latítera , nf: letítera,
letzítera,
litítera Definizione
pisu de coloru, giponi de sordau, genia de erba chi faet a cambu longu longu, bona meda po bestiàmene
Sinonimi e contrari
lepurisposu 1
Terminologia scientifica
rba, Lathyrus sylvestris, L. clymenus
Etimo
ltn.
latirida, lacterida
Traduzioni
Francese
gesse de bois
Inglese
chickling
Spagnolo
alverja
Italiano
cicérchia selvàtica,
èrba gallétta
Tedesco
Waldplatterbse.
lauguadhínu , nm Definizione
erba sardónia o àpiu burdu de arriu o fenugu de àcua, genia de erba mala chi assimbígiat a s'àpiu areste ma chi faet mòrrere animales e gente
Sinonimi e contrari
apiuareste,
apiubburdu 1,
lauadhini,
pàrdinu,
turgusone 1
Terminologia scientifica
rba, Oenanthe crocata
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
renoncule de Sardaigne
Inglese
blister buttercup
Spagnolo
nabo del diablo
Italiano
èrba sardònica
Tedesco
Wasserfenchel (giftig).
launèdhas , nf pl: leonedhas,
leunedhas,
lionedhas,
liunedhas Definizione
genia de aina antiga meda a tres cannas po sonare a suladura; in cobertantza, genia de idea mala, cosa chi si timet, mémula / partes de is l.: tumbu, mancosa, mancosedha, cabitzinu (croba, loba: tumbu + mancosa); cuntzertu (su c.) = unu giogu, totu is tres cannas; launedha de forrani = pipiriolu de fenu
Sinonimi e contrari
bísonas,
bisones,
bísosas,
cannas,
trubedhas
/
grima
Frasi
sos pitzinnos andhabant a fàchere leonedhas a una tanca de trídicu ◊ su danesu Bentzon at fatu istúdiu abberu mannu subra de sas launedhas! ◊ tiu Frori fut su mellus sonadori de launedhas
2.
zeo fia contrària po cudha leonedha chi mi aiat intrau in conca sa biada
Terminologia scientifica
sjl
Etimo
ltn.
ligulella
Traduzioni
Francese
instrument de musique à vent sard,
à trois tuyau en roseau et la bouche comme réservoir d’air
Inglese
launedhas (typical reed-pipe of Sardinia)
Spagnolo
instrumento músico de trés tubos típico de Cerdeña
Italiano
spècie di zampógna tìpica sarda
Tedesco
sardische Hirtenflöte.
lentoràre , vrb: lentoriare Definizione
betare o calare lentore, fintzes fàere abbighedha fine che lentore
Sinonimi e contrari
lentorire,
orrosiai,
saghinare,
serenai 1
Frasi
lentorat in sas notes de istiu ◊ chelos, lentoriade!◊ su sede lentoriadu est lentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
deposer de la rosée
Inglese
to fall dew
Spagnolo
rociar
Italiano
cadér rugiada
Tedesco
tauen.
leperínu , agt: leporinu,
lepurinu Definizione
de lèpere, chi pertocat is lèperes, nau mescamente de colore; nau de gente o de animale, chi est lestru, chi no si lassat aciapare
Sinonimi e contrari
leperaju
/
cdh. leparinu
Frasi
cun sas ancas che fenu leperinu sunt Giommaria e Giara ◊ los currio in caminu lestru che un'astore leporinu (T.Ziranu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
de lièvre
Inglese
leporine
Spagnolo
leporino
Italiano
leprino
Tedesco
Hasen…
lértzinu , agt, nm Definizione
chi o chie portat is ogos trotos, chi est lertzu de ogos
Sinonimi e contrari
gheltzu,
gréciu,
ocrighertzu,
ocritortu,
màcinu,
sghérciu
Traduzioni
Francese
strabique,
atteint de strabisme,
louche
Inglese
squinting,
squinter
Spagnolo
estrábico
Italiano
stràbico
Tedesco
schielend.
licantzadoría , nf Definizione
cosa de papare licantza, gustosa meda
Sinonimi e contrari
apetitoja,
arrechessitu,
bobboe,
gulosina,
licantzúmene,
licardina,
liconia,
pititeria
Frasi
in sa càscia serrada a frísciu mamma bi cuaiat sas licantzadorias ◊ fint licantzadorias preparadas abbididamente pro Pasca
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gourmandise,
morceau de roi
Inglese
delicacy
Spagnolo
exquisitez,
manjar
Italiano
leccornìa,
prelibatézza
Tedesco
Leckerei.
língiu , nm: (lín-giu) linzu
lizu 1 Definizione
donniuna de is costanas curtzas de unu carru, fata cun linnàmene po poderare sa cosa chi si càrrigat (linna, sacos prenos)
Sinonimi e contrari
zerda
Frasi
dhoi fiant carrus de dónnia ispétzia, a arrodas prenas e no, cun língius e cun carrubbas
Etimo
ltn.
ligneos
Traduzioni
Francese
ridelle de char
Inglese
board
Spagnolo
adral
Italiano
spónda del carro
Tedesco
Leiter.
línta , nf Definizione
su línghere, pentzau coment'e cosa fata, passada
Sinonimi e contrari
lincuara,
lintura
Frasi
sa mama li at dadu una linta, a su batulinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coup de langue
Inglese
lick
Spagnolo
lamedura
Italiano
leccata
Tedesco
Lecken.
lóru , nm: lou,
lovru Definizione
corria longa de pedhe de bulu a una pígiu, lada unos duos o tres centímetros, po acapiare su giuale a is corros de is boes (si narat fintzes de una genia de fune ladita de pramma, téssia cun tres codriolas prus fines): lovru est a logos su chi aterue narant presorzu, lióngiu / min. loritu = corria de pedhe; tirare sos loros = pònnere in galera
Sinonimi e contrari
cinsòrgia,
cussorza 1
Frasi
milli isperas atzendhent in su coro a su massaju chi at prontu aradu, loru e redinaju e su giú e s'abba est isetendhe (F.Sechi)
2.
cussa est zente de malu loru, a boche àere postu a un'ala sentza ischire mancu proite!
3.
sa cresura de su tempus at brincau po istuturare lovros, po truncare su chircu de sa timória (G.Brocca)
Cognomi e Proverbi
smb:
Loru
Etimo
ltn.
lorum
Traduzioni
Francese
courroie de cuir pour fixer le joug aux cornes
Inglese
yoke strap
Spagnolo
rolla
Italiano
giuntóia
Tedesco
Zugstrang.
luèco , avb: alluegus,
illuegu,
luego,
luegu,
luegus Definizione
de innoghe a pag'ora, pag'ora o un'iscuta apustis, fintzes deretu, chentza ibertare nudha / luego luego = deretu, itl. immediataménte; luegu pesau, luegu crocau, luegu andau = apenas pesadu, corcadu, andhadu, luego deretu apustis; apo fatu luego = apu fatu impressi, coitendi, su chi fui fendi, su chi depia fai; apo luego fatu = seu acanta de acabbai su chi seu fendi
Sinonimi e contrari
acoitu,
luegamente
Frasi
no istes a s'allora allora: beni luego! ◊ li at pedidu cosa e luego bi l'at dada ◊ cras andhamus a Núoro ma torramus luego ◊ bi so andhadu e mi at pagadu luego ◊ sa mama no aiat abbertu mancu buca chi su fizu luego ch'est curtu (G.Ruju)
Etimo
spn.
luego
Traduzioni
Francese
tout de suite,
immédiatement,
aussitôt,
vite
Inglese
at once
Spagnolo
enseguida,
pronto
Italiano
sùbito,
prèsto
Tedesco
sofort,
bald,
gleich,
schnell.
lupínu , agt, nm Definizione
de is lupos, chi est coment'e lupu; basoledhu de aranas, genia de erba chi faet sa tega che a sa fae e sèmenant po che dh'arare in mesu de sa terra po ladamíngiu / l. grogu = creze de erba areste (Lupinus luteus)
Sinonimi e contrari
basolugadhinu 1
Frasi
a candho in Roma sos fizos lupinos sos primos bator surcos ant sestadu s'aradu sardu aiat aradu nessi mill'annos e milli terrinos ◊ sos canes lupinos sunt de timire
Cognomi e Proverbi
smb:
Lupinu
Terminologia scientifica
rba, Lupinus albus
Traduzioni
Francese
de loup,
lupin
Inglese
lupin
Spagnolo
altramuz
Italiano
lupino
Tedesco
weiße Lupine.
lúrbe , nm Definizione
persona lègia e mala de fàere a tímere
Traduzioni
Francese
tête de bagnard,
individu louche
Inglese
mug
Spagnolo
persona fea y mala
Italiano
cèffo,
uòmo di aspètto brutto
Tedesco
Gauner.
lutàdu , pps, agt: allutadu 1 Definizione
de lutare 2; chi est in corrutu, bestiu a dolu
Traduzioni
Francese
bordé de noir
Inglese
black-edged
Spagnolo
enlutado
Italiano
listato a lutto
Tedesco
mit Trauerrand versehen.
macarronàda , nf: marraconada Definizione
unu bellu papare de macarrones; nau in cobertantza, tontesa, fata de tontos, de gente pagu abbista
Sinonimi e contrari
cicionada,
ciusonada
Frasi
sa meri tenit sa marraconada pronta, cuncordada cun petza de caboniscu
Terminologia scientifica
mng
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bon plat de macaroni
Inglese
dish of macaroni (abundant)
Spagnolo
atracón de macarrones
Italiano
maccheronata
Tedesco
Makkaroni-Essen,
Dummheit.
maciamúrru , nm: matemurru,
matimurru,
matzamurru,
matzimurru Definizione
genia de supa cun pane o biscotos; pane cotu cun bagna; cosa fata a improdhu, male; matimurru dhu narant fintzes po avolotu, burdellu / fàghere a sa matzimurrina = a coredhu, a improdhu
Sinonimi e contrari
martiguserzu,
matimbródhiu,
milciamuredhu
/
abbunzadura
Frasi
cussa est genti chi no si acuntentat de papai matzamurru: bolit aligusta! ◊ mammai su civraxu tostau dhu coit a matzamurru
2.
e ite ndhe naras de su matemurru chi sunt cumbinandhe sos zòvanos? ◊ custu coju essit unu matimurru! ◊ de totu custu matzamurru iat cumpréndiu ca megàt de si morri de fàmini
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
soupe de pain cuit avec de la sauce
Inglese
bread cooked with sauce,
mess
Spagnolo
calandraca,
sopa de pan y galletas,
barullo
Italiano
mazzamurro
Tedesco
eine Brotsuppesorte,
Brotbrei mit Tomatensauce,
Hudelei,
Heidenlärm.
magliorédhu , nm: malloredhu Definizione
genia de macarrone tundhu fatu a manu: macarrone cravau, de punzu, de úngia, de manu nostra
Sinonimi e contrari
arribiedhu,
cicione,
malladedhu,
mutzitu,
pitzoti
Frasi
de malloredhus bèni cundius gei si ndi at papau dus!…
Terminologia scientifica
mng
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
"gnocchi" (quenelles de purée de pommes de terre et de farine)
Inglese
gnocco (typical Sardinian pasta)
Spagnolo
ñoqui
Italiano
gnòcco
Tedesco
sardisches Klößchen.
maicàntu , agt, avb, prn: maigantu Definizione
mai + cantu, nau in su sensu de unos cantu, meda, medas
Sinonimi e contrari
chimai,
meda,
meditu
Frasi
maiganta zente faghiat chilòmetros de caminu ◊ de Pedru Casu si connoschent maigantas poesias ◊ atraessados maigantos giassos, bussat a una gianna ◊ sa cota de su pane bastat maigantu tempus
2.
pesso chi isse si siat fadhidu de maigantu ◊ si mudadu mi agatas maicantu, cal'est s'impressione chi ti do? ◊ cust'avréschida l'amus isetada maicantu! ◊ fit maicantu afochissadu ◊ onzi cosa chi faghiat issa, dae maigantu a cust'ala, no fit zusta
3.
maigantos, maigantas faghent gai
Traduzioni
Francese
un certain,
une certaine quantité de (adj.),
une certaine quantité (pron.),
quelque peu,
assez,
sensiblement (adv.)
Inglese
several
Spagnolo
bastante,
algo
Italiano
alquanto
Tedesco
: etwas (Adj.),
ein wenig,
einige,
: ziemlich (Adv.),
: etwas (Pron.),
ein wenig.
maivòne , nm Definizione
bastoni de santu Giusepi, una genia de nabrighedha chi faet a cambu grussu meda e arta, a frore in colore de orrosa
Sinonimi e contrari
marvarosa
Terminologia scientifica
rbl, Alcea rosea
Traduzioni
Francese
bâton de Saint-Jacques
Inglese
hollyhock
Spagnolo
vara de San José
Italiano
malvóne
Tedesco
Roter Eibisch.
malauràdu , agt Definizione
chi no portat bene, chi portat male
Frasi
cue su cadhu faghet s'apupada: umbra malaurada si b'illongat e batit malu proe
Traduzioni
Francese
de mauvais augure,
malencontreux
Inglese
fateful
Spagnolo
que trae mala suerte
Italiano
malauguróso
Tedesco
unheilvoll.