cartíglia, cartíllia , nf: castíglia Definitzione
iscritu de comente unu preide podet cunfessare; fintzes is paperis po isposare
Sinònimos e contràrios
prubbicatas
2.
una giovunedha iat donau fuedhu a unu fiuru e enta pubblicau fintzas is cartíllias candu, totu a una borta, maca isbrigungira, dh'at lassau po un'àturu
Sambenados e Provèrbios
smb:
Castiglia
Ètimu
ctl., spn.
cartilla
Tradutziones
Frantzesu
licence de confesser
Ingresu
confessor licence
Ispagnolu
cartilla
Italianu
patènte da confessóre
Tedescu
Befugnis,
die Beichte abzuhnemen.
cartzeléri, cartzelléri , nm Definitzione
castiadore de presone, chie in is galeras tentat is presoneris
Ètimu
ctl.
carceller
Tradutziones
Frantzesu
gardien de prison
Ingresu
warder
Ispagnolu
carcelero
Italianu
carcerière
Tedescu
Gefängniswärter
carvedhútzu , nm Definitzione
min. de carvedhu, crebedhu piticu, de pagas capacidades
Tradutziones
Frantzesu
tête de linotte,
cervelet
Ingresu
little brain
Ispagnolu
mente limitada
Italianu
cervellino,
cervellétto
Tedescu
kleines Gehirn,
Kleingehirn.
caschèta , nf Definitzione
druche fatu cun méndhula, saba e corgiolu de aràngiu impastaos impare e postos in d-una tira de pasta tesa a fine, fata a canaledhu, prena e serrada a bisura de lóriga
2.
est una caschetedha bella druci, cussa pipia, ma arguai a dh'iscontroriai!
Terminologia iscientìfica
drc
Ètimu
ctl.
casqueta
Tradutziones
Frantzesu
petit gâteau en forme de couronne
Ingresu
ring-shaped cake
Ispagnolu
rosquilla
Italianu
ciambèlla
Tedescu
Kringel.
casigiólu , nm: casizolu Definitzione
genia de forma de casu piticu (agiummai solu de late bàchinu) chi si faet a bisura de pira trebballandho su casu friscu aintru de s'abba budhia: dhi faent unu nasedhu (o tenàgiu, conca), su tzugu, inue faet a dhi pònnere un'acapióngiu a dh'apicare (e po cussu a logos dhi narant tavedha)/ unu c. = unu pischedhu de casizolu
Sinònimos e contràrios
gruguzone,
gurgugiolu,
panada 3,
perita,
piredha
/
cdh. caxola
Frases
issus papànt arrescotu, cagiadu e casigiolu ◊ còmpora duos casizolos ca no che ndhe amus!◊ casigiolu e casu furriadu, su casu béciu cun su casu nou, totu cositas de bonu sabore!
Terminologia iscientìfica
csu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
"caciocavallo" (fromage de d'Italie du Sud à forme allongée)
Ingresu
strong cheese from southern italy
Ispagnolu
"caciocavallo",
un tipo de queso
Italianu
caciocavallo
Tedescu
geräucherter Hartkäse.
castagnéri , nm, agt: castangeri,
castanzeri Definitzione
chie ingollet a giru castàngia po bèndhere; chi o chie narat fàulas
Sinònimos e contràrios
castanzaju
/
carigaju,
fabularzu,
fauànciu,
mincidiosu,
patateri
Frases
acò sos castanzeris! ◊ bi at unu castanzeri in ziru: bae a comporare pagas castanzas!
2.
castanzeris coriosos b'at chi narant chi bolat su molente!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
marchand de marrons
Ingresu
chesnut seller
Ispagnolu
castañero
Italianu
castagnaro
Tedescu
Kastanienverkäufer.
catalúfa , nf Definitzione
genia de otrobba
Frases
dhi ant arrigalau una fànuga cun sa mosta de sa catalufa
Terminologia iscientìfica
ts
Tradutziones
Frantzesu
damas de coton
Ingresu
cotton damask
Ispagnolu
catalufa
Italianu
damasco di cotóne
Tedescu
Damast.
catedhína , nf Definitzione
catzedhos medas; nau in cobertantza de su feduliu puru, de is iscolanos e àteros piticos
Sinònimos e contràrios
catedhàmine
Frases
cussa essit a ziru sempre cun sa catedhina de sos fizos ifatu ◊ su mastru fit cun sa catedhina de sos iscolanos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
troupe de petits chiens,
groupe de gens
Ingresu
a group of little dogs,
sequence of people staying behind like dogs
Ispagnolu
banda de cachorros
Italianu
insième di cagnolini,
codazzo di persóne
Tedescu
Gruppe von Hündchen,
Schwarm.
càtiri , nm: catre,
catri Definitzione
genia de letu fatu de linna, cun is tàulas de su fundhu incasciadas in is costaos e cun is costaos artos in tres latos; fintzes mobbília po cicire
Sinònimos e contràrios
letu
/
otomana
Frases
est dormendi in càtiri de òru ◊ de mi nd'iscidai disigiamu s'ora po no riposai in càtiris de fogu ◊ ge at a èssi cosa de nci passai sa noti… mi at a parri de portai púncias in cussu catiredhu!
2.
si nci est ghetau in su catiredhu e aconcau s'est (G.Pili)
Terminologia iscientìfica
mbl
Ètimu
ctl., spn.
catre
Tradutziones
Frantzesu
lit de camp
Ingresu
campbed
Ispagnolu
catre
Italianu
branda
Tedescu
Feldbett.
cavaglieràdu , nm Definitzione
su èssere cavaglieri
Tradutziones
Frantzesu
titre de chevalier
Ingresu
knight hood
Ispagnolu
caballerato
Italianu
cavalierato
Tedescu
Ritterwürde.
cavanàle , nm Definitzione
una parte de su frenu chi si ponet a s'animale, intrau in conca e in murros, sa chi calat in su càvanu o canterzu
Sinònimos e contràrios
canterzale
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
montant de frein
Ingresu
cheek-strap
Ispagnolu
quijera
Italianu
sguancia del fréno
Tedescu
Backenstück.
cèpa , nf: cepra,
gepa Definitzione
cocoroni o preta de sàmbene, orrugu de sàmbene cagiau; linna a tauledhas fines / intèndiri arrancu de cepa = sapíresi in perígulu
Sinònimos e contràrios
drúlluru
2.
sa cepa pigosa de s'anima si tiat solovrare
3.
su baulu de su mortu fut fatu a tàula cepa
Ètimu
chd.
gjeppa
Tradutziones
Frantzesu
caillot de sang
Ingresu
blood clot
Ispagnolu
coágulo,
grumo de sangre
Italianu
coàgulo,
grumo di sàngue
Tedescu
Blutgerinnsel.
cherchizòne , nm: crechigione Definitzione
matighedha de crecu, comente dhue ndh'at chi abbarrat bascitu, a tupa, mescamente candho essit de s'arraighina de una mata segada
Frases
solu su cherchizone bi est creschindhe in sas terras chentza prus aradas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bourgeon de chêne
Ingresu
oak sprout
Ispagnolu
chaparra,
sardón
Italianu
querciòlo
Tedescu
junge Eiche.
cherrítzu , nm: chirritzu Definitzione
frocu, chirrione o matucone de lana a filare, su tanti chi si ponet in sa cannuga e fintzes chirrione de pilos, is pilos / chirritzilongu = nau de ccn., chi portat is pilos longos meda
Sinònimos e contràrios
cannugada,
cugusta,
pubada
/
cabagliera
2.
pro nois sos cherritzos sunt sos pilos ◊ si no faghes a bonu ti tiro sos chirritzos! (Z.Porcu)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
flocon,
boucle de cheveux
Ingresu
tuft
Ispagnolu
mechón
Italianu
pennécchio
Tedescu
Spinnrocken.
chessòne , nm Definitzione
tupa manna de modhitzi
Tradutziones
Frantzesu
maquis de lentisque
Ingresu
lentisk brushland
Ispagnolu
lentiscal
Italianu
macchióne di lentìschio
Tedescu
Niederwald von Mastixbäumen.
chíbbalu, chíbbaru , agt: chíbberu Definitzione
dhu narant pruschetotu de animales candho funt tzatzaos, prenos, e de produtos de sa terra candho essint bellos prenos, e de cosas ufradas; nau de gente, candho unu si credet unu pagu tropu o est ufrau (nau de sa natura de su mascu = arreta)
Sinònimos e contràrios
imbénnidu,
introtzu,
intrusciadu,
pienu,
zibbu
/
càdriu,
crípinu,
crispu,
intreu,
téteru,
ufradu
| ctr.
acalamau,
lentu,
lenu
Maneras de nàrrere
csn:
fiadu chíbberu = animali sanu, bellu e grassu; zúghere sa fune in chíbberu = zúghere sa fune tirada, crispa; èssere chíbberu (nadu de unu pro comente faghet) = èssere intreu, crèresi tropu, èssere ammurrionadu
Frases
zughiat sas titas chíbberas ca fit una die chena allatare ◊ tiu Antiogu fit cun ojos de braja a petus chíbberu ◊ giughet un'anca chíbbera, ofiada chi paret chi bi l'apant sulada ◊ s'ispiga chi siat bella e chíbbera e dogni ranu peset mesa líbbera!
2.
s'abba calat chíbbera e su bentu che la fuetat atesu ◊ chilco a passu chíbberu in caminu peràulas chi mi abberzant in giaru como e cras puru de sas pedras su faedhu…(G.Fiori)
3.
già sezis pagu chíbberu, oe: ite azis irmurzadu, canna de rú?! ◊ zughes sas piberistas longas e chíbberas che tudha de porcu
Ètimu
ltn.
gibber, -era, -erum
Tradutziones
Frantzesu
turgescent,
prospère,
bouffi d'orgueil,
plein de morgue
Ingresu
turgid,
prosperous
Ispagnolu
túrgido,
próspero,
orgulloso,
arrogante
Italianu
tùrgido,
prosperóso,
trónfio
Tedescu
prall,
blühend,
aufgeblasen.
chíci , avb, nm, agt: chício,
chissi,
chito,
chitzi,
chitzo,
chitzu 1 Definitzione
nau de tempus, ora antibitzada, chi benit innanti a cunfrontu de un'àtera calesiògiat ora de sa die, ma mescamente nau de su mengianu cantu prima po s'ora chi si costumat a si ndhe pesare / min. chitzixedhu = su mengianu a bonora, chito meda, chito chito
Sinònimos e contràrios
cisso
| ctr.
trigadiu,
taldu
Maneras de nàrrere
csn:
chito chito = a chitzi meda; in chitzi = a su chitzi; chitzi mannu = chito meda; a parte de chitzu = candho comintzat a èssere chito, su manzanu, chito etotu
Frases
aisetade, tantu est chito! ◊ mi parit chitzixedhu, ancora! ◊ poburitu de mei, chi seu ghimallendi de chitzi mannu fintzas a merí! ◊ bae como, gai torras chito ◊ istasero mi che corco chito ca manzanu peso a sas bàtoro ◊ est arribbau chitzi chitzi, cumentzendi a fai arboris ◊ che semus essidos chito chito a múrghere sa robba
2.
fint móvidos su chito ◊ andas dónnia chitzi a iscurtai sa missa ◊ mammai est pesada de chitzi mannu ◊ Antoni cussu chitzi ci fiat essiu po andai a cassa ◊ issu partit a su chitzu po andai a su sartu
3.
una manzana chita che la ponzei currendhe in su casifíciu
Sambenados e Provèrbios
prb:
si cheres vívere sanu pesa chito su manzanu
Terminologia iscientìfica
sdi
Ètimu
ltn.
cito/citius
Tradutziones
Frantzesu
de bonne heure,
tôt
Ingresu
early
Ispagnolu
pronto
Italianu
prèsto,
di buonóra
Tedescu
früh.
chighinàrzu , agt Definitzione
chi istat imbuscinau in su chinisu, totu brutu de chinisu
Sinònimos e contràrios
chighineri,
chijinalzu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
sale de cendre (ou couvert)
Ingresu
ashy
Ispagnolu
ceniciento
Italianu
ceneróso
Tedescu
mit Asche bedeckt.
chíma , nf, nm: chimu 1,
cima Definitzione
su coromedhu de is matas, is partes prus artas o prus atesu de su truncu de is matas (e po cussu fintzes is prus fines e modhes); genia de candhelita chi bogant is erbas ue apustis faent su frore, ma pruschetotu is litos betzos (Hyoseris radiata, itl. radicchio selvatico)/ cima de làtia, de gureu, de indívia, de càuli
Sinònimos e contràrios
cimixedha,
coma,
coramedhu,
frandha 1,
puntioledha,
rampu
/
síriu
Frases
sas àrbures faghent su frutu in chimas ◊ in sas chimas sos puzones godint gioghitendhe ◊ su cardu, sa latuca, sa tzicória sunt boghendhe sa chima ◊ candho sas erbas bogant sa chima sunt apunta a fàghere su fiore ◊ fit cun su chimu de s'olia che columba ◊ su bentu movet sos chimos de sas matas
2.
in beranu essit sa chima ◊ sos pisedhos essiant a chima, unu tempus: como no cherent mancu tzoculates!
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
ltn.
cima
Tradutziones
Frantzesu
bout tendre et mince des plantes et de certaines herbes
Ingresu
cyme
Ispagnolu
cogollo
Italianu
punta tènera e sottile delle piante,
gètto di alcune èrbe
Tedescu
Trieb,
Sproß.
chinnída, chínnidha , nf: cinnia,
cinnida Definitzione
móvia de is ogos, ma fintzes de una css. parte de sa carena coment'e in s'idea de fàere calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
acínnidu,
móida,
tzinnida
/
chínnita,
cinnita
Frases
inoraona, ajó, ischida: apena apena a sa boghe supentis, betas su túnciu ma… mancu una chinnida faghes! ◊ at fatu una chínnida de conca ◊ s'uricra mi est drinnendhe e apo a chínnidhas s'ocru ◊ de ogu una cinnia si potzu ti fatzu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
signe,
cligner de l'oeil
Ingresu
nod,
wink
Ispagnolu
seña,
ademán (m)
Italianu
cénno,
mòssa
Tedescu
Wink.