Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

buratinéri , nm Definitzione gioghistu chi manígiat o faet mòvere is buratinos, is mascaredhas Sinònimos e contràrios marioneteri, pupularzu Tradutziones Frantzesu montreur de marionnettes, marionnettiste Ingresu pupeteer Ispagnolu titiritero Italianu burattinàio Tedescu Marionettenspieler.

burrída , nf: burrira Definitzione genia de pische e genia de papare, manera de coghinare e cundhire (bagna e aghedu) segundhu su pische (mussola, scrita) Sinònimos e contràrios bastinu Frases lebit ca tengu porcedhu ammurtau e burrida cun àterus mandiaris! ◊ chi andas a innias ti ndi depis iscaresci de sa patata a ischiscionera e de sa burrira! 2. cantendi de mengianu chitzi est iscimingendimí, mi est faendi sa conca a burrira! Terminologia iscientìfica mng, psc, scyliorhinus canicula Ètimu itl.l buridda Tradutziones Frantzesu roussette, chat de mer Ingresu sea cat (fish) Ispagnolu pintarroja Italianu gattùccio di mare Tedescu Katzenhai.

busciàrdu , nm Definitzione tempus fadhidu po fàere faina a borta a borta in duos o in medas Sinònimos e contràrios turnu 1 Maneras de nàrrere csn: a b. = s'unu cun s'àteru, a borta a borta; èssiri de b. = dare su càmbiu a un'àteru in su triballu, pigaindi su busciardu a unu Tradutziones Frantzesu à tour de rôle, roulement, service Ingresu turn Ispagnolu turno Italianu turno Tedescu Schicht.

butonèra , nf: abbutonera Definitzione filera de butones, de prata, in is bratzos de unos cantu costúmenes (o fintzes in àteru bestimentu e àteru tretu); in sa carena de su mascu, genia de búscia inue funt is butones Sinònimos e contràrios cogionera / cdh. butunera Terminologia iscientìfica cst, crn Ètimu ctl. botonera Tradutziones Frantzesu rangée de boutons Ingresu row of buttons Ispagnolu botonadura Italianu bottonièra Tedescu Knopfreihe.

càbadu , nm: càbidu, càbiru, càbudu, càpudu Definitzione su tretu inue cuménciat (o acabbat) unu filu, una chistione, bicu de orrobba (es. muncadoredhu, pannitzu); càbidu est fintzes pane chi si faet po dhu giare a is piciochedhos a su candhelarzu úrtima die de annu o, in àteru logu, po dhu papare sa die de Is Tres Gurreis / pira de càbudu = pira premedia, cabudàrgia Sinònimos e contràrios cabu, punta Maneras de nàrrere csn: su c. de sa canna de is pulmonis = cannighinas; a c. de cena, su c. de cena = apustis chenadu; a c. de un'annu = a s'agabbada de un'annu, pustis de un'annu; fai càbudu a (unu logu, camminendi)= imbàtere, corparechela in…; lassai a unu a malu c. = a sirba sua, chentza ghia, chentza annestru, irbandhonadu; s'arbei a c. = sa chi andhat addainanti, de ghia, cabidiana; bogai de c. = bogare de cabu, tasire unu triballu, lassare a pèrdere una chistione, isbandonai cosa, agabbai de circai forrogus; donai càbidu = (in sas cummédias) finire de nàrrere su chi unu depet, a manera chi su cumpanzu cumprendhat chi tocat a isse a nàrrere sa parte sua; pigai c. de una cosa = leare oru, chircare de ischire carchi cosa de una chistione; agatai su c. de una chistione = bogare de ragas de una cosa; fuiri su càbudu = imbrutàresi, cagàresi; de corru in càbidu = de un'ala a s'àtera; su càpudu de s'arrexonamentu, de unu líbburu; lòmpere in càbadu (nadu de frutu)= lòmpere premediu Frases su càbudu de sa funi, de su filu ◊ is làmbrigas infundiant su càbudu de su mucadori (N.Laconi)◊ is giogadoris pigant is cuatru càbudus de su mucadori tenendidhu isténdiu ◊ at biu una tialla manna chi, tenta a is cuatru càpudus, lompiat finas a terra ◊ medas ant a aproillai de dónnia càpudu de sa Terra (Ev.) 2. at a benni a innòi custu càbudu de merí ◊ unu càbudu de cena fuat andau a domu de sa picioca 3. ma poita su pipiu dhu lassais aici a malu càbudu? ◊ nc'est bessia: a disígiu a lassai sa domu a mau càbudu!…◊ candu mai ia a lassai sa butega a mau càbudu?!…◊ ocanno sa castagna paret lompenno in càbadu ◊ sa notítzia nc'iat fatu càbudu a Roma! 4. bogamidhu de càbidu! ◊ bogamidhu de càbudu, no mi trumbullist s'istògumu! ◊ ammarolla funt isderrutas custas domus: dhas ant bogadas de càbidu! 5. no nc'est che su predi po ndi bogai càbudu a dónnia cosa 6. candu unu est andau a iscola ciai dhi torrat càbudu! 7. pigau càbidu nd'eis, de cussa cosa? ◊ gei no arrannesceus a dhi ponni càbudu a custa cosa! Ètimu ltn. caput Tradutziones Frantzesu bout de l'écheveau Ingresu end of skein, end Ispagnolu cabo, remate Italianu bàndolo, estremità, cócca Tedescu Stranganfang, Ende, Zipfel.

cabidannítu, cabidannítzu , agt Definitzione chi est de cabudanni, chi benit o lompet in cabudanni / pira cabidannita Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu de septembre Ingresu september Ispagnolu septembrino Italianu settembrino Tedescu September.

cabidiànu , agt: cabudianu Definitzione chi benit o andhat prus a innanti de un'àteru, de un'àtera cosa, chi est in primu pupa; nau de frutuàriu, chi benit o lompet a presse, lompet cabudàrgiu / màsciu cabidianu, berbeghe cabidiana = mascu, brebei de ghia Sinònimos e contràrios cabidraxu, premediu | ctr. regadiu, coàinu Frases sos tronos sunt cabidianos de sos lampos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu précédent, chef de file Ingresu previous, leader Ispagnolu batidor, que precede, primero de una fila Italianu guidaiòlo, precedènte, che precede, capofila Tedescu Leit…, vorige, erste, Erste.

càbu , nm: capu Definitzione s'úrtimu tretu o fintzes su coménciu, su primu tretu de una cosa (filu, fune, tiàgia, lentzolu, muncadore, e àteru, cosa longa); capacidade de pentzare a is cosas, de dhas fàere bene, cun incuru, cun imprastu; unu chi cumandhat àteros in calecunu grupu organizau: in sa cumpangia de is barracellos, chie po importu benit luego apustis de su capitanu / min. cabighedhu Sinònimos e contràrios càbadu, cabutzu, cabútzulu / abbistesa, fracongia, giudísciu, imprastu Maneras de nàrrere csn: unu c. de filu = agullada, soga, un'arrogu de filu (itl. gugliata, su tantu de filu chi s'intrat in s'agu pro cosire); su c. de sa fune = aundi sa funi acabbat (o aundi cummentzat), coatza; zúghere c. = tènniri abbistesa; èssere de c. = abbistu, zudissiosu; àere, leare c. de una cosa = leare oru, circai de isciri; pònnere c. a fàghere una cosa = fai sa cosa cun coidau e assentu; dare, torrare c. de una cosa = dare segurtade, torrai isceda; bogare de c. = acabbai de…, lassai de fai una faina; bocare capu, bocare capu bonu de una cosa = agatare su médiu, resessire a fàghere una cosa, bogare ragas; cabu b'at!… = no bi at cabu, dhui at pagu de crèiri, de isperai; no s'at c. si…, chie ndh'at c. chi… = chini dhu scit si…, bae e ischi si…; pònnere in capu a unu, de una cosa = incarrigai a unu pro dha fai; su c., nessi! = aite tiat èssere!, est totu in debbadas! Frases su cabu de su filu, de sa fune, de s'atzola, sos cabos de su mucadore, de su pannitzu, de sa tiaza ◊ si agatades sos nodos, chircade su cabu a ixobare ◊ su trabballu no at capu ◊ a cabu de un'ora est beniu a ndi dhus iscidai ◊ a cabu de un'annu, de unu mese 2. in cussa famíllia no bi at ne cabu e ne coa ◊ chie zuchet capu, sas bachianas las prétziat comente tocat ◊ sa pessone, si zuchet capu, fachet benes e àteru ◊ pensa de ti rimediare, e no sias a cabu de criadura! ◊ ponebbei cabu, mih, a istudiare, no ti botzent! ◊ e ite ndhe at a bogare de cussu triballu si no bi ponet cabu?! ◊ no ponzas fatu a isse, chi no bi at cabu in su chi ti narat! ◊ cabu b'at, pessas, in su chi faghet cussu!… est unu macu! ◊ mi abbizo de s'errore chi cun malu cabu apo fatu ◊ pro su malu cabu chi zughet depet fàghere sa cosa a duas bias 3. chie ndhe at cabu si at a fàghere tempus bonu, cras?! ◊ leadu cabu ndhe as de su chi est nendhe sa zente, de su chi ant fatu istanote? ◊ po ponner cabu a su Vangelu tou che as bogadu su betzu po su nou ◊ currindhe allirgu, su pipiu no at postu mancu capu a sa camisedha chi dhi piculaiat in palas 4. bogàdeli de cabu, como, ca sezis istracos! ◊ trabballant fintzas a chi li bocant de capu ◊ chi sichies de custu tamanu no nche bocaes capu bonu! ◊ a sas noe li bogamus de cabu ◊ mezus che la secamus inoche, tantu non ndhe bocamus capu, oje! 5. ocannu no ndhe poto incolliare una: e mighi mi ndh'at faladu de suore! Su cabu, nessi! (G.Ruju)◊ est andhadu a Tàtari e no at fatu nudha: su cabu, nessi! ◊ dai cussa meighina no ndhe apo àpidu profetu: su cabu, nessi! (G.Ruju) 6. bisonzat de pònnere in capu sos amicos pro fàchere sa paradura Ètimu ltn. capus Tradutziones Frantzesu bout de l'écheveau Ingresu end of skein Ispagnolu cabo, esmero Italianu bàndolo, estremità, diligènza Tedescu Stranganfang, Ende, Fleiß.

caciúmbu , nm Definitzione una genia de pramma de is regiones tropicales chi faet una genia de nughe de unu o duos chilos, cun d-unu buidedhu aintru ue dhue at un'abbarolu unu pagu biancu, druche: sa prupa est bianca, tostada, a pígiu grussu, apicigada a su corgiolu de fora, tostau meda Sinònimos e contràrios còcu Terminologia iscientìfica frt, Cocos nucifera Ètimu ctl. catxumbo Tradutziones Frantzesu cocotier, noix de coco Ingresu coconut (palm) Ispagnolu cocotero, coco Italianu palma e nóce di còcco Tedescu Kokospalm, Kokosnuß.

cadeliàre , vrb: cadoliare Definitzione àere sa cosa a fortza de sacrifíciu; arrespramiare sa cosa (ma fintzes cuvrenare sa persona, pausare); istare a míndhigu, cun tropu pagu cosa, in su bisóngiu Sinònimos e contràrios acolomizare, arresparmiai, avitare, istraviare 1 | ctr. perdimentare, sperditziai Maneras de nàrrere csn: pane cadeliadu = fatu a fortza de triballu; cadeliàresi de su fàmine = mòrriri de su fàmini po sa mandronia, po su pagu trabballai Frases apo cadeliadu e marasadu chena profetu, che mísera zente 2. si ses iltraca, cadéliadi! ◊ cussa fémina si ndhe iltat totaganta cadeliada, chena essire mai Tradutziones Frantzesu gagner de quoi vivre à la sueur de son front Ingresu to gain with sacrifice Ispagnolu gañar con sacrificio Italianu guadagnare con sacrifìcio Tedescu mühsam verdienen.

cadimàre , vrb Definitzione abbrandhare proendho, cessare de pròere Sinònimos e contràrios istansciare Tradutziones Frantzesu cesser de pleuvoir Ingresu to stop raining Ispagnolu gotear Italianu spiòvere Tedescu aufhören zu regnen.

cadíssu , nm Definitzione orrobba de lana, tira de orrobba Frases in sos ojos no bi zughet cadissos! ◊ sos bator moros de sa bandhera sarda zughent sos cadissos Ètimu spn. cadiz Tradutziones Frantzesu étoffe de laine grossière, bandeau Ingresu woollen cloth Ispagnolu tejido de lana tosco Italianu stòffa di lana grossolana, bènda Tedescu grober Wollstoff, Binde.

cadrànzu , nm Definitzione in su fundhu de sa bide, genia de nodu, de cambu chi no ant segau bene a paris Tradutziones Frantzesu loupe (excroissance de l'arbre) Ingresu lump Ispagnolu nudo, habón Italianu bitórzolo Tedescu Knolle.

cadredhaméntu , nm Definitzione su atripare is peis a terra comente faet chie no bolet abbarrare o no bolet calecuna cosa Sinònimos e contràrios acuadhinadura, cadredhada, cadredhadura, cadredhu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu remuement de pieds par souffrance Ingresu fidgeting Ispagnolu forcejeo de los pies Italianu dimenìo con i pièdi per insofferènza di qlcs Tedescu Schlenkern.

cagadía , nf: cogodia Definitzione fodhe, frutu aortitzu de sa pruna, chi no ammadurat s'ossu e chi no dhu sèberat de sa prupa: abbarrat coment'e teghighedha, buida in mesu, ladita, modhe, in colore tra birde e biancu, bona a papare, de sabore marigosu, e apustis si sicat deunudotu Sinònimos e contràrios tacatia 2. s'amistade issoro ch'est finida in cogodia e no si sunt mancu piús faedhados! Terminologia iscientìfica rbr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fruit rabougri de la ronce Ingresu withered fruit of the plum tree Ispagnolu fruto apestado del endrino Italianu frutto imbozzacchito del pruno Tedescu eingeschrumpfter Frucht des Pflaumenbaums.

cagallonédhu , nm Definitzione sa làdhara de sa craba, ledàmine abballinadu Sinònimos e contràrios cadhajoni, ghiritoni, gradhajone, ladhagione, làdhara Tradutziones Frantzesu crotte de chèvre Ingresu dung Ispagnolu cagarruta Italianu cacherèllo Tedescu Kötel.

cagliàda , nf: callada Definitzione su s'istare mudos, citios, su si firmare de foedhare Sinònimos e contràrios acaida, cedada, citida | ctr. faedhada Frases sa cagliada est risposta ◊ fit a chistionu, ma comente li ant nadu cosa at fatu sa callada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu action de se taire Ingresu action of being silent Ispagnolu callada Italianu atto di tacére Tedescu Schweigen.

caixedhabbiànca , nf Definitzione orrúndhine o runduledha marina Terminologia iscientìfica pzn, sterna albifrons Tradutziones Frantzesu hirondelle de mer, Sterne Ingresu shear-water Ispagnolu tindío Italianu fraticèllo Tedescu Zwergseeschwalbe.

calastrínu , nm: calestrinu Definitzione genia de traessa po mantènnere duas bigas de calecuna cosa acostias apare Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu mince pièce de bois servant de support Ingresu small chock Ispagnolu telera Italianu calastrèllo Tedescu Unterlegebalken.

calavèra , nf: calivera Definitzione is ossos de conca de su mortu (ma nau fintzes po totu sa carena) Sinònimos e contràrios calavre 2. is tumbas de gigantis no serbiant po óminis de calivera o contomaxi manna, ma po interrai paris medas personas (B.Erdas) Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu crâne, tête de mort Ingresu skull Ispagnolu calavera Italianu tèschio Tedescu Schädel.