ispannài, ispannàre, ispannàri , vrb: spannai Definizione
apèrrere, ispràghere, nau de su butone de is erbas e matas; nau de àteru, coment'e apèrrere e giare o fàere lughe
Sinonimi e contrari
abbèrrere,
isclarire,
ispalaciae
/
allugare,
ilgiarare,
illuminai
Modi di dire
csn:
ispannai is abas = ispàrghere sas alas; ispannare su dolu = passai, allebiai, sciagai su dolori, su disprexeri
Frasi
un'arrosa est ispannada ◊ is froris funt cumentzendi a ispannai ◊ po no camminai in lentza sa buca tropu ispannas! (Pani)
2.
acò s'astru de arghentu ispannendhe dogni nue! ◊ sas fritzas tébias de maltu che ant ispannadu sas aeras ◊ antiga domo mia, abblandhas sa tristia e ispannas su coro a su cuntentu (P.Fae)◊ s'at a ispannare su chelu piús luadu in ispijos de sole ◊ daghi ant ispannadu cussu velu, tandho sa Chéjia los afestat totu sos chi sunt dignos de istare in chelu ◊ su sole ispannat sas umbras ◊ sa luna lucorosa ispannat sas campuras
3.
pro t'ispannare su dolu pensa chi t'istimo!
Etimo
itl.
spannare
Traduzioni
Francese
éclore,
se rasséréner
Inglese
to blossom,
to brighten up
Spagnolo
abrirse,
desabotonarse,
despejarse
Italiano
sbocciare,
rasserenarsi,
illuminare,
dissipare,
dissòlvere
Tedesco
aufblühen,
sich aufheitern,
erleuchten,
vertreiben.
ispassigiàe, ispassigiàre, ispassigliài , vrb: ispassillai,
ispassizare Definizione
istare a su andhetorra ponendho passos tanti po si mòvere, po ispàssiu; fàere calecuna andhada a unu logu tanti po andhare, fintzes chentza bisóngiu
Sinonimi e contrari
passigiare*
Frasi
po candu si essit a ispassillai si at a biri isposus andendi a galopu (Z.Tuveri)◊ sos àteros sunt ispassizanne in su curridoju ◊ su sero annant a ispassizare in sas foraldidhas ◊ dhu spassigliànt a sonu de trumbita e de passu in passu torrànt a dh'aciotai
Traduzioni
Francese
se promener
Inglese
to walk
Spagnolo
pasear
Italiano
passeggiare
Tedesco
spazierengehen.
isperràche , agt: isperraghe Definizione
nau de unos cantu frutos, chi sa prupa istacat bene de s'ossu
Sinonimi e contrari
abbelzinu,
abberigiolu,
ispitzigaditu,
sperradori
| ctr.
duraghe,
rósigu 1
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui se détache facilement du noyau
Inglese
that can be easily opened
Spagnolo
fruto que se deshuesa fácilmente
Italiano
spiccàgnolo
Tedesco
leicht vom Kern lösbar.
isperradítu, isperradítzu , agt Definizione
nau de linna, chi si aperit, chi isperrat po pagu pagu chi si fortzet; nau de frutuàriu cun ossu, chi istacat sa prupa de s'ossu
Sinonimi e contrari
abberiditu,
tzacaditu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui se scinde
Inglese
scissile
Spagnolo
hendible
Italiano
scìssile,
spaccàbile
Tedesco
spaltbare.
ispiòndiri , vrb: ispròndhere,
ispròndiri,
isprúndhere,
isprúndiri,
spòndiri Definizione
iscúdere, betare, fèrrere atesu (fintzes nàrrere); bogare, bogare prus in fora (fintzes essire), aporrire, giare o fàere a bíere cosa faendhodha, naendhodha e faendhodha connòschere
Sinonimi e contrari
aggradiare,
aporrire,
fèrrere,
imperiare,
impròdere,
lampinare,
spiondai
/
espressai
Frasi
cun d-unu cannedhu sulendi a totu fortza nci ispiondit a celu cudhas birilliedhas ◊ dae cue subra s'ispériat unu paris mannu, a cantu podet ispròndhere s'oju! ◊ mi at ispróndiu una pedra ◊ is sardistas defendint e isprundint s'istória de sa Sardigna ◊ su pulíticu cheriat cundennadu a si manigare sas paràulas ch'isprundhit
2.
de ingunis sa rivolutzioni isprundit in totu s'Europa ◊ est tzerriendumí ca mi at ispróndiu cosa de su muru de cortili ◊ su tostoine isprundhiat sa conca dae su covecu ◊ ge si dh'at circara sa serbidora: bai e circa de aundi nd'est isprúndia!
Traduzioni
Francese
se pencher,
dépasser
Inglese
to stretch,
to jut out
Spagnolo
arrojar,
asomar,
extender
Italiano
protèndere,
spòrgere
Tedesco
vorstrecken,
hinausstrecken.
ispixàre 1 , vrb rfl: ispricare 1,
isprigai,
isprigare,
sprigai Definizione
castiare, bíere me in s'isprigu
Frasi
fatuvatu bandat a s'isprigai ◊ sa luna s'ispricat in s'abba
2.
los cherzo ispixare in arcos de chelu pro pintare randhas de nue (G.M.Lai)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se regarder (dans une glace)
Inglese
to look oneself (in a mirror)
Spagnolo
mirarse en el espejo
Italiano
specchiarsi
Tedesco
sich spiegeln.
ispònnere , vrb Definizione
pèrdere, passare o fàere pèrdere s'abbitúdine, su disígiu, s'idea de calecuna cosa, no ndhe fàere prus contu si no si ndhe tenet, fintzes solu cessare, tratènnere unu pagu; istare a dormire in domo angena / in poesia fintzas isponne; pps. ispostu
Sinonimi e contrari
disabesare,
disacostumai,
ibbortare,
scotiai,
storrai
/
tasire
/
aposentae,
ospedai
| ctr.
abbetuare,
imbisciare
Frasi
como mi che so ispostu e su binu no mi rechedit prus ◊ sa fémina a tota prima no ndhe cherfeit s'intesa, de ballare, ma Frantziscu no ndhe isponzeit s'idea ◊ no l'amus audidu, a fàghere cussa, ma mancu ispostu ndhe l'amus ◊ comintza a pagu a pagu a ti ndhe ispònnere, a m'ismentigare! ◊ tres o bàtoro bagadias li aiant torradu su "Chi nono" e isse fit pro ndhe ispònnere s'idea de si cojare ◊ a cudhu amante meu dau li apo su coro: no mi ndhe poto isponne ◊ sa cusséntzia sua non si che cheret ispònnere de sas richesas
2.
a punta de mesudie ant ispostu de messare, ma a sero li sunt torrados a intrare ◊ no at ispostu ancora de chigulare!
3.
isponzo in domo de su síndhigu
4.
de cosas gai ne seo ispostu
Etimo
ltn.
exponere
Traduzioni
Francese
déshabituer,
se résigner
Inglese
to wean away,
to accept
Spagnolo
desacostumbrarse,
resignarse,
hospedar
Italiano
disassuefare,
rassegnarsi
Tedesco
abgewöhnen,
sich ergeben.
isposài , vrb: isposare,
isposari,
sposai Definizione
fàere sa funtzione e sa festa de s'isposóngiu pigandho pobidhu o pobidha
Sinonimi e contrari
afidare,
cogiare,
cojubare,
desposare
Frasi
a bos isposarezas impresse sanos e alligros! ◊ deo apo isposadu a tie ◊ cussus duus funt isposus ma no ant isposau ancora ◊ a nois nos at isposadu unu preíderu amigu nostru ◊ e candho isposades? ◊ a su coru fademu un’ofesa si ti emu isposau po dinai
2.
Pitzente e Luisa no ant fatu matana a si cumprèndhere e afrontare sas dificurtades chi ant agatadu sendhe isposados
Etimo
ltn.
spo(n)sare
Traduzioni
Francese
épouser,
se marier
Inglese
to marry
Spagnolo
casar
Italiano
sposare
Tedesco
heiraten.
ispúndiri 1 , vrb: spòndiri Definizione
acostire tropu, essire tropu de un'oru artu, de un'atza
Sinonimi e contrari
ispiòndiri
Frasi
issu si est ispúndiu tropu de aundi fut impostau, at postu mali su pei e nc'est arrumbulau
Traduzioni
Francese
se pencher
Inglese
to lean out
Spagnolo
asomarse
Italiano
spòrgersi
Tedesco
sich vorbeugen.
istelevràre , vrb Definizione
istare pentzandho e torrandho a pentzare a sa cosa chentza arrennèscere a cumprèndhere o lòmpere a un'arresurtau
Sinonimi e contrari
immaginai,
immelmedhare,
istorronare,
penciai,
scimingiai
Frasi
no t'istelevres, tantu dai su meu no mi bogas! ◊ comintzeit a istelevrare cun atentzione subra de sa natura de cussu cristianu (M.Bua)◊ candho est ammurrionadu m'istelevro deo pro cuntentare a isse!
Etimo
spn.
descerebrar
Traduzioni
Francese
se creuser la cervelle
Inglese
to rack one's brain
Spagnolo
comerse el coco
Italiano
lambiccarsi il cervèllo
Tedesco
sich den Kopf zerbrechen.
istelévru , nm Sinonimi e contrari
ifraschédhiu,
scimíngiu
Frasi
sa de su catolaju est un'arte de istelevru (P.Casu)◊ comintzei a bisare sonnos dendhe bolu a chentu istelevros (M.Bua)◊ no ischiat si crere a cudhu contu o lu leare pro istelevru de unu betzu rembambidu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
action de se creuser la cervelle
Inglese
licking
Spagnolo
comedura de coco
Italiano
lambiccaménto
Tedesco
Kopfzerbrechen.
istimpidàre , vrb Definizione
pigare un'istimpida, una cadha, pelea o múngia manna
Sinonimi e contrari
cansai,
fadiae,
istracare,
peleai,
strachedhai
| ctr.
pasai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
peiner,
se fatiguer
Inglese
to work hard
Spagnolo
darse un tute,
cansarse
Italiano
fare una sfaticata
Tedesco
sich abschinden.
lantarinàre , vrb Definizione
abantare, su si crèdere tropu
Sinonimi e contrari
abantai,
bragare,
pazesare,
spallerai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tirer vanité (de),
se vanter (de)
Inglese
to boast
Spagnolo
vanagloriarse,
jactarse
Italiano
vanagloriarsi
Tedesco
prahlen.
lunàtzu , agt Definizione
nau de unu, chi no si ponet in ammostu, chi est unu pagu coment'e bregungiosu
Sinonimi e contrari
duritadu,
duritosu
| ctr.
carietadu,
ibbregungiau
Frasi
iscommitis - narat unu passirillanti - a unu lunatzu fundu de sermentu - chini est prus atentu?
Traduzioni
Francese
qui se dérobe,
discret,
modeste
Inglese
shy
Spagnolo
esquivo,
huraño
Italiano
schivo
Tedesco
spröd,
scheu.
mascaràre , vrb: ammascherai,
mascherai Definizione
bistire a màscara, pònnere sa faciola prus che àteru po ispàssiu
Sinonimi e contrari
carotare,
trusare
Frasi
che sunt mascarendhe, sunt essidos a sos ballos ◊ a bi mascarades ocannu?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
masquer,
se masquer,
se déguiser en (travestirsi da)
Inglese
to mask
Spagnolo
disfrazarse
Italiano
mascherare
Tedesco
maskieren,
verkleidern.
matanài, matanàre , vrb: ammatanai Definizione
pigare o giare matana, pelea, múngia
Sinonimi e contrari
afandhare,
afauciae,
allacanae,
assupai,
peleai
| ctr.
asseliare
Frasi
mentes sàbias bi sunt matanendhe dae annos a s'iscoberta ◊ so sempre matanendhe a caldu e a fritu che isciau ◊ amus matanadu tota note e no amus piscadu nudha ◊ in rimas isolviat dogni tema, sentza bisonzu de si matanare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
affliger,
se tourmenter
Inglese
to trouble,
to be tormented
Spagnolo
atormentarse
Italiano
travagliare,
tormentarsi
Tedesco
quälen (sich).
mediàre , vrb Definizione
essire o fàere méngius, prus bonu, agiustare, agatare rimédiu, nau fintzes in su sensu de cambiare in méngius su cumportamentu, is maneras de fàere
Sinonimi e contrari
abboniare,
arranzare,
megliorai,
remediare
| ctr.
impeorai,
pejorare
Frasi
chin cantu ghetamus apare, tota bida, no mediamus mai! ◊ su bisonzu ch'est andhau: semus mediandhe totus! ◊ pro mediare onzi male sezis pronta meighina ◊ in custa netzessidade no ischimus comente nos mediare!
2.
su ditzu antigu narat gai: Mala ratza no médiat mai ◊ si s'errore podio mediare, Columba, de ti tènnere a muzere!…◊ so andhau abbissi la podio mediare
Traduzioni
Francese
s'améliorer,
se corriger
Inglese
to improve,
to correct oneself
Spagnolo
mejorar,
corregirse
Italiano
migliorare,
corrèggersi
Tedesco
verbessern (sich).
mòere , vrb: mòfere,
mòghere,
mòvere,
movi,
mòviri Definizione
cambiare posidura, portare de unu logu o tretu a un'àteru, murigare; fàere cambiamentu, abbiare unu dolore; tzucare, rfl.pònnere in camminu, fàere viàgiu; fàere impresse / ind. pres. 3ˆ p. sing. mofet, moghet; cong. 2ˆ p. pl. moghetzas, movetzas; pps. móvidu, mófitu, mófiu
Sinonimi e contrari
irmoventare
/
andai,
bènnere,
caciare,
cambiai,
suncai,
tocai 1
/
coidai
| ctr.
firmai
Modi di dire
csn:
mòviri s'istògumu = buluzare, fàghere a gana mala; movirisí po ternura = àere dolu, fàghere làstima; èssere a su moe moe = moindhe, pagu frimmu, candho goi candho gai; moindhe (nau de cosa chi si movit cun fuliesa manna) = frusiendi (bíere "múere")
Frasi
moe cussa pedra! ◊ sa pudheca est maseredha, mancu si movit candu dha tocas! ◊ su cane est moindhe sa coa ◊ moediche dae cue! ◊ non cherzo andhare in ancas chi mofent pro abbitúdine (L.Loi)◊ boe betzu, isfinidu, fadicadu, no si mofet ◊ a sa cosa prantada li cheret móida sa terra ca creschet de prus ◊ scerada est sempri crocada, non si podit movi, mancu pesai de su letixedhu ◊ no bos moghezas finas chi torro!
2.
sa borta chi mi funta móvius is genugus fui abarrada sétzia unas cantu diis ◊ su tempus est móvidu, est moindhe ◊ no lu moent nen diàulos e nen santos candho si che tzacat un'idea in conca! ◊ sas berbeghes cherent móidas a pàschere
3.
moe cun megus a cumandhu! ◊ mira ca soi fendi sa lómpia agante de Luiginu, po intendi si cras movit a Castedhu ◊ de meriadorzu movet su masone in paschimenta ◊ arguai a tibe chi ti mogas!
4.
zuto una dente a su moe moe: at a èssere menzus chi mi ndhe la feta tirare ◊ ti as a mòere carchi dente manighendhe cussa peta tosta!
5.
mòfeti, sinono torrat a rosinare e nos infundhimos! ◊ mòedi, mih, ca no bi at ora! ◊ toca movidindi ca tèngiu fàmini!
Etimo
ltn.
movere, moere
Traduzioni
Francese
bouger,
remuer,
déplacer,
détourner (dissuadere),
se dépêcher
Inglese
to move,
to shift
Spagnolo
mover,
desplazar,
moverse,
darse prisa
Italiano
muòvere,
movimentare,
spostare,
smuòvere,
sbrigarsi
Tedesco
bewegen,
versetzen,
umstellen,
verrücken,
aufbrechen,
sich beeilen.
nastalàre , vrb Definizione
pònnere sa nàstala, pàschere s'orrobba sa nàstala; fàere dannu, distrúere
Sinonimi e contrari
abbrumai,
arnai,
imbremigai,
infarraciai,
pipionire,
pubujonare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se miter
Inglese
to moth-eaten
Spagnolo
apolillar
Italiano
tarmare
Tedesco
von Motten zerfressen werden.
nechidàre , vrb: nichidare,
neghidare Definizione
giare o pigare arrennegu, tzacu, unu pagu prus forte de annicare
Sinonimi e contrari
abbrodhiare,
abbuscinare,
alterai,
annicare,
annozare,
inchietae,
pirmare
| ctr.
allegrare,
prexai
Frasi
su babbu at comintzau a si nechidare ca su fizu no cheriat andhare a cullire uliba ◊ mi rispondhet chin pacas perralias, càrchidat e si néchidat che berre (M.Zichi)◊ l’avio istrampau a culu a terra, ma isse intamas de si neghidare si fut postu a ríghere (M.Ladu)
2.
no est tirandhe prus aeredha, mancu bentu de susu chi néchidat sas chessas mummuchiandhe in frunzas sos arrastos (L.Loi)
Traduzioni
Francese
se fâcher
Inglese
to disturb
Spagnolo
irritar
Italiano
inquietare
Tedesco
ärgern,
aufregen,
sich ärgern.