creschimoniàre , vrb Definizione
giare o fàere creschimónia, aumentu
Frasi
chi su Segnore bos creschimonzet, a bois e a fizos bostros!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prospérer
Inglese
to give prosperity
Spagnolo
hacer prosperar
Italiano
dare prosperità
Tedesco
Wohlstand geben.
cresimài, cresimàre , vrb: cresumare,
grixamare Definizione
giare sa crésima, fàere su confrimu
Sinonimi e contrari
cunfirmai,
incrisimare
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
confirmer
Inglese
to confirm
Spagnolo
confirmar
Italiano
cresimare
Tedesco
firmen.
criài , vrb: criare,
criari Definizione
fàere s'ou, nau de pudhas e pigiones; nau de àteros animales (ma fintzes de féminas), fàere su fedu, su criu; nau de is sèmenes, tzeurrare; po fàere nou, imbentare, fàere de su nudha, si narat puru, ma méngius, creai/creare, fintzes si est craru chi est su matessi vrb. / no cantat e no criat = nadu de unu, chi no narat nudha, chi est acoment'e nisciunus, fatu e lassadu
Sinonimi e contrari
agnare,
illierare
/
intzeurrai
Frasi
sas pudhas sunt totugantas criendhe ◊ sa pudha mia dogni die criat in sa de compare: no ndhe la poto isvitzare de peruna manera! ◊ ite arratza de pudha chi det èssere a criare un'ou goi mannu!
2.
si mi est criada sa fémina
3.
est una fada chi at criadu Deu ◊ su santu chi l'at criadu, si lu tenzo!…
4.
a sas primas abbas, in atunzu, comintzat a criare su pàsculu
Etimo
ltn.
creare
Traduzioni
Francese
pondre des œufs
Inglese
to make the egg
Spagnolo
poner los huevos
Italiano
fare l'uòvo
Tedesco
Eier legen.
crispàre , vrb Definizione
fàere (prus che àteru s'orrobba) a pinnigas, a tavellas, a gajas
Sinonimi e contrari
incrispire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
froncer
Inglese
to wrinkle
Spagnolo
arrugar
Italiano
increspare
Tedesco
kräuseln.
cristallizài, cristallizàre , vrb Definizione
torrare o fàere a cristallos, nau de lícuidos chi si càgiant (o apedrant)
Sinonimi e contrari
imbidriare
Frasi
sos minerales si cristallizant totugantos in formas cabales, onzuna diferente de s'unu a s'àteru
Traduzioni
Francese
cristalliser
Inglese
to crystallize
Spagnolo
cristalizar
Italiano
cristallizare
Tedesco
kristallisieren.
criticài, criticàre , vrb: critigare Definizione
istare sèmpere abbaidandho e naendho de is àteros cosas in contràriu o chi no parent bonas
Sinonimi e contrari
afoghilare,
allicuterai,
contularjare,
crastulai,
ispertocare,
lorodhare,
spidanciai,
zudicare
Frasi
ista cagliada, ite ses nendhe: prite m'istas critichendhe si no ti apo criticadu?! ◊ cussas contularzas istant critichenne a s'unu e a s'àteru, ma a issas no bi ant mai abbaidadu! (G.Tilocca)
Traduzioni
Francese
censurer
Inglese
to censure
Spagnolo
censurar
Italiano
censurare
Tedesco
zensieren.
crochidàre , vrb: crochitare Definizione
istare, èssere a cróchidos, comente faet su porcu, o sa pudha frochindho o candho portat is pudhighinos
Sinonimi e contrari
intzuai,
iposcidare,
iscrufulare,
tzuinai,
tzuniari
/
clocire,
tzotzire
Terminologia scientifica
bga
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grogner,
glousser
Inglese
to cluck,
to grunt
Spagnolo
gruñir,
cloquear,
clocar
Italiano
grugnire,
chiocciare
Tedesco
grunzen,
glucken.
crociài , vrb Definizione
pònnere is puntos a una banita de lana o crinu, fàere sa crociadura po abbarrare su prenimentu istérriu bene
Traduzioni
Francese
piquer
Inglese
to quilt
Spagnolo
acolchar
Italiano
trapuntare
Tedesco
steppen.
cròi , vrb: cròiri Definizione
fàere su croimentu, s'arcu de is gennas acabbandhodhu cun sa crae po mantènnere bene is pedras e àteru pesu in pitzu / petzu de croi = sa crae de unu muru, de un'arcali (sa craincroa)
Etimo
ctl.
croar
Traduzioni
Francese
croiser
Inglese
to interlace
Spagnolo
voltear
Italiano
incrocicchiare
Tedesco
kreuzweise verschlingen.
croidàre , vrb Definizione
istare a cróidas, nau de crobos e corrogas
Sinonimi e contrari
carcagliare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
croasser
Inglese
to crake
Spagnolo
graznar
Italiano
gracchiare
Tedesco
krächzen.
cromàre , vrb Definizione
pònnere unu pígiu de cromo po ammontu de àteros metallos
Traduzioni
Francese
chromer
Inglese
to chrome
Spagnolo
cromar
Italiano
cromare
Tedesco
verchromen.
crompíre , vrb: crumpire,
cumplire,
cumpliri,
cumprire,
cumpriri Definizione
nau de cosas chi creschent, bènnere o batire a puntu giustu, bonas de pòdere serbire; fàere bonu a cara a unu, mescamente cun chie si tenet calecunu óbbrigu; fàere un'óbbrigu, unu dovere, atèndhere, mantènnere una promissa / cumprire unu disizu, una promissa
Sinonimi e contrari
abbasolare,
abberare,
achiare,
ammadurae,
còchere,
ciòmpere*,
còmprere,
demprire,
impertiae,
ingranire,
lòmpere
Frasi
sos àrbores crumpint su frutu ◊ cust'àrbure si bàrriat de frutu meda ma no lu cumprit ◊ su trigu fit crómpiu e de messare ◊ femu piciochedhu de doxi o trexi annus apena cumprius ◊ como apo crómpitu vinti annos
2.
già l'ischiat deghí su tempus meu si cumpriat ◊ eo su tempus meu l'apo cumpridu! ◊ ant comintzadu una galleria ch'in tota sa vida mia no l'apo a bídere cumprida!
3.
menzus cumprire a tardu chi no mai ◊ peruna fémina lu cheriat a cojare, ma totu lu cumpriant ◊ timendhe fis a mi cumprire sos amigos, chi no as abbertu sa gianna?! ◊ cudhu at cojadu una fiza, cudh'àteru at tentu dannu e a totugantos amus cumpridu ◊ za cumprit a totu, su pitzinnu: no ndhe lassat unu chentza saludadu! ◊ andhat a missa ma no cumprit a su pretzetu! ◊ a su mortu, cun megus cumprendhe bi fit su cumpanzu meu ◊ candho si est laureada za l'ant cumprida totu: parentes, amigos e connoschentes!
Traduzioni
Francese
mûrir
Inglese
to ripe
Spagnolo
madurar,
cumplir
Italiano
maturare,
adempire
Tedesco
reifen,
erfüllen.
crosài, crosàre, crosàri , vrb: crusare,
crusiare Definizione
acostire una cosa a un'àtera o is oros de duas cosas, intrare apare po serrare impare, torrare apare, nau fintzes de su chi si narat foedhandho coment'e cosa chi dhue deghet, est bene nau; si narat fintzes de una segada sanandho
Sinonimi e contrari
apigiai,
crosodhae,
crujare,
imbasare,
incasciae,
incriedhai,
segliai
/
dèxiri
| ctr.
iscrusare
Modi di dire
csn:
dhoi crosat = bi istat bene, si li addatat, dhu dexit (e fintzas chi faghet rima); crosai is fuedhus = faedhare, nàrrere duas peràulas
Frasi
in sa carrada is doas de su fundu crosant in su canali de is doas longas ◊ ammentendhe a babbu e mamma, goso cudhos cunfortos chi crusant dogni ferida de su coro (P.Fae)◊ ant crusau un'istampu in su muru
2.
dhi picighit e mai dhi crosit! ◊ naradhu a forti, cussu, ca dhoi crosat! ◊ su pipiu est befianu e su chi narat dhoi crosat puru!
3.
sas malandras si sunt crusiadas: commo su fertu est s'ispíritu ◊ nos azes lassau un'istrópiu mannu chi sa medichina de su tempus at a istentare a lu crusiare ◊ sas brusiaduras sunt crusiadas e sa pedhe noba est torrandhe a issire ◊ no mi toches sa ferida ca no est bene crusada!
Etimo
ltn.
*clusiare
Traduzioni
Francese
joindre,
cacheter,
suturer
Inglese
to fit together,
to seal,
to suture
Spagnolo
coincidir,
compaginarse
Italiano
combaciare,
sigillare,
suturare
Tedesco
zusammenpassen,
versiegeln,
nähen.
crujàre , vrb: cugiare,
cujare Definizione
serrare, sanare, nau de una segada, de una freadura, de una ferida o checa / cugiare sas feridas, una piae
Sinonimi e contrari
crosai*,
crusulare,
sanai
Frasi
cussas sont punturas malas a crujare ◊ sona su disisperu de sos restados cun sa ferida chentza mai cujare (V.Bécciu)◊ aite a bi torrare, como chi sa ferida est già cujada? ◊ che mama t'istimo e ti addoro ca sa piae in s'ànima mi cujas (P.Secchi)◊ sa praga si mi est crujata
Traduzioni
Francese
cicatriser,
suturer
Inglese
to cicatrize
Spagnolo
cicatrizar,
suturar
Italiano
cicatrizzare,
rimarginare,
suturare
Tedesco
vernarben,
nähen.
crupài , vrb: acrupai,
culpare,
curpai,
gulpare Definizione
betare is crupas, giare sa neghe de unu dannu a ccn.
Sinonimi e contrari
acriminai,
acusai,
imputai,
incrupai
Frasi
seu crupau ca apu fatu calincuna cosa chi minescit sa morti ◊ totu sas culpas a issu? àtere puru est de culpare! ◊ sa genti at a curpai a mei si ti lassu isposai a cuíndixi annus!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
inculper
Inglese
to accuse
Spagnolo
culpar
Italiano
incolpare
Tedesco
beschuldigen.
cruvennàre , vrb: culvenare,
cuverenare,
cuvrenare,
cuvrennare Definizione
tènnere a contu a manera de no àere dannu, de no pigare fritu o àteru male, giare educatzione a is fígios; cricare de cuare a ccn. o ccn. cosa a manera chi no si biat, chi no s'ischípiat chie dh'at fata
Sinonimi e contrari
cuberrare*,
resguardaisí
Frasi
ispero chi laghinza e madrigadu suta a pastore bonu ti culvenes ◊ sos pitzinnos, si ti ndhe pesas tue, no ti podent istare cuvrennados: cantu isto in linna, istàdebbos colcados! (G.Marras)◊ fimus iscultzos e male cuverenados, ma no bidiamus s'ora de ciogare ◊ candho proet cun ite bos cuvrenades?
2.
in sa gruta culvenamos luego sos regalos ◊ est cuverenada in sinu de sa natura
3.
sos inimicos nostros fint prontos a lu costodire e a lu cruvennare pro s'issàssinu chi aviat fatu a nois ◊ s'irballu l'aiat fatu su mastru, ma pro cuvrenare a isse ant dadu sa curpa a nois
Traduzioni
Francese
se préserver
Inglese
to take care of oneself
Spagnolo
cuidarse
Italiano
riguardarsi
Tedesco
sich schonen.
cuadrài , vrb: cuadrare Definizione
fàere cuadru, giare una forma cuadrada; si narat fintzes in su sensu de torrare apare is contos, de cumbènnere, pràghere
Sinonimi e contrari
cubbai
Traduzioni
Francese
carrer,
s'accorder
Inglese
to square
Spagnolo
cuadrar,
corresponder
Italiano
quadrare
Tedesco
abvieren.
cuadretàre , vrb Definizione
fàere o ispartzire a cuadretedhos
Sinonimi e contrari
acuadrigliare
Traduzioni
Francese
quadriller
Inglese
to divide into squares
Spagnolo
cuadricular,
recuadrar
Italiano
quadrettare
Tedesco
karieren.
cuài , vrb: acuai 1,
cuare,
cubare,
cuvare Definizione
pònnere o fàere cosa de no si pòdere agatare, chi neune potzat bíere e ne ischire nudha
Sinonimi e contrari
abbuare,
afufai,
ammagare,
apatai,
atrabentare,
coltoire,
cuerrai,
imbusire,
impertusare,
intanae,
intupai,
intuzare,
istichire,
istugiai,
tudai
| ctr.
ammostai
Modi di dire
csn:
cuàresi de una cosa = no nàrriri nudha a nemus, fàghere carchi cosa dendhe tentu chi no ndhe iscat àtere; cuare una cosa in sete pizos de muru = bèni meda de no dha pòdiri agatai
Frasi
inue l'as cuada sa cosa? ◊ is iscraxoxus dhus iant cuaus in tempus antigus ◊ as fatu dannu e ti ndhe ses cuadu puru ◊ cuaiant carres e birgonzas sas ziras mias fatas a latranga ◊ mi cuesi e abbaidaia dai unu tuvedhu ◊ ti cherio cuvare intro de campana in modu chi nessunu t'aret bidu
Cognomi e Proverbi
prb:
amore e tússiu no si podent cuare ◊ dinari e talentu no lu cues a su bisonzu
Etimo
ltn.
cubare
Traduzioni
Francese
cacher
Inglese
to hide
Spagnolo
esconder
Italiano
nascóndere,
occultare
Tedesco
verstecken.
cualificài, cualificàre , vrb Definizione
pigare o giare una cualífica
Traduzioni
Francese
qualifier
Inglese
to qualify
Spagnolo
calificar
Italiano
qualificare
Tedesco
qualifizieren.