nastalàu , pps, agt Definizione de nastalare; chi portat sa nàstala, chi dh'at pàschiu sa nàstala; nau de unu, chi est malu, fintzes unu pagu macu, badhinosu Sinonimi e contrari arnau.
nastrússu, nastrútu, nastrútzu nartússu
nàstula nàstala
nàstula 1, nàstule , nf Definizione
càriga, donniunu de is duos istampos de su nasu cun su modhímene chi dhos format (si narat prus che àteru pl.)
Sinonimi e contrari
acúgia,
cadrata,
càrica,
nare,
naríciu,
pinna 2
Frasi
nísidi su mucu, cantu chi ses faedhendhe a nàstulas tupadas! ◊ nuscos de alchimissa intrendhe in nàstules mi faghiant lagrimare
Terminologia scientifica
crn
Etimo
ltn.
*nasitare
Traduzioni
Francese
naseau
Inglese
nostril (of horse)
Spagnolo
aleta de la nariz
Italiano
frògia
Tedesco
Nüster.
nastúrru , nm Definizione
erba de dente, denti de cuadhu, erba de santa Maria, folla de opus, genia de erba a fògias mannas picadas, pudéscias e pilosedhas, frore grogo, faet su sèmene in d-una bussa a bisura de càssula, est tóssica (drommitiolu), bona po meighina (dha poniant po su male de is dentes)
Sinonimi e contrari
sutzameli
Terminologia scientifica
rbc, Hyoscyamus niger
Traduzioni
Francese
jusquiame noire
Inglese
henbane
Spagnolo
beleño
Italiano
giusquìamo néro
Tedesco
Bilsenkraut.
nastúrru 1, nastúrtu nartússu
nàsu , nm Definizione
arremu de sa carena, in mesu in mesu in cara, apitzu de sa buca, adatu po pigare e torrare àlidu, pigare is fragos o arrancos: serbit fintzes po fàere unos cantu sonos de su foedhóngiu / min. nasitu; partes de su n.: bicu o punta, alas o pinnas, nàstulas o càrigas, sa serra (ossu chi essit e faet a sedha, in mesu de longu), sa sedha = tretu de pitzu comente cumènciat sa fronte, coment'e a fossu; genias de n.: arremangau (unu pagu a punta in susu), a bistrale, abbugnadu, a càrigas ampras o a pinnas abbertas, a corroncinu o a bicu de corròncia, catadu o a patatu o alladiau, longu, fine, mannu, a unchinu o a gantzu (pichinu, a cucumeu)
Modi di dire
csn:
èssere cun su n. a pisciotu = istidhiendi, istídhia istídhia, falendhe; frunziri su n. = irmurriada pro cosa chi no piaghet; fuedhendi a sa grussera, pònnere su n. in culu a unu = no arrennèsciri a dhi fai nudha, pònniri su pisci a sodhu, andai o mandai a cudhu logu; leare a unu a su bicu de su n. = pigaidhu in giru; chèrrere sa cosa apicada a su bicu de su n. = própiu ananti, acanta, sentza de dèpiri fai isfortzu perunu; abarrai cun d-unu palmu de n. = abbarrare male, comente unu no s'ispetaiat o no cheriat, ingannadu; èssere de n. fine, nasi modhe = pigai totu is fragus, èssiri dilicau e spissecu po is fragus
Frasi
chirca e abbàida: o cheres sa cosa apicada a su bicu de su nasu?! ◊ su nasu po carroni pòngiat! ◊ ita trabballu as a fai, chi no ses bona mancu a ti sonai su nasu! ◊ preitzosu, no si nd'isciúliat mancu sa musca de su nasu!
2.
cun custu fritu zuto su nasu falendhe!
Terminologia scientifica
crn
Etimo
ltn.
nasus
Traduzioni
Francese
nez
Inglese
nose
Spagnolo
nariz
Italiano
naso
Tedesco
Nase.
natàle nadàbi
natàle 1, natàli , nm: notali Definizione
genia de macarrone mannu fatu a bisura de tubbu segau curtzu o longhitu e fintzes acancarronau(notali est sèmpere macarrone curtzu)/ min. nataledhu
Frasi
còmpora mesu libba de natalis mannus! ◊ donamí unu chilu de natalis errigaus ◊ po su brodu poneus natalis arrogaus a minudu ◊ mi dh'ais fatu ispasimare custu pratu de natales!◊ a prandi feus nataledhus cun arrescotu
Terminologia scientifica
mng
Traduzioni
Francese
cannellonis
Inglese
cannelloni
Spagnolo
canelones
Italiano
cannellóne
Tedesco
Nudelteigröhre.
natàre nadài
natatzòla , nf Definizione gràndhula, néula (in is subrecos, in su tzugu, in ímbenas), fintzes essidura a bisura de grandhuledha, a nodighedhu / calare sa m. = ufràresi Sinonimi e contrari mataciola*.
nàtica nàdia
natíu nadíu
nàtu nàdu 1
nàtu 1 nàdru
natúra , nf Definizione
su mundhu, s'universu, su logu, totu su chi si agatat po su chi est e coment'est, comente faet o mudat a solu, chentza is cambiamentos chi dhue faet sa gente; sa parte de sa carena chi cun prus precisione distinghet mascu e fémina po su chi pertocat s'ingendramentu de un'èssere nou; su èssere desesi, deasi, chentza cambiamentu bófiu (de annestru o educatzione) nau fintzes de s'índule, de sa manera de fàere de unu / itl. pagare in natura = pagare in cosa
Sinonimi e contrari
naturalesa
| ctr.
cultura
Frasi
pensade a su donu de sa natura dae candho printzípiat sa vida a candho nos dat su frutu! (A.Piu)◊ totu, in pesu e in misura, est bene reguladu in sa natura (A.Loy)◊ su logu, de comente l'at fatu sa natura, sa zente lu càmbiat meda ◊ in natura totu càmbiat chentza chi nudha si distruat
2.
s'abe màsciu, bell'e sempre, pustis cropau morit ca sa natura che restat atacada a sa de s'abe maistra ◊ sa natura de s'ómine zughet sa conchedha cuguzada cun d-unu pizu de pedhutu ◊ su pipiu, crescendi, imparat a no ammostai sa natura ◊ natura atraet e no nutrinzu!
3.
su pàrragu nobu aiat cumpresu deretu sa natura de cussa zente
Traduzioni
Francese
nature
Inglese
nature
Spagnolo
naturaleza
Italiano
natura
Tedesco
Natur.
naturài , vrb Definizione fàere natura, cambiare natura.
naturàle , agt, nm: naturali Definizione
chi est deasi comente sa natura dh'at fatu, chi est cunforma a sa natura, a comente andhat desesi, a solu; sa manera de fàere, de si cumportare chi unu tenet chentza chi potzat dipèndhere de su ch'ischit o imparat o chi bolet, ne de s'educatzione e ne de s'annestru, ma nau a bortas fintzes in su sensu de abbitúdine pigada o, foedhandho de matas e animales, genia de calidade (fintzes peca)
Sinonimi e contrari
incrina,
índula
/
físsiu
| ctr.
fatiscu
Frasi
at cussu naturale: est latranghigurtzu! ◊ isse at unu naturale gasi bonu chi faghet cun totugantos ◊ cussu at naturale malu: no faghet cun neunu! ◊ a èssi gelosu dhu tenit de naturali ◊ teniat unu naturale: li aggradaiat sa cosa licarda! ◊ cust'àinu tenet su naturale de carchidare ◊ no l'inchestes ca tenet naturale malu! ◊ furiat una fémina forti de naturali ◊ at cussu naturale: si leat fritu li benit su male de sa bula
2.
arratza de naturali chi tenit, a furai! ◊ cust'àrbure tenet su naturale de si barriare de fiore ma de muntènnere pagu frutu
3.
de morti e de dolori nci nd'est fintzas tropu in su naturali de custu mundu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
naturel,
propension
Inglese
character,
inclination
Spagnolo
natural
Italiano
naturale,
caràttere,
inclinazióne,
propensióne
Tedesco
natürlich,
Naturell,
Charakter,
Temperament.
naturalèsa , nf Definizione
su èssere naturale, cunforma a sa natura, cunforma a su naturale in su fàere de su cristianu
Sinonimi e contrari
natura,
naturale
| ctr.
apónciu
Frasi
proite istas currendhe a parafua, chi eo transidu ndhe resto e cunfusu: puru no fit naturalesa tua! ◊ lu tenet de naturalesa a èssere ruju in cara ◊ is produtzionis dipendint de su trabballu e de sa naturalesa de su terrenu ◊ Babbu, Fillu e Ispíridu Santu tenint sa própiu naturalesa divina ◊ chi dèu iscriu aici mi parit ca mi ndi tirant de pitzus totu sa naturalesa
Etimo
spn.
naturaleza
Traduzioni
Francese
naturel
Inglese
fidelity
Spagnolo
naturalidad
Italiano
naturalézza
Tedesco
Natürlichkeit.