cartíglia, cartíllia , nf: castíglia Definizione
iscritu de comente unu preide podet cunfessare; fintzes is paperis po isposare
Sinonimi e contrari
prubbicatas
2.
una giovunedha iat donau fuedhu a unu fiuru e enta pubblicau fintzas is cartíllias candu, totu a una borta, maca isbrigungira, dh'at lassau po un'àturu
Cognomi e Proverbi
smb:
Castiglia
Etimo
ctl., spn.
cartilla
Traduzioni
Francese
licence de confesser
Inglese
confessor licence
Spagnolo
cartilla
Italiano
patènte da confessóre
Tedesco
Befugnis,
die Beichte abzuhnemen.
cartzeléri, cartzelléri , nm Definizione
castiadore de presone, chie in is galeras tentat is presoneris
Etimo
ctl.
carceller
Traduzioni
Francese
gardien de prison
Inglese
warder
Spagnolo
carcelero
Italiano
carcerière
Tedesco
Gefängniswärter
carvedhútzu , nm Definizione
min. de carvedhu, crebedhu piticu, de pagas capacidades
Traduzioni
Francese
tête de linotte,
cervelet
Inglese
little brain
Spagnolo
mente limitada
Italiano
cervellino,
cervellétto
Tedesco
kleines Gehirn,
Kleingehirn.
caschèta , nf Definizione
druche fatu cun méndhula, saba e corgiolu de aràngiu impastaos impare e postos in d-una tira de pasta tesa a fine, fata a canaledhu, prena e serrada a bisura de lóriga
2.
est una caschetedha bella druci, cussa pipia, ma arguai a dh'iscontroriai!
Terminologia scientifica
drc
Etimo
ctl.
casqueta
Traduzioni
Francese
petit gâteau en forme de couronne
Inglese
ring-shaped cake
Spagnolo
rosquilla
Italiano
ciambèlla
Tedesco
Kringel.
casigiólu , nm: casizolu Definizione
genia de forma de casu piticu (agiummai solu de late bàchinu) chi si faet a bisura de pira trebballandho su casu friscu aintru de s'abba budhia: dhi faent unu nasedhu (o tenàgiu, conca), su tzugu, inue faet a dhi pònnere un'acapióngiu a dh'apicare (e po cussu a logos dhi narant tavedha)/ unu c. = unu pischedhu de casizolu
Sinonimi e contrari
gruguzone,
gurgugiolu,
panada 3,
perita,
piredha
/
cdh. caxola
Frasi
issus papànt arrescotu, cagiadu e casigiolu ◊ còmpora duos casizolos ca no che ndhe amus!◊ casigiolu e casu furriadu, su casu béciu cun su casu nou, totu cositas de bonu sabore!
Terminologia scientifica
csu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
"caciocavallo" (fromage de d'Italie du Sud à forme allongée)
Inglese
strong cheese from southern italy
Spagnolo
"caciocavallo",
un tipo de queso
Italiano
caciocavallo
Tedesco
geräucherter Hartkäse.
castagnéri , nm, agt: castangeri,
castanzeri Definizione
chie ingollet a giru castàngia po bèndhere; chi o chie narat fàulas
Sinonimi e contrari
castanzaju
/
carigaju,
fabularzu,
fauànciu,
mincidiosu,
patateri
Frasi
acò sos castanzeris! ◊ bi at unu castanzeri in ziru: bae a comporare pagas castanzas!
2.
castanzeris coriosos b'at chi narant chi bolat su molente!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
marchand de marrons
Inglese
chesnut seller
Spagnolo
castañero
Italiano
castagnaro
Tedesco
Kastanienverkäufer.
catalúfa , nf Definizione
genia de otrobba
Frasi
dhi ant arrigalau una fànuga cun sa mosta de sa catalufa
Terminologia scientifica
ts
Traduzioni
Francese
damas de coton
Inglese
cotton damask
Spagnolo
catalufa
Italiano
damasco di cotóne
Tedesco
Damast.
catedhína , nf Definizione
catzedhos medas; nau in cobertantza de su feduliu puru, de is iscolanos e àteros piticos
Sinonimi e contrari
catedhàmine
Frasi
cussa essit a ziru sempre cun sa catedhina de sos fizos ifatu ◊ su mastru fit cun sa catedhina de sos iscolanos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
troupe de petits chiens,
groupe de gens
Inglese
a group of little dogs,
sequence of people staying behind like dogs
Spagnolo
banda de cachorros
Italiano
insième di cagnolini,
codazzo di persóne
Tedesco
Gruppe von Hündchen,
Schwarm.
càtiri , nm: catre,
catri Definizione
genia de letu fatu de linna, cun is tàulas de su fundhu incasciadas in is costaos e cun is costaos artos in tres latos; fintzes mobbília po cicire
Sinonimi e contrari
letu
/
otomana
Frasi
est dormendi in càtiri de òru ◊ de mi nd'iscidai disigiamu s'ora po no riposai in càtiris de fogu ◊ ge at a èssi cosa de nci passai sa noti… mi at a parri de portai púncias in cussu catiredhu!
2.
si nci est ghetau in su catiredhu e aconcau s'est (G.Pili)
Terminologia scientifica
mbl
Etimo
ctl., spn.
catre
Traduzioni
Francese
lit de camp
Inglese
campbed
Spagnolo
catre
Italiano
branda
Tedesco
Feldbett.
cavaglieràdu , nm Definizione
su èssere cavaglieri
Traduzioni
Francese
titre de chevalier
Inglese
knight hood
Spagnolo
caballerato
Italiano
cavalierato
Tedesco
Ritterwürde.
cavanàle , nm Definizione
una parte de su frenu chi si ponet a s'animale, intrau in conca e in murros, sa chi calat in su càvanu o canterzu
Sinonimi e contrari
canterzale
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
montant de frein
Inglese
cheek-strap
Spagnolo
quijera
Italiano
sguancia del fréno
Tedesco
Backenstück.
cèpa , nf: cepra,
gepa Definizione
cocoroni o preta de sàmbene, orrugu de sàmbene cagiau; linna a tauledhas fines / intèndiri arrancu de cepa = sapíresi in perígulu
Sinonimi e contrari
drúlluru
2.
sa cepa pigosa de s'anima si tiat solovrare
3.
su baulu de su mortu fut fatu a tàula cepa
Etimo
chd.
gjeppa
Traduzioni
Francese
caillot de sang
Inglese
blood clot
Spagnolo
coágulo,
grumo de sangre
Italiano
coàgulo,
grumo di sàngue
Tedesco
Blutgerinnsel.
cherchizòne , nm: crechigione Definizione
matighedha de crecu, comente dhue ndh'at chi abbarrat bascitu, a tupa, mescamente candho essit de s'arraighina de una mata segada
Frasi
solu su cherchizone bi est creschindhe in sas terras chentza prus aradas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bourgeon de chêne
Inglese
oak sprout
Spagnolo
chaparra,
sardón
Italiano
querciòlo
Tedesco
junge Eiche.
cherrítzu , nm: chirritzu Definizione
frocu, chirrione o matucone de lana a filare, su tanti chi si ponet in sa cannuga e fintzes chirrione de pilos, is pilos / chirritzilongu = nau de ccn., chi portat is pilos longos meda
Sinonimi e contrari
cannugada,
cugusta,
pubada
/
cabagliera
2.
pro nois sos cherritzos sunt sos pilos ◊ si no faghes a bonu ti tiro sos chirritzos! (Z.Porcu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
flocon,
boucle de cheveux
Inglese
tuft
Spagnolo
mechón
Italiano
pennécchio
Tedesco
Spinnrocken.
chessòne , nm Definizione
tupa manna de modhitzi
Traduzioni
Francese
maquis de lentisque
Inglese
lentisk brushland
Spagnolo
lentiscal
Italiano
macchióne di lentìschio
Tedesco
Niederwald von Mastixbäumen.
chíbbalu, chíbbaru , agt: chíbberu Definizione
dhu narant pruschetotu de animales candho funt tzatzaos, prenos, e de produtos de sa terra candho essint bellos prenos, e de cosas ufradas; nau de gente, candho unu si credet unu pagu tropu o est ufrau (nau de sa natura de su mascu = arreta)
Sinonimi e contrari
imbénnidu,
introtzu,
intrusciadu,
pienu,
zibbu
/
càdriu,
crípinu,
crispu,
intreu,
téteru,
ufradu
| ctr.
acalamau,
lentu,
lenu
Modi di dire
csn:
fiadu chíbberu = animali sanu, bellu e grassu; zúghere sa fune in chíbberu = zúghere sa fune tirada, crispa; èssere chíbberu (nadu de unu pro comente faghet) = èssere intreu, crèresi tropu, èssere ammurrionadu
Frasi
zughiat sas titas chíbberas ca fit una die chena allatare ◊ tiu Antiogu fit cun ojos de braja a petus chíbberu ◊ giughet un'anca chíbbera, ofiada chi paret chi bi l'apant sulada ◊ s'ispiga chi siat bella e chíbbera e dogni ranu peset mesa líbbera!
2.
s'abba calat chíbbera e su bentu che la fuetat atesu ◊ chilco a passu chíbberu in caminu peràulas chi mi abberzant in giaru como e cras puru de sas pedras su faedhu…(G.Fiori)
3.
già sezis pagu chíbberu, oe: ite azis irmurzadu, canna de rú?! ◊ zughes sas piberistas longas e chíbberas che tudha de porcu
Etimo
ltn.
gibber, -era, -erum
Traduzioni
Francese
turgescent,
prospère,
bouffi d'orgueil,
plein de morgue
Inglese
turgid,
prosperous
Spagnolo
túrgido,
próspero,
orgulloso,
arrogante
Italiano
tùrgido,
prosperóso,
trónfio
Tedesco
prall,
blühend,
aufgeblasen.
chíci , avb, nm, agt: chício,
chissi,
chito,
chitzi,
chitzo,
chitzu 1 Definizione
nau de tempus, ora antibitzada, chi benit innanti a cunfrontu de un'àtera calesiògiat ora de sa die, ma mescamente nau de su mengianu cantu prima po s'ora chi si costumat a si ndhe pesare / min. chitzixedhu = su mengianu a bonora, chito meda, chito chito
Sinonimi e contrari
cisso
| ctr.
trigadiu,
taldu
Modi di dire
csn:
chito chito = a chitzi meda; in chitzi = a su chitzi; chitzi mannu = chito meda; a parte de chitzu = candho comintzat a èssere chito, su manzanu, chito etotu
Frasi
aisetade, tantu est chito! ◊ mi parit chitzixedhu, ancora! ◊ poburitu de mei, chi seu ghimallendi de chitzi mannu fintzas a merí! ◊ bae como, gai torras chito ◊ istasero mi che corco chito ca manzanu peso a sas bàtoro ◊ est arribbau chitzi chitzi, cumentzendi a fai arboris ◊ che semus essidos chito chito a múrghere sa robba
2.
fint móvidos su chito ◊ andas dónnia chitzi a iscurtai sa missa ◊ mammai est pesada de chitzi mannu ◊ Antoni cussu chitzi ci fiat essiu po andai a cassa ◊ issu partit a su chitzu po andai a su sartu
3.
una manzana chita che la ponzei currendhe in su casifíciu
Cognomi e Proverbi
prb:
si cheres vívere sanu pesa chito su manzanu
Terminologia scientifica
sdi
Etimo
ltn.
cito/citius
Traduzioni
Francese
de bonne heure,
tôt
Inglese
early
Spagnolo
pronto
Italiano
prèsto,
di buonóra
Tedesco
früh.
chighinàrzu , agt Definizione
chi istat imbuscinau in su chinisu, totu brutu de chinisu
Sinonimi e contrari
chighineri,
chijinalzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sale de cendre (ou couvert)
Inglese
ashy
Spagnolo
ceniciento
Italiano
ceneróso
Tedesco
mit Asche bedeckt.
chíma , nf, nm: chimu 1,
cima Definizione
su coromedhu de is matas, is partes prus artas o prus atesu de su truncu de is matas (e po cussu fintzes is prus fines e modhes); genia de candhelita chi bogant is erbas ue apustis faent su frore, ma pruschetotu is litos betzos (Hyoseris radiata, itl. radicchio selvatico)/ cima de làtia, de gureu, de indívia, de càuli
Sinonimi e contrari
cimixedha,
coma,
coramedhu,
frandha 1,
puntioledha,
rampu
/
síriu
Frasi
sas àrbures faghent su frutu in chimas ◊ in sas chimas sos puzones godint gioghitendhe ◊ su cardu, sa latuca, sa tzicória sunt boghendhe sa chima ◊ candho sas erbas bogant sa chima sunt apunta a fàghere su fiore ◊ fit cun su chimu de s'olia che columba ◊ su bentu movet sos chimos de sas matas
2.
in beranu essit sa chima ◊ sos pisedhos essiant a chima, unu tempus: como no cherent mancu tzoculates!
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ltn.
cima
Traduzioni
Francese
bout tendre et mince des plantes et de certaines herbes
Inglese
cyme
Spagnolo
cogollo
Italiano
punta tènera e sottile delle piante,
gètto di alcune èrbe
Tedesco
Trieb,
Sproß.
chinnída, chínnidha , nf: cinnia,
cinnida Definizione
móvia de is ogos, ma fintzes de una css. parte de sa carena coment'e in s'idea de fàere calecuna cosa
Sinonimi e contrari
acínnidu,
móida,
tzinnida
/
chínnita,
cinnita
Frasi
inoraona, ajó, ischida: apena apena a sa boghe supentis, betas su túnciu ma… mancu una chinnida faghes! ◊ at fatu una chínnida de conca ◊ s'uricra mi est drinnendhe e apo a chínnidhas s'ocru ◊ de ogu una cinnia si potzu ti fatzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
signe,
cligner de l'oeil
Inglese
nod,
wink
Spagnolo
seña,
ademán (m)
Italiano
cénno,
mòssa
Tedesco
Wink.