bidassòni beidatòne
bidatonàrzu , nm: aidatonarzu Definitzione su chi tentat o càstiat s'aidatone Ètimu srd.
bidatòne, bidatzòne, bidatzòni beidatòne
bíde , nf: bidi,
vide Definitzione
genia de linna chi faet a cannàile longu e fine si no est pudada, est de tantas calidades, faet fògia manna a bicos, bogat su frutu (àghina, ua) a gurdone
Sinònimos e contràrios
aidi,
salmentu
Maneras de nàrrere
csn:
b. americana = zenia de bide areste, bide chi si prantat a fàghere a barbatella pro l'innestare a b. sarda (sa chi batit frutu bonu); canna de b. = pértia, itl. tràlcio (a bortas est totu su fundhu puru, candho sa b. est fata a bérgula); filu de bide = órdine, giuali
Frases
sa bide si podet pesare a fundhos minores o a bérgula ◊ sa bide si pudat tra frearzu e martu ◊ sa bide sarda agguantat de prus s'assutore
Terminologia iscientìfica
frt, Vitis vinifera ssp. vinifera
Ètimu
ltn.
vite(m)
Tradutziones
Frantzesu
vigne,
cépage
Ingresu
vine
Ispagnolu
vid
Italianu
vite,
vitigno
Tedescu
Weinrebe,
Weinstock.
bidèa , nf: fidea, videa Definitzione pentzada o pentzamentu, fintzes genia de determinu o decisione po calecuna cosa, su chi si pentzat de calecuna chistione, de calecuna cosa Sinònimos e contràrios idea*, intentu, pensamentu, pensu Maneras de nàrrere csn: a bidea mia, tua, sua e gai = segundhu su chi ndhe creo deo, tue, isse e gai (e a bortas tenet su sensu de tostorrímine puru, de pretesa); zúghere in bidea de… = pentzai, circai de…; bènnere a bidea una cosa = pentzai ccn. cosa; tènniri bidea de una = chèrrerela a muzere Frases già m'est costadu a mi fàghere pastore: mai mi esseret intradu in bidea! ◊ cudhos chi no crent in Deus cherent sas cosas a bidea issoro ◊ pro mi acudire sa peus disdícia m'intrat bidea de mi cojuare ◊ li torreit a bidea chi cussu fit unu lùmene antigu ◊ Chirighedhu teniat bidea de Lilla, ma sa bídria non bolliat!
bidebbiànca , nf Definitzione mamma de sida, de linna, erba de cannedhus, de coronas: genia de linna chi faet a cannàile longu Sinònimos e contràrios badàngiu 1, erbagràbina, mammelinna, sfundhabingiadas / cdh. vitiola Terminologia iscientìfica rbl, Lonicera implexa.
bidèlla , nf Definitzione fémina chi faet misciones o trebballu de càstiu o contivígiu, limpiamentu, in iscolas e ufícios.
bidéllu , nm Definitzione ómine chi faet misciones o trebballu de càstiu o contivígiu, limpiamentu, in iscolas o ufícios.
bidemòrtos , nm, nf Definitzione chie, ómine o fémina, nanca iat a tènnere sa pena de bíere is mortos.
bideósu , agt Definitzione nau de ccn., chi li benit meledos, ideas pagu costumadas, ma fintzes chi est imbideau, chi tenet s'idea de fàere Sinònimos e contràrios ideosu 2. po tèssere bene in vida onzi trama fis bideosa dae creatura (P.Fois).
bídere , vrb: bíede,
bíere 1,
biri,
bítere,
vídere Definitzione
funtzione de is ogos, de sa vista, su chi si faet cun is ogos fintzes chentza s'idea de abbaidare: su serare, distínghere, su ndhe bodhire cun is ogos sa figura, is colores e totu su chi si paret de is cosas; su si pàrrere de is cosas, su connòschere, ischire / ind. pres. 2ˆ p. sing. bis, 3ˆ p. sing. bit, 3ˆ p. pl. bint (= bides, bidet, bident); ind. imp. 3ˆ p. sing. biat, 1ˆ p. pl. bidimis, (= bidiat, bidiaimus), camp. dèu biei, nosu biristis; pps. bídiu, bidu, bistu, bítiu, bitu, biu 1, vitu
Sinònimos e contràrios
agatare,
connòscere,
ibbíere,
iscampiare
/
imparai,
ischire
Maneras de nàrrere
csn:
a menzus bídere! = genia de saludu de dus chi si lassant, andendisindi s'unu o s'àteru; no bídere una bótziga = no biri nudha, èssiri ciurpu límpiu; no bídere su cadhu presu = andai a mari e no agatai àcua; bíderesi cun ccn. a unu bisonzu = tènniri agiudu a s'apretu; no si poder bídere (s'unu cun s'àteru) = àere tírria, èssiri a iscórriu s'unu cun s'àteru; no si poder bídere (nadu de unu a iss'etotu), no poder bídere a unu faghindhe ccn. cosa, chentza fàghere, e gai = non bòlliri a…, èssiri dispràxiu pro…; fai biri = ammustrare; donai a biri, dare a bídere = dimustrare (ma fintzas fàghere finta); dàresi a bídere, faisí biri = fàgheresi a connòschere pro su chi unu est (prus che àteru faghindhe carchi assione mala); bideresindhe menzus (de fai ccn. cosa) = agataisí mellus, prus cuntentus; biri a lampaluxi = bídere male, a tretos; no b'at mancu it'e ’ídere = (nadu de cosa pruscatotu candu est paga), mancu si bit, est aici pitichedha, aici pagu chi no benit a bèni mancu a dha biri; dare, àere ite de bídere = donai o tènniri ocasioni, motivu po certai, murrungiai, po èssiri a iscórriu; no cheret bidu = no fait a dhu biri de cantu est légiu, brutu, malibigau, unu grisu; èssere "bidisti e credisti" = crèiri isceti a su chi unu bit cun is ogus suus; bídere una cosa che…, comente e… (+pps) = in perígulos mannos de…, coment'e cosa fata deabberu; ma est a bídere!… = ma càstia a biri!; est a bídere si… = bai e circa si…, tocat a isciri si…; a bídere est, si est gai! (averguendhe o atroghendhe carchi cosa)= est própiu aici!; bideresibbei in ccn. logu = andaidhoi
Frases
abberi sos ogros si cheres bídere cosa ◊ abbaidendhe so, ma no bido nudha ◊ si bint pipius e mannus passendi a manu pigada ◊ proite, candho mi bies, sa cara ti giras? ◊ su bículu de sa tramata comente mi l'ant fata est a bídere, frades mios!…◊ biu m'eis a fillu miu? ◊ mi ant a bítere che ànima airata! (R.Manca)◊ seu biendu unu tallu de canis currendu
2.
assumancu proite ti ses dendhe a bídere, pro chimbe francos! ◊ si est furriadu che una píbera e gai si est dadu a bídere chi est letranghigurtzu ◊ li dao a bídere chi deo no so comente pessat issa ◊ mancari no lu dabat a bíere, ma fit bragheri ca su ghéneru l'aiat pesau ◊ sa genti timiat is autoridadis, ma sentza dhu donai a biri ◊ damus a bídere chi semus unidos!◊ pro gai pagu ti ses dadu a bídere: pro deghe minutos no che as agabbadu sa faina!
3.
si triballas ti ndh'as a bídere menzus ◊ si li benit bisonzu, ca est solu, no si bidet cun neune
4.
si unu est bonu a triballare si bidet a sa prima betada de manu ◊ su fiadu si bidet a sa pilidura ◊ is cuadhus si bint a sa torrada!
5.
at aciapadu un'ómine chi li at dimandhadu a bídere a ue fit andhendhe ◊ imbístiga a bídere si ndh'ischint a seguru de su chi at capitadu ◊ at domandau a una fémina de s'arruga a biri ita ci fiat in cussa domu
6.
a chie, dae chie l'as bidu a fàghere gai?! ◊ dae su babbu l'at bidu a si arreulare ammandronadu?!…◊ cumenti at biu de su babbu est fadendu issu!
7.
no cheret bidu: pro s'unfiadura at cambiadu figura! ◊ in s'ortu, figos e prunas no cherent bidas de comente sunt irbandhonadas!
8.
ant tentu it'e bídere pro sa partimenta ◊ mudu, no dias it'e bídere a sa zente cun custu nara nara!
9.
andhe chi no ti che ses bidu tue, benzo deo a ti chircare ◊ fizu tou inoghe no si ch'est bidu! ◊ comente l'as atzumbadu, su botighedhu, ca fit in tàntaris, ndhe l'apo bidu che rutu e segadu!
Sambenados e Provèrbios
prb:
Bernardu m'at bistu, iscovas de forru ◊ prus bident duos chi no unu
Ètimu
ltn.
videre
Tradutziones
Frantzesu
voir
Ingresu
to see
Ispagnolu
ver
Italianu
vedére
Tedescu
sehen.
bídha , nf: vidha Definitzione
su logu, no tanti mannu, inue si agatant impare is domos de sa gente po istare, ispartzinadas in bighinaos; sa gente chi dhue istat / min. bidhedha, bidhichedha, bidhigedha, bidhitzola; in sa bidha dhue funt is domos, is orrugas, is partzas, is bighinaos, is essias (o intradas); a/c. foedhandho in 1ˆ persona, bidha fintzes chentza art. e ne agt. possessivu est sèmpere sa mia, sa nostra
Sinònimos e contràrios
pobuladu
Maneras de nàrrere
csn:
fàghere fatu e a bidha = acabbau su trabballu e torraus a bidha; èssere in bidha = èssiri aintru de sa bidha, fintzas in domu (su contràriu de èssiri in campu, in àtera bidha); èssere de ’idha = de sa própiu bidha (de chini est fuedhendi); prenàrendhe sa b. (de una nova)= iscandhulizire sa cosa, fàgherela ischire a medas
Frases
sa bidha unu tempus fiat coment'e unu mundhu: oi est totu trumbullada ◊ is contus de tot'is bidhas de sa Sardigna si assimbillant apari ◊ oe so in bidha, ma cras mi che torro a campu ◊ a fàghere sas férias a bidha!◊ su postinu est girendi totu sa bidha a pei
2.
pro sa bidha, sa chi restaiat abbaunzada fit sempre sa fémina! ◊ sa bidha gei dh’at bintu su fogu, no dhis est fuiu ◊ custrintos e amicos essint a dimandhare sa ponidura e totu sa bidha at dau ◊ tota sa bidha est curta a pultescione ◊ nci depit èssiri totu sa bidha malàida cun cussu arresfriu! ◊ totu sa bidha at fuedhau de custu fatu
Sambenados e Provèrbios
smb:
Bidda, Biddas, (Debbidda, Debidda, Deidda, Idda)
/
prb:
centu bidhas e centu modas
Ètimu
ltn.
villa
Tradutziones
Frantzesu
village
Ingresu
town
Ispagnolu
aldea
Italianu
cèntro abitato,
paése,
villàggio
Tedescu
Ortschaft,
Dorf.
bidhajólu , agt, nm Definitzione chi o chie istat in d-una bidha, fintzes si no sèmpere ma solu calecuna sumana Sinònimos e contràrios bidharesu, bidhalzu Frases subra de sas coberturas cantant sos puzones bidhajolos ◊ sos pisedhos bidhajolos a isse l'ispuciant Ètimu srd.
bidhàju , nm Definitzione
chie est de is bidhas (e no de citade), chie istat in calecuna bidha; bidhitzola; chie est de sa matessi bidha de un'àteru
Sinònimos e contràrios
bidhúnculu,
vidhitzolinu
/
paesanu
Frases
ma càstia tui, unu bidhaju a èssi cuglionau a unu castedhaju!…
2.
tiu Nàniu fit crabarzedhu de su bidhaju de Locoe
3.
cussu depiat èssi s'ou de cussu pilloni chi mi at nau su bidhaju de Fustei!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
villageois
Ingresu
villager
Ispagnolu
aldeano
Italianu
villico,
paesano
Tedescu
Landbewohner.
bidhàlzu , agt, nm: bidhàrgiu, bidharju, bidharzu, bidhaxu, vidharju Definitzione chi o chie abbitat meda in bidha, fintzes si no sèmpere ma solu calecuna sumana, o de su sartu andhat dónnia die po portare cosa; bidhitzolu, bidhighedha minore Sinònimos e contràrios bidhajolu, bidharesu / bidhiciolu, trechinzu Frases mi fua postu a fai su bidhaxu 2. as a agatai bidhàrgius istranus ◊ de cussos pinzos ndhe bendhet medas a sos bidharjos 3. in s'antigóriu sa zente istaiat in bidhalzos de pinnetas Ètimu srd.
bidharésu , agt, nm: vidharesu Definitzione chi o chie abbitat in bidha, fintzes si no sèmpere ma solu calecuna sumana Sinònimos e contràrios bidhajolu, bidhalzu | ctr. campagnitu Frases bidharesos sunt sos mastros de muru, sos mastros de ferru, sos sartos ◊ fit faghindhe su bidharesu, ma como est torradu a su bestiàmine ◊ pustis de una vida gastada in sartu, como est ammedhandhe a su traballu bidharesu Ètimu srd.
bidhàrgiu, bidhàrju, bidhàrzu bidhàlzu
bidhàtzu , nm Sinònimos e contràrios bidha.
bidhàxu bidhàlzu
bidhía bedhía