incheremíre , vrb Definizione
andharesindhe a bívere in logu ispérdiu, atesu de gente, fàere vida de soledade
Sinonimi e contrari
afrungiulare
Frasi
pro su disisperu, penso a m'incheremire abbaidendhe a su chelu e mi assamudo (G.M.Cherchi)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se retirer dans un ermitage
Inglese
to retire to one's retreat,
to leave off
Spagnolo
hacerse eremita
Italiano
ritirarsi nell'èremo,
demòrdere
Tedesco
zurückgezogen leben,
nachgeben.
inchizàda , nf Definizione
abbaidada a corroncinu, oghida lègia
Sinonimi e contrari
achizada,
inchérrida,
inchigida,
inchizidura,
incilladura,
incillimentu
/
cdh. inchiciata
Frasi
no mi at lassadu mancu sighire chi sa cara sua at fatu un'inchizada… pariat chi no li torraiant sos contos!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
un regard furieux
Inglese
black look
Spagnolo
mirada torva,
ceño
Italiano
occhiatàccia
Tedesco
häßlicher Blick.
ingeniài , vrb: ingeniare,
ingignai,
inginnai,
inginniai,
inzeniare Definizione
andhare a géniu, èssere a gustu, pràghere; fàere sa cosa faendho a médiu fintzes si no est fàcile, pentzandhodhas totu, imbentandho calecuna cosa noa, diferente (mescamente in forma rfl.), fintzes cuncordare calecuna cosa; fàere s'inginna, s'incàsciu in is doas de is carradas po dhis pònnere is fundhos / i. a unu (nadu mescamente de fizos) = betàresi, tènnere su betu, s'assemizu de sos parentes; èssiri inginnau a… = èssere a zisa de…, fatu a…; inginnai trassas = trassai, ordiminzare carchi cosa a trassa
Sinonimi e contrari
geniare
/
abbirtiai,
arragnare,
imbentai,
indeletare,
inteltiare
/
cuncodrai
/
abbaradhare,
abbelare,
imbelare,
indeosare
Frasi
a mimi no m'ingéniat: tropu arrústicu est! (A.Garau)
2.
at biu s'ómini fracóngiu? at ingeniau a su babbu! ◊ sa fémina mala fait s'ómini trasseri e aici su pobidhu est custrintu a inginnai trassas po pòdiri papai ◊ su chi no tenit cosa de fai nd'inginnat de cosas!…
3.
mi so ingeniadu a chircare ◊ cussu s'inzéniat a fàghere de totu, ma chentza fàghere no abbarrat ◊ pro bois m'inzénio a totu su chi poto ◊ cun carilloni e follas de iscraria inginnant una pipia de serbussu (G.Moi)◊ don Masedhu non iat mai ingeniau nudha: su bèni e su mali dh'iat fatu su fradi (I.Lecca)◊ mi depu ingeniai po unu tzichedhu de binu
4.
tui ses inginnau a tiàulu! (G.Mura)
Cognomi e Proverbi
prb:
chie no s'inzéniat no campat
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
plaire,
faire un peu de tout,
s'arranger
Inglese
to try hard,
to go down well
Spagnolo
caer bien,
ingeniárse
Italiano
andare a gènio,
ingegnarsi,
industriarsi
Tedesco
gefallen,
sich bemühen.
ingorropàre , vrb Definizione
betare in calecunu gorropu
Sinonimi e contrari
impelciare,
incalancare,
ingarghilare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
jeter dans un gouffre
Inglese
to sinkhole
Spagnolo
echar en un barranco
Italiano
infoibare
Tedesco
in eine Doline werfen.
innerbiàre, innerjàre , vrb: innerviare,
irnerbiare,
isnerviare Definizione
acropare, iscúdere cun nérbiu; fintzes istirare a tropu, segare unu nérbiu / i. unu boe = isarchilare
Sinonimi e contrari
aciotai,
aciotarai,
afrustai,
irbrunchiare,
passillai
Frasi
apo innerjadu sa lampizada de sa prepoténtzia a s'iscórria de s'issocadore
2.
leendhe sa pedhitza peri sos oros, s'isterret creschendhe su tironzu fintzas a l'isnerviare a manera chi no aviscet a arrodulare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
battre avec un nerf de bœuf
Inglese
to flog
Spagnolo
azotar
Italiano
nerbare
Tedesco
auspeitschen.
intitulài, intitulàre , vrb Definizione
pònnere su títulu, pònnere su númene de calecuna persona de importu a un'òpera, a un'orruga o àteru
Sinonimi e contrari
dedicai
Frasi
custas arrugas dhas ant intituladas a genti chi no s'iscít mancu a chini est e chi no nci apodhat nudha cun nosu Sardus ◊ cust'iscola dh'ant intitulada a Leonora de Arborea
Traduzioni
Francese
donner un titre,
donner le nom (de qqn)
Inglese
to entitle
Spagnolo
intitular
Italiano
intitolare
Tedesco
betiteln.
intupài, intupàre , vrb Definizione
cuare in mesu de is tupas, o fintzes cuare bastat chi siat; prènnere su logu de tupas, de matas
Sinonimi e contrari
abbuare,
acuae,
ammagare,
apatai,
atanai,
atrabentare,
imbusare,
impertusare,
intanae,
intuzare
/
atupare,
imbuschire,
intupire
Frasi
cussu s'intupaiat a su primu pispisu de sos passos ◊ su pilloni cantat intupau in sa cresuri ◊ sas aes s'ispérrumant intupèndhesi in sos pustialvos ◊ s'intupat in sa traja su puzone ◊ ses sempri intupendimí totu, che is topis! ◊ babbu si est intupadu intro de domo
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cacher dans un bois,
cacher
Inglese
to hide in a wood,
to afforest
Spagnolo
emboscar
Italiano
imboscare
Tedesco
im Wald verbergen.
irminujàre , vrb Definizione
segare a pitichedhedhu; pentzare una cosa o una chistione bene a fundhu, a fine a fine
Sinonimi e contrari
amminudai,
ispiculedhare
/
amminunciare,
irminutziare,
pilisae
2.
irminujatilas custas cosas chi ti apo nau, ca a bi pessare tocat a tibe! ◊ su de s'irminujare a fundhu sos fatos umanos l'aiat ispintu a s'irbortare de fàchere su sordau ◊ irminujàndhesi cussu si li afinabat s'ànima, ite arrore! ◊ su de fàchere si l'ant irminujau bene innantis de detzídere de s'isèrghere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
morceler,
faire un récit détaillé
Inglese
to mince,
to think over
Spagnolo
desmenuzar,
reflexionar
Italiano
sminuzzare,
ripensare
Tedesco
zerbröckeln,
überlegen.
irrujonàre , vrb Definizione
papare a orrugos mannos comente faet unu allurpiu, un'ingurtone
Sinonimi e contrari
allimbrare,
lambrire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
manger comme un goinfre
Inglese
to eat greedily
Spagnolo
engullir
Italiano
mangiare con ingordìgia
Tedesco
verschlingen.
isantalàdu, isantalàu, isantelàu , agt Definizione
nau de ccn., chi abarrat prantau acoment'e atontau, chentza cumprèndhere, abbabbalucau, coment'e pentzandho in àteru, coment'e chi no dhue siat
Sinonimi e contrari
ammammalucadu,
atambainadu,
atolondrau,
sculubiau
Frasi
ite ses fachendhe gai isantalau o timendhe ses? ◊ padentes e tupas mi parent pupas isantaladas chene alenu ◊ chene chinnire ocru, fit isantalau pompiandhe sa fotografia de sa muzere in sa tumba ◊ fit abbarrau isantalau, abbenenau che gatu agreste ◊ isse pariat isantaladu, nachi fit atuendhe ma non ischiat mancu inue ciughiat sos pes!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
raide et droit comme un piquet,
étourdi,
absent
Inglese
stiff,
dazed,
away from
Spagnolo
encandilado
Italiano
impalato,
stordito,
assènte
Tedesco
kerzengerade,
betäubt,
zerstreut.
ischitíre , vrb Definizione
pigare o seberare cucu o paris e bogare in duos a s'ingrundha donniunu unu tanti de pódhighes (chi faent a suma unu númeru cucu o paris) po bíere a chie tocat una cosa (binchet chie at intzertau sa categoria chi at isceberau), po cumenciare su giogu o àteru, decídere a chie tocat calecuna cosa
Frasi
ischitimus a bídere a chie tocat a comintzare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
établir à qui est le tour dans un jeu
Inglese
to make deciding game
Spagnolo
sortear
Italiano
fare lo sparéggio
Tedesco
den Entscheidungskampf ausfechten.
isciringàre , vrb: scingrai,
tziringare Definizione
fàere calecuna cosa a isciringa in su sensu de samunare o illimpiare un'arremu (es. busciuca), ma fintzes própriu de intrare meighina a sa carena; nau in cobertantza, fàere sufrire, agghejare, giare ifadu a unu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
introduire un cathéter,
importuner
Inglese
to catetherize
Spagnolo
poner un catéter
Italiano
cateterizzare,
clisterizzare
Tedesco
katheterisieren,
einen Einlauf machen.
ispatàre , vrb: ispatzare 1 Definizione
illimpiare sa terra segandhondhe totu su matedu po dha prènnere, o fintzes segandhondhe s'erba; illimpiare, frobbire
Sinonimi e contrari
ammatutzare,
ilbratare,
immatai,
irrascare,
isputzucrare,
matai,
scrachirai
Frasi
su terrinu cheret ispatadu ca sa malesa no lassat crèschere àteru ◊ comintzeit a bogare coighina ispatendhe majas de chessa ◊ za mi est costadu ispatendhe rú e tetinosu pro pesare sos ozastros!…◊ tocat de ispatzare sos oros de s'irriu ◊ no mandhant un'operaju po ispatzare s'erba chi ch'est!
2.
ispatare sa corte de sa linna ◊ dàemi su frebbeucu a l'ispatare su nasu a su ninnu!
Traduzioni
Francese
déboiser,
dégarnir un terrain des buissons
Inglese
to clean,
to clear of the trees (bushes)
Spagnolo
rozar
Italiano
sbrattare,
disboscare,
decespugliare
Tedesco
abräumen,
abholzen.
ispatónzu , nm: ispatzóngiu Definizione
su ispatzare, illimpiamentu de una terra
Sinonimi e contrari
ilmatadura,
innetionzu,
ispatadura,
ispatzinzu,
isputzucronzu,
limpióngiu,
matadura
Frasi
in austu faia s'ispatzóngiu e in cabidanni su carríngiu (A.Barra)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
action de dégarnir un terrain des buisson
Inglese
clearing of the bushes
Spagnolo
desmonte
Italiano
decespugliaménto
Tedesco
Gestrüppentfernung.
ispendhulàre , vrb Definizione
èssere pendhe pendhe o orrúere segau a orrugos, nau de bestimentu iscorriau
Traduzioni
Francese
mettre un tissu en lambeaux
Inglese
to hang in rags
Spagnolo
caer a jirones
Italiano
sbrendolare
Tedesco
in Fetzen herabhängen,
in Fetzen herunterhängen.
isperrumài, isperrumàre , vrb: sperrumai Definizione
iscollare, orrúere, betare in s'ispérrumu, iscumpàrrere; orruinare, andhare o fàere andhare male meda; nau de sa manera de fàere, de unu, po ccn. iscopu, fai de totu, fàere fintzes sacrifícios mannos
Sinonimi e contrari
atrabentare,
derrúere,
iscalabrare,
isciarrocai,
ispèldere,
scabiossai,
sderrocai,
spentumai
Frasi
mi est ruta s'acheta e isperrumada si est ◊ sos saludos de sos emigrados, zente isperrumada, los costoimos in su coro ◊ donna Pisódia nci torrat a isperrumai a s'inferru ◊ a como si mi b'at isperrumadu duas bacas ◊ sa morte giàgarat sa zente finas a l'isperrumare ◊ si est isperrumau e no si est vidu prus ◊ una mallora s’est isperrumada in is brecas
2.
sas aes s'ispérrumant intupèndhesi in sos pustialvos ◊ est de bonugoro: paret chi s'ispérrumat pro azuare sos frades!
Traduzioni
Francese
tomber,
jeter dans un escarpement
Inglese
to fall down a precipice (throw)
Spagnolo
despeñarse,
precipitarse
Italiano
cadére,
gettare in un dirupo
Tedesco
stürzen.
ispinzàre , vrb Definizione
fàere s'ispinzu, furare unu o is pinzos a ccn., calecuna cosa po dha tènnere coment'e pinzos; arretirare su pinzos giau po asseguramentu; pitzigare de ogu
Sinonimi e contrari
ispinzorare
/
pindaciai
Frasi
s'ómine no si depet mai ispinzare ◊ a su mortu dh'ispinzant: che dhi segant unu pagu de pilos, sas ungas, dh'imbóligant in paperi e dhu chistint
3.
sa pitzinna l'apo impinnada a sa nobena de su Cossolu dae candho, ca mi l'aiant ispinzada, ch'est ruta a sa padedha budhindhe ◊ benint a ischire chi a Luguniu li aiant ispinzau sa fémina
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
voler,
jeter un sort sur qqn
Inglese
to rob,
to cast evil-eye on s.o
Spagnolo
robar,
aojar
Italiano
rubare,
iettare
Tedesco
stehlen,
den bösen Blick werfen auf.
lambríre , vrb Definizione
papare a s'airada
Sinonimi e contrari
allimbrare,
irrujonare,
limbrire
Etimo
ltn.
lambere
Traduzioni
Francese
manger comme un goinfre
Inglese
to eat greedily
Spagnolo
engullir
Italiano
mangiare con ingordìgia
Tedesco
verschlingen.
lescensciàre , vrb: licensiai,
lissentziai,
lissentziare Definizione
pònnere o giare fine a un'incàrrigu, a un'impreu; giare o pigare sa licentza o diproma a s'acabbada de is istúdios; andharesindhe, dispedire
Sinonimi e contrari
dipaciare
/
dispedire
Traduzioni
Francese
renvoyer,
débaucher,
licencier,
décerner un certificat d'études
Inglese
to dismiss,
to confer a diploma on
Spagnolo
despedir,
licenciar,
irse
Italiano
licenziare
Tedesco
kündigen,
entlassen (aus der Schule),
verabschieden.
maicàntu , agt, avb, prn: maigantu Definizione
mai + cantu, nau in su sensu de unos cantu, meda, medas
Sinonimi e contrari
chimai,
meda,
meditu
Frasi
maiganta zente faghiat chilòmetros de caminu ◊ de Pedru Casu si connoschent maigantas poesias ◊ atraessados maigantos giassos, bussat a una gianna ◊ sa cota de su pane bastat maigantu tempus
2.
pesso chi isse si siat fadhidu de maigantu ◊ si mudadu mi agatas maicantu, cal'est s'impressione chi ti do? ◊ cust'avréschida l'amus isetada maicantu! ◊ fit maicantu afochissadu ◊ onzi cosa chi faghiat issa, dae maigantu a cust'ala, no fit zusta
3.
maigantos, maigantas faghent gai
Traduzioni
Francese
un certain,
une certaine quantité de (adj.),
une certaine quantité (pron.),
quelque peu,
assez,
sensiblement (adv.)
Inglese
several
Spagnolo
bastante,
algo
Italiano
alquanto
Tedesco
: etwas (Adj.),
ein wenig,
einige,
: ziemlich (Adv.),
: etwas (Pron.),
ein wenig.