buratinéri , nm Definizione
gioghistu chi manígiat o faet mòvere is buratinos, is mascaredhas
Sinonimi e contrari
marioneteri,
pupularzu
Traduzioni
Francese
montreur de marionnettes,
marionnettiste
Inglese
pupeteer
Spagnolo
titiritero
Italiano
burattinàio
Tedesco
Marionettenspieler.
burrída , nf: burrira Definizione
genia de pische e genia de papare, manera de coghinare e cundhire (bagna e aghedu) segundhu su pische (mussola, scrita)
Sinonimi e contrari
bastinu
Frasi
lebit ca tengu porcedhu ammurtau e burrida cun àterus mandiaris! ◊ chi andas a innias ti ndi depis iscaresci de sa patata a ischiscionera e de sa burrira!
2.
cantendi de mengianu chitzi est iscimingendimí, mi est faendi sa conca a burrira!
Terminologia scientifica
mng, psc, scyliorhinus canicula
Etimo
itl.l
buridda
Traduzioni
Francese
roussette,
chat de mer
Inglese
sea cat (fish)
Spagnolo
pintarroja
Italiano
gattùccio di mare
Tedesco
Katzenhai.
busciàrdu , nm Definizione
tempus fadhidu po fàere faina a borta a borta in duos o in medas
Sinonimi e contrari
turnu 1
Modi di dire
csn:
a b. = s'unu cun s'àteru, a borta a borta; èssiri de b. = dare su càmbiu a un'àteru in su triballu, pigaindi su busciardu a unu
Traduzioni
Francese
à tour de rôle,
roulement,
service
Inglese
turn
Spagnolo
turno
Italiano
turno
Tedesco
Schicht.
butonèra , nf: abbutonera Definizione
filera de butones, de prata, in is bratzos de unos cantu costúmenes (o fintzes in àteru bestimentu e àteru tretu); in sa carena de su mascu, genia de búscia inue funt is butones
Sinonimi e contrari
cogionera
/
cdh. butunera
Terminologia scientifica
cst, crn
Etimo
ctl.
botonera
Traduzioni
Francese
rangée de boutons
Inglese
row of buttons
Spagnolo
botonadura
Italiano
bottonièra
Tedesco
Knopfreihe.
càbadu , nm: càbidu,
càbiru,
càbudu,
càpudu Definizione
su tretu inue cuménciat (o acabbat) unu filu, una chistione, bicu de orrobba (es. muncadoredhu, pannitzu); càbidu est fintzes pane chi si faet po dhu giare a is piciochedhos a su candhelarzu úrtima die de annu o, in àteru logu, po dhu papare sa die de Is Tres Gurreis / pira de càbudu = pira premedia, cabudàrgia
Sinonimi e contrari
cabu,
punta
Modi di dire
csn:
su c. de sa canna de is pulmonis = cannighinas; a c. de cena, su c. de cena = apustis chenadu; a c. de un'annu = a s'agabbada de un'annu, pustis de un'annu; fai càbudu a (unu logu, camminendi)= imbàtere, corparechela in…; lassai a unu a malu c. = a sirba sua, chentza ghia, chentza annestru, irbandhonadu; s'arbei a c. = sa chi andhat addainanti, de ghia, cabidiana; bogai de c. = bogare de cabu, tasire unu triballu, lassare a pèrdere una chistione, isbandonai cosa, agabbai de circai forrogus; donai càbidu = (in sas cummédias) finire de nàrrere su chi unu depet, a manera chi su cumpanzu cumprendhat chi tocat a isse a nàrrere sa parte sua; pigai c. de una cosa = leare oru, chircare de ischire carchi cosa de una chistione; agatai su c. de una chistione = bogare de ragas de una cosa; fuiri su càbudu = imbrutàresi, cagàresi; de corru in càbidu = de un'ala a s'àtera; su càpudu de s'arrexonamentu, de unu líbburu; lòmpere in càbadu (nadu de frutu)= lòmpere premediu
Frasi
su càbudu de sa funi, de su filu ◊ is làmbrigas infundiant su càbudu de su mucadori (N.Laconi)◊ is giogadoris pigant is cuatru càbudus de su mucadori tenendidhu isténdiu ◊ at biu una tialla manna chi, tenta a is cuatru càpudus, lompiat finas a terra ◊ medas ant a aproillai de dónnia càpudu de sa Terra (Ev.)
2.
at a benni a innòi custu càbudu de merí ◊ unu càbudu de cena fuat andau a domu de sa picioca
3.
ma poita su pipiu dhu lassais aici a malu càbudu? ◊ nc'est bessia: a disígiu a lassai sa domu a mau càbudu!…◊ candu mai ia a lassai sa butega a mau càbudu?!…◊ ocanno sa castagna paret lompenno in càbadu ◊ sa notítzia nc'iat fatu càbudu a Roma!
4.
bogamidhu de càbidu! ◊ bogamidhu de càbudu, no mi trumbullist s'istògumu! ◊ ammarolla funt isderrutas custas domus: dhas ant bogadas de càbidu!
5.
no nc'est che su predi po ndi bogai càbudu a dónnia cosa
6.
candu unu est andau a iscola ciai dhi torrat càbudu!
7.
pigau càbidu nd'eis, de cussa cosa? ◊ gei no arrannesceus a dhi ponni càbudu a custa cosa!
Etimo
ltn.
caput
Traduzioni
Francese
bout de l'écheveau
Inglese
end of skein,
end
Spagnolo
cabo,
remate
Italiano
bàndolo,
estremità,
cócca
Tedesco
Stranganfang,
Ende,
Zipfel.
cabidannítu, cabidannítzu , agt Definizione
chi est de cabudanni, chi benit o lompet in cabudanni / pira cabidannita
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
de septembre
Inglese
september
Spagnolo
septembrino
Italiano
settembrino
Tedesco
September.
cabidiànu , agt: cabudianu Definizione
chi benit o andhat prus a innanti de un'àteru, de un'àtera cosa, chi est in primu pupa; nau de frutuàriu, chi benit o lompet a presse, lompet cabudàrgiu / màsciu cabidianu, berbeghe cabidiana = mascu, brebei de ghia
Sinonimi e contrari
cabidraxu,
premediu
| ctr.
regadiu,
coàinu
Frasi
sos tronos sunt cabidianos de sos lampos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
précédent,
chef de file
Inglese
previous,
leader
Spagnolo
batidor,
que precede,
primero de una fila
Italiano
guidaiòlo,
precedènte,
che precede,
capofila
Tedesco
Leit…,
vorige,
erste,
Erste.
càbu , nm: capu Definizione
s'úrtimu tretu o fintzes su coménciu, su primu tretu de una cosa (filu, fune, tiàgia, lentzolu, muncadore, e àteru, cosa longa); capacidade de pentzare a is cosas, de dhas fàere bene, cun incuru, cun imprastu; unu chi cumandhat àteros in calecunu grupu organizau: in sa cumpangia de is barracellos, chie po importu benit luego apustis de su capitanu / min. cabighedhu
Sinonimi e contrari
càbadu,
cabutzu,
cabútzulu
/
abbistesa,
fracongia,
giudísciu,
imprastu
Modi di dire
csn:
unu c. de filu = agullada, soga, un'arrogu de filu (itl. gugliata, su tantu de filu chi s'intrat in s'agu pro cosire); su c. de sa fune = aundi sa funi acabbat (o aundi cummentzat), coatza; zúghere c. = tènniri abbistesa; èssere de c. = abbistu, zudissiosu; àere, leare c. de una cosa = leare oru, circai de isciri; pònnere c. a fàghere una cosa = fai sa cosa cun coidau e assentu; dare, torrare c. de una cosa = dare segurtade, torrai isceda; bogare de c. = acabbai de…, lassai de fai una faina; bocare capu, bocare capu bonu de una cosa = agatare su médiu, resessire a fàghere una cosa, bogare ragas; cabu b'at!… = no bi at cabu, dhui at pagu de crèiri, de isperai; no s'at c. si…, chie ndh'at c. chi… = chini dhu scit si…, bae e ischi si…; pònnere in capu a unu, de una cosa = incarrigai a unu pro dha fai; su c., nessi! = aite tiat èssere!, est totu in debbadas!
Frasi
su cabu de su filu, de sa fune, de s'atzola, sos cabos de su mucadore, de su pannitzu, de sa tiaza ◊ si agatades sos nodos, chircade su cabu a ixobare ◊ su trabballu no at capu ◊ a cabu de un'ora est beniu a ndi dhus iscidai ◊ a cabu de un'annu, de unu mese
2.
in cussa famíllia no bi at ne cabu e ne coa ◊ chie zuchet capu, sas bachianas las prétziat comente tocat ◊ sa pessone, si zuchet capu, fachet benes e àteru ◊ pensa de ti rimediare, e no sias a cabu de criadura! ◊ ponebbei cabu, mih, a istudiare, no ti botzent! ◊ e ite ndhe at a bogare de cussu triballu si no bi ponet cabu?! ◊ no ponzas fatu a isse, chi no bi at cabu in su chi ti narat! ◊ cabu b'at, pessas, in su chi faghet cussu!… est unu macu! ◊ mi abbizo de s'errore chi cun malu cabu apo fatu ◊ pro su malu cabu chi zughet depet fàghere sa cosa a duas bias
3.
chie ndhe at cabu si at a fàghere tempus bonu, cras?! ◊ leadu cabu ndhe as de su chi est nendhe sa zente, de su chi ant fatu istanote? ◊ po ponner cabu a su Vangelu tou che as bogadu su betzu po su nou ◊ currindhe allirgu, su pipiu no at postu mancu capu a sa camisedha chi dhi piculaiat in palas
4.
bogàdeli de cabu, como, ca sezis istracos! ◊ trabballant fintzas a chi li bocant de capu ◊ chi sichies de custu tamanu no nche bocaes capu bonu! ◊ a sas noe li bogamus de cabu ◊ mezus che la secamus inoche, tantu non ndhe bocamus capu, oje!
5.
ocannu no ndhe poto incolliare una: e mighi mi ndh'at faladu de suore! Su cabu, nessi! (G.Ruju)◊ est andhadu a Tàtari e no at fatu nudha: su cabu, nessi! ◊ dai cussa meighina no ndhe apo àpidu profetu: su cabu, nessi! (G.Ruju)
6.
bisonzat de pònnere in capu sos amicos pro fàchere sa paradura
Etimo
ltn.
capus
Traduzioni
Francese
bout de l'écheveau
Inglese
end of skein
Spagnolo
cabo,
esmero
Italiano
bàndolo,
estremità,
diligènza
Tedesco
Stranganfang,
Ende,
Fleiß.
caciúmbu , nm Definizione
una genia de pramma de is regiones tropicales chi faet una genia de nughe de unu o duos chilos, cun d-unu buidedhu aintru ue dhue at un'abbarolu unu pagu biancu, druche: sa prupa est bianca, tostada, a pígiu grussu, apicigada a su corgiolu de fora, tostau meda
Sinonimi e contrari
còcu
Terminologia scientifica
frt, Cocos nucifera
Etimo
ctl.
catxumbo
Traduzioni
Francese
cocotier,
noix de coco
Inglese
coconut (palm)
Spagnolo
cocotero,
coco
Italiano
palma e nóce di còcco
Tedesco
Kokospalm,
Kokosnuß.
cadeliàre , vrb: cadoliare Definizione
àere sa cosa a fortza de sacrifíciu; arrespramiare sa cosa (ma fintzes cuvrenare sa persona, pausare); istare a míndhigu, cun tropu pagu cosa, in su bisóngiu
Sinonimi e contrari
acolomizare,
arresparmiai,
avitare,
istraviare 1
| ctr.
perdimentare,
sperditziai
Modi di dire
csn:
pane cadeliadu = fatu a fortza de triballu; cadeliàresi de su fàmine = mòrriri de su fàmini po sa mandronia, po su pagu trabballai
Frasi
apo cadeliadu e marasadu chena profetu, che mísera zente
2.
si ses iltraca, cadéliadi! ◊ cussa fémina si ndhe iltat totaganta cadeliada, chena essire mai
Traduzioni
Francese
gagner de quoi vivre à la sueur de son front
Inglese
to gain with sacrifice
Spagnolo
gañar con sacrificio
Italiano
guadagnare con sacrifìcio
Tedesco
mühsam verdienen.
cadimàre , vrb Definizione
abbrandhare proendho, cessare de pròere
Sinonimi e contrari
istansciare
Traduzioni
Francese
cesser de pleuvoir
Inglese
to stop raining
Spagnolo
gotear
Italiano
spiòvere
Tedesco
aufhören zu regnen.
cadíssu , nm Definizione
orrobba de lana, tira de orrobba
Frasi
in sos ojos no bi zughet cadissos! ◊ sos bator moros de sa bandhera sarda zughent sos cadissos
Etimo
spn.
cadiz
Traduzioni
Francese
étoffe de laine grossière,
bandeau
Inglese
woollen cloth
Spagnolo
tejido de lana tosco
Italiano
stòffa di lana grossolana,
bènda
Tedesco
grober Wollstoff,
Binde.
cadrànzu , nm Definizione
in su fundhu de sa bide, genia de nodu, de cambu chi no ant segau bene a paris
Traduzioni
Francese
loupe (excroissance de l'arbre)
Inglese
lump
Spagnolo
nudo,
habón
Italiano
bitórzolo
Tedesco
Knolle.
cadredhaméntu , nm Definizione
su atripare is peis a terra comente faet chie no bolet abbarrare o no bolet calecuna cosa
Sinonimi e contrari
acuadhinadura,
cadredhada,
cadredhadura,
cadredhu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
remuement de pieds par souffrance
Inglese
fidgeting
Spagnolo
forcejeo de los pies
Italiano
dimenìo con i pièdi per insofferènza di qlcs
Tedesco
Schlenkern.
cagadía , nf: cogodia Definizione
fodhe, frutu aortitzu de sa pruna, chi no ammadurat s'ossu e chi no dhu sèberat de sa prupa: abbarrat coment'e teghighedha, buida in mesu, ladita, modhe, in colore tra birde e biancu, bona a papare, de sabore marigosu, e apustis si sicat deunudotu
Sinonimi e contrari
tacatia
2.
s'amistade issoro ch'est finida in cogodia e no si sunt mancu piús faedhados!
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fruit rabougri de la ronce
Inglese
withered fruit of the plum tree
Spagnolo
fruto apestado del endrino
Italiano
frutto imbozzacchito del pruno
Tedesco
eingeschrumpfter Frucht des Pflaumenbaums.
cagallonédhu , nm Definizione
sa làdhara de sa craba, ledàmine abballinadu
Sinonimi e contrari
cadhajoni,
ghiritoni,
gradhajone,
ladhagione,
làdhara
Traduzioni
Francese
crotte de chèvre
Inglese
dung
Spagnolo
cagarruta
Italiano
cacherèllo
Tedesco
Kötel.
cagliàda , nf: callada Definizione
su s'istare mudos, citios, su si firmare de foedhare
Sinonimi e contrari
acaida,
cedada,
citida
| ctr.
faedhada
Frasi
sa cagliada est risposta ◊ fit a chistionu, ma comente li ant nadu cosa at fatu sa callada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
action de se taire
Inglese
action of being silent
Spagnolo
callada
Italiano
atto di tacére
Tedesco
Schweigen.
caixedhabbiànca , nf Definizione
orrúndhine o runduledha marina
Terminologia scientifica
pzn, sterna albifrons
Traduzioni
Francese
hirondelle de mer,
Sterne
Inglese
shear-water
Spagnolo
tindío
Italiano
fraticèllo
Tedesco
Zwergseeschwalbe.
calastrínu , nm: calestrinu Definizione
genia de traessa po mantènnere duas bigas de calecuna cosa acostias apare
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
mince pièce de bois servant de support
Inglese
small chock
Spagnolo
telera
Italiano
calastrèllo
Tedesco
Unterlegebalken.
calavèra , nf: calivera Definizione
is ossos de conca de su mortu (ma nau fintzes po totu sa carena)
Sinonimi e contrari
calavre
2.
is tumbas de gigantis no serbiant po óminis de calivera o contomaxi manna, ma po interrai paris medas personas (B.Erdas)
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
crâne,
tête de mort
Inglese
skull
Spagnolo
calavera
Italiano
tèschio
Tedesco
Schädel.