha, èssiri ciurpu límpiu; no bídere su cadhu presu = andai a mari e no agatai àcua; bíderesi cun ccn. a unu bisonzu = tènniri agiudu a s'apretu; no si poder bídere (s'unu cun s'àteru) = àere tírria, èssiri a iscórriu s'unu cun s'àteru; no si poder bídere (nadu de unu a iss'etotu), no poder bídere a unu faghindhe ccn. cosa, chentza fàghere, e gai = non bòlliri a…, èssiri dispràxiu pro…; fai biri = ammustrare; donai a biri, dare a bídere = dimustrare (ma fintzas fàghere finta); dàresi a bídere, faisí biri = fàgheresi a connòschere pro su chi unu est (prus che àteru faghindhe carchi assione mala); bideresindhe menzus (de fai ccn. cosa) = agataisí mellus, prus cuntentus; biri a lampaluxi = bídere male, a tretos; no b'at mancu it'e ’ídere = (nadu de cosa pruscatotu candu est paga), mancu si bit, est aici pitichedha, aici pagu chi no benit a bèni mancu a dha biri; dare, àere ite de bídere = donai o tènniri ocasioni, motivu po certai, murrungiai, po èssiri a iscórriu; no cheret bidu = no fait a dhu biri de cantu est légiu, brutu, malibigau, unu grisu; èssere "bidisti e credisti" = crèiri isceti a su chi unu bit cun is ogus suus; bídere una cosa che…, comente e… (+pps) = in perígulos mannos de…, coment'e cosa fata deabberu; ma est a bídere!… = ma càstia a biri!; est a bídere si… = bai e circa si…, tocat a isciri si…; a bídere est, si est gai! (averguendhe o atroghendhe carchi cosa)= est própiu aici!; bideresibbei in ccn. logu = andaidhoi
Frasi
abberi sos ogros si cheres bídere cosa ◊ abbaidendhe so, ma no bido nudha ◊ si bint pipius e mannus passendi a manu pigada ◊ proite, candho mi bies, sa cara ti giras? ◊ su bículu de sa tramata comente mi l'ant fata est a bídere, frades mios!…◊ biu m'eis a fillu miu? ◊ mi ant a bítere che ànima airata! (R.Manca)◊ seu biendu unu tallu de canis currendu
2.
assumancu proite ti ses dendhe a bídere, pro chimbe francos! ◊ si est furriadu che una píbera e gai si est dadu a bídere chi est letranghigurtzu ◊ li dao a bídere chi deo no so comente pessat issa ◊ mancari no lu dabat a bíere, ma fit bragheri ca su ghéneru l'aiat pesau ◊ sa genti timiat is autoridadis, ma sentza dhu donai a biri ◊ damus a bídere chi semus unidos!◊ pro gai pagu ti ses dadu a bídere: pro deghe minutos no che as agabbadu sa faina!
3.
si triballas ti ndh'as a bídere menzus ◊ si li benit bisonzu, ca est solu, no si bidet cun neune
4.
si unu est bonu a triballare si bidet a sa prima betada de manu ◊ su fiadu si bidet a sa pilidura ◊ is cuadhus si bint a sa torrada!
5.
at aciapadu un'ómine chi li at dimandhadu a bídere a ue fit andhendhe ◊ imbístiga a bídere si ndh'ischint a seguru de su chi at capitadu ◊ at domandau a una fémina de s'arruga a biri ita ci fiat in cussa domu
6.
a chie, dae chie l'as bidu a fàghere gai?! ◊ dae su babbu l'at bidu a si arreulare ammandronadu?!…◊ cumenti at biu de su babbu est fadendu issu!
7.
no cheret bidu: pro s'unfiadura at cambiadu figura! ◊ in s'ortu, figos e prunas no cherent bidas de comente sunt irbandhonadas!
8.
ant tentu it'e bídere pro sa partimenta ◊ mudu, no dias it'e bídere a sa zente cun custu nara nara!
9.
andhe chi no ti che ses bidu tue, benzo deo a ti chircare ◊ fizu tou inoghe no si ch'est bidu! ◊ comente l'as atzumbadu, su botighedhu, ca fit in tàntaris, ndhe l'apo bidu che rutu e segadu!
Cognomi e Proverbi
prb:
Bernardu m'at bistu, iscovas de forru ◊ prus bident duos chi no unu
Etimo
ltn.
videre
Traduzioni
Francese
voir
Inglese
to see
Spagnolo
ver
Italiano
vedére
Tedesco
sehen.
bídha , nf: vidha Definizione
su logu, no tanti mannu, inue si agatant impare is domos de sa gente po istare, ispartzinadas in bighinaos; sa gente chi dhue istat / min. bidhedha, bidhichedha, bidhigedha, bidhitzola; in sa bidha dhue funt is domos, is orrugas, is partzas, is bighinaos, is essias (o intradas); a/c. foedhandho in 1ˆ persona, bidha fintzes chentza art. e ne agt. possessivu est sèmpere sa mia, sa nostra
Sinonimi e contrari
pobuladu
Modi di dire
csn:
fàghere fatu e a bidha = acabbau su trabballu e torraus a bidha; èssere in bidha = èssiri aintru de sa bidha, fintzas in domu (su contràriu de èssiri in campu, in àtera bidha); èssere de ’idha = de sa própiu bidha (de chini est fuedhendi); prenàrendhe sa b. (de una nova)= iscandhulizire sa cosa, fàgherela ischire a medas
Frasi
sa bidha unu tempus fiat coment'e unu mundhu: oi est totu trumbullada ◊ is contus de tot'is bidhas de sa Sardigna si assimbillant apari ◊ oe so in bidha, ma cras mi che torro a campu ◊ a fàghere sas férias a bidha!◊ su postinu est girendi totu sa bidha a pei
2.
pro sa bidha, sa chi restaiat abbaunzada fit sempre sa fémina! ◊ sa bidha gei dh’at bintu su fogu, no dhis est fuiu ◊ custrintos e amicos essint a dimandhare sa ponidura e totu sa bidha at dau ◊ tota sa bidha est curta a pultescione ◊ nci depit èssiri totu sa bidha malàida cun cussu arresfriu! ◊ totu sa bidha at fuedhau de custu fatu
Cognomi e Proverbi
smb:
Bidda, Biddas, (Debbidda, Debidda, Deidda, Idda)
/
prb:
centu bidhas e centu modas
Etimo
ltn.
villa
Traduzioni
Francese
village
Inglese
town
Spagnolo
aldea
Italiano
cèntro abitato,
paése,
villàggio
Tedesco
Ortschaft,
Dorf.
bidhajólu , agt, nm Definizione chi o chie istat in d-una bidha, fintzes si no sèmpere ma solu calecuna sumana Sinonimi e contrari bidharesu, bidhalzu Frasi subra de sas coberturas cantant sos puzones bidhajolos ◊ sos pisedhos bidhajolos a isse l'ispuciant Etimo srd.
bidhàju , nm Definizione
chie est de is bidhas (e no de citade), chie istat in calecuna bidha; bidhitzola; chie est de sa matessi bidha de un'àteru
Sinonimi e contrari
bidhúnculu,
vidhitzolinu
/
paesanu
Frasi
ma càstia tui, unu bidhaju a èssi cuglionau a unu castedhaju!…
2.
tiu Nàniu fit crabarzedhu de su bidhaju de Locoe
3.
cussu depiat èssi s'ou de cussu pilloni chi mi at nau su bidhaju de Fustei!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
villageois
Inglese
villager
Spagnolo
aldeano
Italiano
villico,
paesano
Tedesco
Landbewohner.
bidhàlzu , agt, nm: bidhàrgiu, bidharju, bidharzu, bidhaxu, vidharju Definizione chi o chie abbitat meda in bidha, fintzes si no sèmpere ma solu calecuna sumana, o de su sartu andhat dónnia die po portare cosa; bidhitzolu, bidhighedha minore Sinonimi e contrari bidhajolu, bidharesu / bidhiciolu, trechinzu Frasi mi fua postu a fai su bidhaxu 2. as a agatai bidhàrgius istranus ◊ de cussos pinzos ndhe bendhet medas a sos bidharjos 3. in s'antigóriu sa zente istaiat in bidhalzos de pinnetas Etimo srd.
bidharésu , agt, nm: vidharesu Definizione chi o chie abbitat in bidha, fintzes si no sèmpere ma solu calecuna sumana Sinonimi e contrari bidhajolu, bidhalzu | ctr. campagnitu Frasi bidharesos sunt sos mastros de muru, sos mastros de ferru, sos sartos ◊ fit faghindhe su bidharesu, ma como est torradu a su bestiàmine ◊ pustis de una vida gastada in sartu, como est ammedhandhe a su traballu bidharesu Etimo srd.
bidhàrgiu, bidhàrju, bidhàrzu bidhàlzu
bidhàtzu , nm Sinonimi e contrari bidha.
bidhàxu bidhàlzu
bidhía bedhía