ispannài, ispannàre, ispannàri , vrb: spannai Definitzione
apèrrere, ispràghere, nau de su butone de is erbas e matas; nau de àteru, coment'e apèrrere e giare o fàere lughe
Sinònimos e contràrios
abbèrrere,
isclarire,
ispalaciae
/
allugare,
ilgiarare,
illuminai
Maneras de nàrrere
csn:
ispannai is abas = ispàrghere sas alas; ispannare su dolu = passai, allebiai, sciagai su dolori, su disprexeri
Frases
un'arrosa est ispannada ◊ is froris funt cumentzendi a ispannai ◊ po no camminai in lentza sa buca tropu ispannas! (Pani)
2.
acò s'astru de arghentu ispannendhe dogni nue! ◊ sas fritzas tébias de maltu che ant ispannadu sas aeras ◊ antiga domo mia, abblandhas sa tristia e ispannas su coro a su cuntentu (P.Fae)◊ s'at a ispannare su chelu piús luadu in ispijos de sole ◊ daghi ant ispannadu cussu velu, tandho sa Chéjia los afestat totu sos chi sunt dignos de istare in chelu ◊ su sole ispannat sas umbras ◊ sa luna lucorosa ispannat sas campuras
3.
pro t'ispannare su dolu pensa chi t'istimo!
Ètimu
itl.
spannare
Tradutziones
Frantzesu
éclore,
se rasséréner
Ingresu
to blossom,
to brighten up
Ispagnolu
abrirse,
desabotonarse,
despejarse
Italianu
sbocciare,
rasserenarsi,
illuminare,
dissipare,
dissòlvere
Tedescu
aufblühen,
sich aufheitern,
erleuchten,
vertreiben.
ispassigiàe, ispassigiàre, ispassigliài , vrb: ispassillai,
ispassizare Definitzione
istare a su andhetorra ponendho passos tanti po si mòvere, po ispàssiu; fàere calecuna andhada a unu logu tanti po andhare, fintzes chentza bisóngiu
Sinònimos e contràrios
passigiare*
Frases
po candu si essit a ispassillai si at a biri isposus andendi a galopu (Z.Tuveri)◊ sos àteros sunt ispassizanne in su curridoju ◊ su sero annant a ispassizare in sas foraldidhas ◊ dhu spassigliànt a sonu de trumbita e de passu in passu torrànt a dh'aciotai
Tradutziones
Frantzesu
se promener
Ingresu
to walk
Ispagnolu
pasear
Italianu
passeggiare
Tedescu
spazierengehen.
isperràche , agt: isperraghe Definitzione
nau de unos cantu frutos, chi sa prupa istacat bene de s'ossu
Sinònimos e contràrios
abbelzinu,
abberigiolu,
ispitzigaditu,
sperradori
| ctr.
duraghe,
rósigu 1
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui se détache facilement du noyau
Ingresu
that can be easily opened
Ispagnolu
fruto que se deshuesa fácilmente
Italianu
spiccàgnolo
Tedescu
leicht vom Kern lösbar.
isperradítu, isperradítzu , agt Definitzione
nau de linna, chi si aperit, chi isperrat po pagu pagu chi si fortzet; nau de frutuàriu cun ossu, chi istacat sa prupa de s'ossu
Sinònimos e contràrios
abberiditu,
tzacaditu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui se scinde
Ingresu
scissile
Ispagnolu
hendible
Italianu
scìssile,
spaccàbile
Tedescu
spaltbare.
ispiòndiri , vrb: ispròndhere,
ispròndiri,
isprúndhere,
isprúndiri,
spòndiri Definitzione
iscúdere, betare, fèrrere atesu (fintzes nàrrere); bogare, bogare prus in fora (fintzes essire), aporrire, giare o fàere a bíere cosa faendhodha, naendhodha e faendhodha connòschere
Sinònimos e contràrios
aggradiare,
aporrire,
fèrrere,
imperiare,
impròdere,
lampinare,
spiondai
/
espressai
Frases
cun d-unu cannedhu sulendi a totu fortza nci ispiondit a celu cudhas birilliedhas ◊ dae cue subra s'ispériat unu paris mannu, a cantu podet ispròndhere s'oju! ◊ mi at ispróndiu una pedra ◊ is sardistas defendint e isprundint s'istória de sa Sardigna ◊ su pulíticu cheriat cundennadu a si manigare sas paràulas ch'isprundhit
2.
de ingunis sa rivolutzioni isprundit in totu s'Europa ◊ est tzerriendumí ca mi at ispróndiu cosa de su muru de cortili ◊ su tostoine isprundhiat sa conca dae su covecu ◊ ge si dh'at circara sa serbidora: bai e circa de aundi nd'est isprúndia!
Tradutziones
Frantzesu
se pencher,
dépasser
Ingresu
to stretch,
to jut out
Ispagnolu
arrojar,
asomar,
extender
Italianu
protèndere,
spòrgere
Tedescu
vorstrecken,
hinausstrecken.
ispixàre 1 , vrb rfl: ispricare 1,
isprigai,
isprigare,
sprigai Definitzione
castiare, bíere me in s'isprigu
Frases
fatuvatu bandat a s'isprigai ◊ sa luna s'ispricat in s'abba
2.
los cherzo ispixare in arcos de chelu pro pintare randhas de nue (G.M.Lai)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se regarder (dans une glace)
Ingresu
to look oneself (in a mirror)
Ispagnolu
mirarse en el espejo
Italianu
specchiarsi
Tedescu
sich spiegeln.
ispònnere , vrb Definitzione
pèrdere, passare o fàere pèrdere s'abbitúdine, su disígiu, s'idea de calecuna cosa, no ndhe fàere prus contu si no si ndhe tenet, fintzes solu cessare, tratènnere unu pagu; istare a dormire in domo angena / in poesia fintzas isponne; pps. ispostu
Sinònimos e contràrios
disabesare,
disacostumai,
ibbortare,
scotiai,
storrai
/
tasire
/
aposentae,
ospedai
| ctr.
abbetuare,
imbisciare
Frases
como mi che so ispostu e su binu no mi rechedit prus ◊ sa fémina a tota prima no ndhe cherfeit s'intesa, de ballare, ma Frantziscu no ndhe isponzeit s'idea ◊ no l'amus audidu, a fàghere cussa, ma mancu ispostu ndhe l'amus ◊ comintza a pagu a pagu a ti ndhe ispònnere, a m'ismentigare! ◊ tres o bàtoro bagadias li aiant torradu su "Chi nono" e isse fit pro ndhe ispònnere s'idea de si cojare ◊ a cudhu amante meu dau li apo su coro: no mi ndhe poto isponne ◊ sa cusséntzia sua non si che cheret ispònnere de sas richesas
2.
a punta de mesudie ant ispostu de messare, ma a sero li sunt torrados a intrare ◊ no at ispostu ancora de chigulare!
3.
isponzo in domo de su síndhigu
4.
de cosas gai ne seo ispostu
Ètimu
ltn.
exponere
Tradutziones
Frantzesu
déshabituer,
se résigner
Ingresu
to wean away,
to accept
Ispagnolu
desacostumbrarse,
resignarse,
hospedar
Italianu
disassuefare,
rassegnarsi
Tedescu
abgewöhnen,
sich ergeben.
isposài , vrb: isposare,
isposari,
sposai Definitzione
fàere sa funtzione e sa festa de s'isposóngiu pigandho pobidhu o pobidha
Sinònimos e contràrios
afidare,
cogiare,
cojubare,
desposare
Frases
a bos isposarezas impresse sanos e alligros! ◊ deo apo isposadu a tie ◊ cussus duus funt isposus ma no ant isposau ancora ◊ a nois nos at isposadu unu preíderu amigu nostru ◊ e candho isposades? ◊ a su coru fademu un’ofesa si ti emu isposau po dinai
2.
Pitzente e Luisa no ant fatu matana a si cumprèndhere e afrontare sas dificurtades chi ant agatadu sendhe isposados
Ètimu
ltn.
spo(n)sare
Tradutziones
Frantzesu
épouser,
se marier
Ingresu
to marry
Ispagnolu
casar
Italianu
sposare
Tedescu
heiraten.
ispúndiri 1 , vrb: spòndiri Definitzione
acostire tropu, essire tropu de un'oru artu, de un'atza
Sinònimos e contràrios
ispiòndiri
Frases
issu si est ispúndiu tropu de aundi fut impostau, at postu mali su pei e nc'est arrumbulau
Tradutziones
Frantzesu
se pencher
Ingresu
to lean out
Ispagnolu
asomarse
Italianu
spòrgersi
Tedescu
sich vorbeugen.
istelevràre , vrb Definitzione
istare pentzandho e torrandho a pentzare a sa cosa chentza arrennèscere a cumprèndhere o lòmpere a un'arresurtau
Sinònimos e contràrios
immaginai,
immelmedhare,
istorronare,
penciai,
scimingiai
Frases
no t'istelevres, tantu dai su meu no mi bogas! ◊ comintzeit a istelevrare cun atentzione subra de sa natura de cussu cristianu (M.Bua)◊ candho est ammurrionadu m'istelevro deo pro cuntentare a isse!
Ètimu
spn.
descerebrar
Tradutziones
Frantzesu
se creuser la cervelle
Ingresu
to rack one's brain
Ispagnolu
comerse el coco
Italianu
lambiccarsi il cervèllo
Tedescu
sich den Kopf zerbrechen.
istelévru , nm Sinònimos e contràrios
ifraschédhiu,
scimíngiu
Frases
sa de su catolaju est un'arte de istelevru (P.Casu)◊ comintzei a bisare sonnos dendhe bolu a chentu istelevros (M.Bua)◊ no ischiat si crere a cudhu contu o lu leare pro istelevru de unu betzu rembambidu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
action de se creuser la cervelle
Ingresu
licking
Ispagnolu
comedura de coco
Italianu
lambiccaménto
Tedescu
Kopfzerbrechen.
istimpidàre , vrb Definitzione
pigare un'istimpida, una cadha, pelea o múngia manna
Sinònimos e contràrios
cansai,
fadiae,
istracare,
peleai,
strachedhai
| ctr.
pasai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
peiner,
se fatiguer
Ingresu
to work hard
Ispagnolu
darse un tute,
cansarse
Italianu
fare una sfaticata
Tedescu
sich abschinden.
lantarinàre , vrb Definitzione
abantare, su si crèdere tropu
Sinònimos e contràrios
abantai,
bragare,
pazesare,
spallerai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tirer vanité (de),
se vanter (de)
Ingresu
to boast
Ispagnolu
vanagloriarse,
jactarse
Italianu
vanagloriarsi
Tedescu
prahlen.
lunàtzu , agt Definitzione
nau de unu, chi no si ponet in ammostu, chi est unu pagu coment'e bregungiosu
Sinònimos e contràrios
duritadu,
duritosu
| ctr.
carietadu,
ibbregungiau
Frases
iscommitis - narat unu passirillanti - a unu lunatzu fundu de sermentu - chini est prus atentu?
Tradutziones
Frantzesu
qui se dérobe,
discret,
modeste
Ingresu
shy
Ispagnolu
esquivo,
huraño
Italianu
schivo
Tedescu
spröd,
scheu.
mascaràre , vrb: ammascherai,
mascherai Definitzione
bistire a màscara, pònnere sa faciola prus che àteru po ispàssiu
Sinònimos e contràrios
carotare,
trusare
Frases
che sunt mascarendhe, sunt essidos a sos ballos ◊ a bi mascarades ocannu?
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
masquer,
se masquer,
se déguiser en (travestirsi da)
Ingresu
to mask
Ispagnolu
disfrazarse
Italianu
mascherare
Tedescu
maskieren,
verkleidern.
matanài, matanàre , vrb: ammatanai Definitzione
pigare o giare matana, pelea, múngia
Sinònimos e contràrios
afandhare,
afauciae,
allacanae,
assupai,
peleai
| ctr.
asseliare
Frases
mentes sàbias bi sunt matanendhe dae annos a s'iscoberta ◊ so sempre matanendhe a caldu e a fritu che isciau ◊ amus matanadu tota note e no amus piscadu nudha ◊ in rimas isolviat dogni tema, sentza bisonzu de si matanare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
affliger,
se tourmenter
Ingresu
to trouble,
to be tormented
Ispagnolu
atormentarse
Italianu
travagliare,
tormentarsi
Tedescu
quälen (sich).
mediàre , vrb Definitzione
essire o fàere méngius, prus bonu, agiustare, agatare rimédiu, nau fintzes in su sensu de cambiare in méngius su cumportamentu, is maneras de fàere
Sinònimos e contràrios
abboniare,
arranzare,
megliorai,
remediare
| ctr.
impeorai,
pejorare
Frases
chin cantu ghetamus apare, tota bida, no mediamus mai! ◊ su bisonzu ch'est andhau: semus mediandhe totus! ◊ pro mediare onzi male sezis pronta meighina ◊ in custa netzessidade no ischimus comente nos mediare!
2.
su ditzu antigu narat gai: Mala ratza no médiat mai ◊ si s'errore podio mediare, Columba, de ti tènnere a muzere!…◊ so andhau abbissi la podio mediare
Tradutziones
Frantzesu
s'améliorer,
se corriger
Ingresu
to improve,
to correct oneself
Ispagnolu
mejorar,
corregirse
Italianu
migliorare,
corrèggersi
Tedescu
verbessern (sich).
mòere , vrb: mòfere,
mòghere,
mòvere,
movi,
mòviri Definitzione
cambiare posidura, portare de unu logu o tretu a un'àteru, murigare; fàere cambiamentu, abbiare unu dolore; tzucare, rfl.pònnere in camminu, fàere viàgiu; fàere impresse / ind. pres. 3ˆ p. sing. mofet, moghet; cong. 2ˆ p. pl. moghetzas, movetzas; pps. móvidu, mófitu, mófiu
Sinònimos e contràrios
irmoventare
/
andai,
bènnere,
caciare,
cambiai,
suncai,
tocai 1
/
coidai
| ctr.
firmai
Maneras de nàrrere
csn:
mòviri s'istògumu = buluzare, fàghere a gana mala; movirisí po ternura = àere dolu, fàghere làstima; èssere a su moe moe = moindhe, pagu frimmu, candho goi candho gai; moindhe (nau de cosa chi si movit cun fuliesa manna) = frusiendi (bíere "múere")
Frases
moe cussa pedra! ◊ sa pudheca est maseredha, mancu si movit candu dha tocas! ◊ su cane est moindhe sa coa ◊ moediche dae cue! ◊ non cherzo andhare in ancas chi mofent pro abbitúdine (L.Loi)◊ boe betzu, isfinidu, fadicadu, no si mofet ◊ a sa cosa prantada li cheret móida sa terra ca creschet de prus ◊ scerada est sempri crocada, non si podit movi, mancu pesai de su letixedhu ◊ no bos moghezas finas chi torro!
2.
sa borta chi mi funta móvius is genugus fui abarrada sétzia unas cantu diis ◊ su tempus est móvidu, est moindhe ◊ no lu moent nen diàulos e nen santos candho si che tzacat un'idea in conca! ◊ sas berbeghes cherent móidas a pàschere
3.
moe cun megus a cumandhu! ◊ mira ca soi fendi sa lómpia agante de Luiginu, po intendi si cras movit a Castedhu ◊ de meriadorzu movet su masone in paschimenta ◊ arguai a tibe chi ti mogas!
4.
zuto una dente a su moe moe: at a èssere menzus chi mi ndhe la feta tirare ◊ ti as a mòere carchi dente manighendhe cussa peta tosta!
5.
mòfeti, sinono torrat a rosinare e nos infundhimos! ◊ mòedi, mih, ca no bi at ora! ◊ toca movidindi ca tèngiu fàmini!
Ètimu
ltn.
movere, moere
Tradutziones
Frantzesu
bouger,
remuer,
déplacer,
détourner (dissuadere),
se dépêcher
Ingresu
to move,
to shift
Ispagnolu
mover,
desplazar,
moverse,
darse prisa
Italianu
muòvere,
movimentare,
spostare,
smuòvere,
sbrigarsi
Tedescu
bewegen,
versetzen,
umstellen,
verrücken,
aufbrechen,
sich beeilen.
nastalàre , vrb Definitzione
pònnere sa nàstala, pàschere s'orrobba sa nàstala; fàere dannu, distrúere
Sinònimos e contràrios
abbrumai,
arnai,
imbremigai,
infarraciai,
pipionire,
pubujonare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se miter
Ingresu
to moth-eaten
Ispagnolu
apolillar
Italianu
tarmare
Tedescu
von Motten zerfressen werden.
nechidàre , vrb: nichidare,
neghidare Definitzione
giare o pigare arrennegu, tzacu, unu pagu prus forte de annicare
Sinònimos e contràrios
abbrodhiare,
abbuscinare,
alterai,
annicare,
annozare,
inchietae,
pirmare
| ctr.
allegrare,
prexai
Frases
su babbu at comintzau a si nechidare ca su fizu no cheriat andhare a cullire uliba ◊ mi rispondhet chin pacas perralias, càrchidat e si néchidat che berre (M.Zichi)◊ l’avio istrampau a culu a terra, ma isse intamas de si neghidare si fut postu a ríghere (M.Ladu)
2.
no est tirandhe prus aeredha, mancu bentu de susu chi néchidat sas chessas mummuchiandhe in frunzas sos arrastos (L.Loi)
Tradutziones
Frantzesu
se fâcher
Ingresu
to disturb
Ispagnolu
irritar
Italianu
inquietare
Tedescu
ärgern,
aufregen,
sich ärgern.