cumportài , vrb: cumportare Definizione
nau de cosas de papare o bufare, mantènnere sa naturalesa issoro ammesturandhosi cun àteras; àere una manera de fàere o de istare, mescamente po totu su chi podet pertocare is àteros
Sinonimi e contrari
agguantai,
baliai
Frasi
custu est unu binu chi cumportat àcua meda
2.
custu pisedhu si cumportat bene
Traduzioni
Francese
se conduire
Inglese
to behave
Spagnolo
comportarse,
portarse
Italiano
comportarsi
Tedesco
sich benehmen.
cumprèndhede, cumprèndhere , vrb: cumprendi,
cumprèndiri,
cumprènnede,
cumprènnere Definizione
coment'e aferrare bene una cosa o una chistione cun sa mente, coment'e intrare aintru e ischire giustu ite o comente est / pps. cumpresu, cumpréndiu
Sinonimi e contrari
assaborire,
òrrere
Frasi
za mi l'as ispiegada, sa cosa, ma no l'apo cumpresa ◊ dae pisedhu a pisedha no si ndhe cumprendhet nudha, oe! ◊ gei mi seu cumpréndiu dèu, mancai ti fatzast a tontu! ◊ tui no cumprendis sa beridadi ca pagu ti interessat ◊ zughet una essidura, ma mancu su dutore bi l'at cumpresa
2.
in chistiones gai deo no bi cumprendho nudha ◊ ómines de s'isciéntzia chi sunt mastros cumprendhent in sas undhas e in sos astros (Màsala)
Etimo
ltn.
cumprehendere
Traduzioni
Francese
comprendre
Inglese
to understand
Spagnolo
entender,
comprender
Italiano
capire,
comprèndere,
intèndere
Tedesco
verstehen,
begreifen.
cumproàre, cumprobài, cumprobàre , vrb: cumprovai Definizione
iscumbatare, provare a bíere si una cosa est o coment'est, si est abberu, si arresurtat
Sinonimi e contrari
controbbare,
iscumproare,
proare
Frasi
lu cherzo cumproare a bídere si est abberu su chi narat! ◊ a sa banca bi sunt lómpidos sos cummissàrios pro cumproare sos contos ◊ già chi cumproadu ti apo, est finidu s'istimare! (G.L.Salis)◊ Gesugristu torrendi a biu at cumprobau sa Divinidadi sua
Etimo
spn., ctl.
comprobar, comprovar
Traduzioni
Francese
mettre à l'épreuve
Inglese
to put s.o. to the test
Spagnolo
poner a prueba,
demostrar
Italiano
méttere alla pròva,
dimostrare
Tedesco
auf die Probe stellen.
cumpromítere, cumpromíti, cumpromítiri , vrb Definizione
nòghere, pònnere in perígulu de andhare male / pps. cumpromítiu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
compromettre
Inglese
to compromise
Spagnolo
comprometer
Italiano
comprométtere
Tedesco
gefährden.
cuncambiàre , vrb Definizione
fàere a cambiapare, fàere càmbiu giaendho una cosa po ndhe tènnere un'àtera
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
échanger
Inglese
to exchange
Spagnolo
permutar
Italiano
permutare,
contraccambiare
Tedesco
umtauschen.
cuncèdiri , vrb: cuntzèdere Definizione
giare cosa chi no si iat a bòllere o pòdere giare in cantu no est cosa de chie dha pedit o dipendhet de àtere; cunfirmare una cosa chi si tenet duritu a nàrrere / pps. cuncédiu, cuntzessu
Sinonimi e contrari
acanciare,
dare
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
accorder
Inglese
to grant
Spagnolo
conceder,
otorgar
Italiano
concèdere
Tedesco
gewähren.
cuncentrài, cuncentràre , vrb: cuntzentrare Definizione
batire, portare, ammuntonare totu a unu logu, in prus pagu logu; torrare una cosa a prus pagu lassandho sa sustàntzia e bogandhoche de s’àteru chi portat
Traduzioni
Francese
concentrer
Inglese
to concentrate
Spagnolo
concentrar
Italiano
concentrare
Tedesco
konzentrieren.
cunciberàre , vrb: cunsiderai,
cunsiderare,
cuntziderai,
cussiderare,
cussiverare Definizione
pigare in cunsideru, pònnere in càrculu, fàere contu de unu, de is cosas, cricare de bíere o cumprèndhere comente andhant bene o méngius, o comente funt giustas, rfl. fintzes in su sensu de si giare una regulada
Sinonimi e contrari
calculai,
iltimare,
sumari
Frasi
aundi est coru e vida istau cuntziderendi! ◊ cussiverent cantu pacu meressitores ne sont!◊ cussiverate, tzente, cussiverate sos irbàglios! ◊ semus cunsiderendhe sa peràula de Deus in sas Iscrituras ◊ sa limma nostra est pagu cunciberada!
2.
ite ses cumminanno, tempus, poite no ti cunciberas e troces certos trumentos e tréulos?! (T.Frau)
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
considérer
Inglese
to consider
Spagnolo
considerar
Italiano
considerare
Tedesco
betrachten.
cuncodrài , vrb: cuncoldare,
cuncoldiare,
cuncordai,
cuncordare,
cuncordiare Definizione
pònnere de acórdiu, èssere o andhare de acórdiu, àere o èssere in is matessi ideas s’unu cun s’àteru; su si aprontare, o preparare a una cosa de una manera chi potzat andhare bene po calecunu bisóngiu, a fàere una faina, po essire, fàere bella figura o àteru / cuncordai su santu = pònnere a postu, ammanitzare su santu pro sa festa
Sinonimi e contrari
acodrare,
adatai,
apariciai,
armudiai,
codrimingiài,
cumbinare,
cumbínchere,
cumpòniri,
cunsertare,
cuntratare,
incabizonare,
oldinzare
/
allaputzai,
allepuritzare,
chinchinnare,
mudai
| ctr.
iscunsertare,
scuncodrai
Frasi
si cuncordamus in su prétziu, mi la còmporo deo cussa domo ◊ si maridu e muzere no cuncordant apare comente faghent a contivizare sa famíllia? ◊ is duas sorris biviant in sa própiu intrada ma non cuncodrànt ◊ po cantai tocat a cuncordai su sonu de is boxis ◊ a isse no che lu cuncordas, no, a su chi cheres tue!
2.
cuncodrai sa mesa po prandi ◊ at cuncordau po nci essiri a su sartu ◊ aiat cuncordiadu unu bellu faellardu ◊ cuncordadí un'iscala po artziai a ingunis ◊ cuncordadha tui una màchina cument'e cussa!
3.
a Bidhegrésia dh'ant tzerriada de aici po cussu biaxu de bellas crésias chi dha cuncordant ◊ ita bandera de corrus chi ti ant a cuncordai!…◊ si cuncordat bèni e nci essit a giru
Cognomi e Proverbi
prb:
in s'interi chi sa bella si cuncordat, sa lègia si est giai cojada
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
s'accorder
Inglese
to agree on
Spagnolo
ponerse de acuerdo,
concordar
Italiano
concordare,
compórre,
configurare
Tedesco
vereinbaren,
zusammensetzen.
cuncúrrere , vrb: cuncúrriri Definizione
pigare parte, mescamente in medas, a calecuna cosa chi est de fàere a bínchidas / pps. cuncurtu, cuncúrridu
Traduzioni
Francese
concourir
Inglese
to compete
Spagnolo
concurrir
Italiano
concórrere
Tedesco
sich bewerben.
cundennài, cundennàre , vrb: cunnennare Definizione
betare sa cundenna, obbrigare a giare, fàere o sufrire calecuna cosa po neghe o curpa de unu male fatu / c. s’ànima = brivare de su gosu de Deus in eternu
Sinonimi e contrari
sententziai
| ctr.
pedronai,
salvai
Frasi
no bògio a mi cunnennare ponenno in mente a una malandrina! ◊ l'ant cundennadu a deghe annos de presone
Etimo
ctl., spn.
condenar
Traduzioni
Francese
condamner
Inglese
to condemn
Spagnolo
condenar
Italiano
condannare
Tedesco
verurteilen.
cundensài, cundensàre , vrb Definizione
torrare su meda a prus pagu, fàere prus tibbiu, cracu, cagiau (nau fintzes de su vapore chi ifridandhosi essit lícuidu)
Traduzioni
Francese
condenser
Inglese
to condense
Spagnolo
condensar
Italiano
condensare
Tedesco
verdicken.
cundhíre , vrb: cundiri Definizione
pònnere su cundhimentu, giare sabore a su papare, aconciare papares; ispainare una maladia, un'infetu o cosa chi faet male; ispainare cosa in dónnia logu (nau de unu, chi si faet intèndhere ca dhu'est, fintzes faendho istrobbu); comporare a unu faendhodhi fàere cosa chi no andhat bene in càmbiu de dinare o àteru / cundhire su piatu a unu = fàghereli male, dannu meda; casu cunnitu = fatitu, fatu, casu martzu; sa pira, su pirastru si cundhit = si faghet
Sinonimi e contrari
connire*,
cufetare
/
abbelenare,
alluae,
atoscai,
atosicai
Frasi
su piberonedhu cundhit meda: bastat paghitzedhu pro dare su sabore a su mànigu ◊ su mànigu si no est cundhidu no essit bonu ◊ su casu si ponet a cundhire sos macarrones ◊ su casu betzu cundhit prus meda de su nou
2.
sciacu mannu dha cundat! ◊ arrori mau dhu cundat! ◊ ndhe at cundhidu su logu cun cussa maladia chi teniat ◊ ndi eis cundiu sa bidha cun centumilla maneras, de disonestadi ◊ pro su tempus chi dureit sa pidémia sos mannos poniant atentzione pro no cundhire sa pisedhina
3.
a duas e a tres a boghes postas, prus de chentu ne cunnint cussu logu, sas corrogas ◊ cussu piciochedhu gei cundit: no fait a dhu cumbati! ◊ is maistrus, aprimus, funta severus, cundenta diarerus!
4.
nos lu sezis faghindhe su regalu, nos lu sezis cundhindhe su piatu: gai mancu si esserat unu macu barrosu fartzu che dinari malu!
Traduzioni
Francese
assaisonner,
contaminer
Inglese
to be infected,
to spice
Spagnolo
condimentar,
cundir
Italiano
condire,
contagiare
Tedesco
würzen,
anstecken.
cundivídere , vrb Definizione
su èssere o si agatare de acórdiu, èssere de sa matessi idea, pigare parte a sa matesi cosa
Sinonimi e contrari
ispartzire,
paltire
Traduzioni
Francese
partager
Inglese
to share
Spagnolo
compartir
Italiano
condivìdere
Tedesco
billigen.
cunfiài , vrb: cunfidai,
cunfidare Definizione
giare fide a unu, su si fidare de unu, tènnere cunfidàntzia / cunfidai cun = àere fide in…, dare fide a…
Sinonimi e contrari
fidaisí
Frasi
cunfiu chi eis a olvidai de cantu bos apu aggraviau ◊ Segnori, dèu cunfiu m’eis a usai misericórdia (Ctz)
Etimo
spn.
confiar
Traduzioni
Francese
avoir confiance
Inglese
to confide
Spagnolo
confiar
Italiano
confidare,
aver fidùcia
Tedesco
vertrauen.
cunfígi , vrb: cunfígiri Definizione
cunsiderare is cosas innanti de foedhare o de dhas fàere, fàere unu cufrontu, pònnere apare; foedhandho de cosas de papare, cuncordare de cundhimentu
Sinonimi e contrari
cofuzire*,
cussiderare,
pesai 2
Frasi
cunfigidhu, su fuedhu, prima de dhu nai! ◊ femu cunfigendi cussu, ca no mi pariat giustu ◊ bandu cunfigendi ita bollat significai cussu bisu
2.
s'olia mulleri mia dh'at cunfígia cun allu e perdusèmini
Traduzioni
Francese
peser,
réfléchir
Inglese
to consider
Spagnolo
ponderar
Italiano
ponderare
Tedesco
erwägen.
cungelài, cungelàre, cungelàri , vrb: cunzelare Definizione
ifridare a meda tanti de astrare sa cosa
Sinonimi e contrari
astragare,
belare
2.
ischedas chi s'afannu bostru e penas mi cungelat su sàmbene in sas venas
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
congeler
Inglese
to freeze
Spagnolo
congelar
Italiano
congelare,
raggelare
Tedesco
gefrieren lassen,
tiefkühlen.
cungiolvàre , vrb Definizione
giare dispraxere, fàere una cosa marigosa (che giolva)
Sinonimi e contrari
agiolvare,
amargurai,
ingiolvare
Traduzioni
Francese
rendre amer,
attrister
Inglese
to grieve,
to make bitter
Spagnolo
amargar
Italiano
amareggiare
Tedesco
verbittern.
cunsagrài, cunsagràre , vrb: cuntzacrai,
cussacrare Definizione
intregare, su si intregare, giare totu su tempus a calecunu iscopu, a un'ideale, a Deus; fàere a sacru
Sinonimi e contrari
sacrare
2.
in su tabbernàculu dhoi est s'óstia cunsagrada
Traduzioni
Francese
consacrer
Inglese
to consecrate
Spagnolo
entregarse,
dedicarse,
consagrar
Italiano
consacrare
Tedesco
weihen,
konsekrieren.
cunsentíre , vrb: cussentire Definizione
pònnere a conca, fàere su sàbiu, giare una regulada a is cumportamentos imparandho de is ibbàllios o de is cossígios, portare atuamentos; pònnere a coro una cosa, sentire una cosa
Sinonimi e contrari
atinai,
atoare
Modi di dire
csn:
èssere unu malu a cussentire = testarrudu meda, chi sighit a fai su mali fintzas biendi ca est mali, chi no callat a ciorbedhu; cussentire una cosa = fàgherendhe contu in su sensu de si chessare, de si abbizare chi faghet carchi efetu, dolet, e gai
Frasi
proendhe a fumare, dego so abbarrau dirmajau, chene cunsentire, e poi abbellu abbellu so torrau in trassa ◊ candho li faedho de su maridu, si cussentit de sas disauras suas e cumintzat a bemire
2.
arratza de ómine malu a cussentire: l'at bidu chi custa cosa li faghet male ma no bi cazat! ◊ sas pedras no cussentint, ma su cristianu emmo, ca zughet sos atuamentos! ◊ su fiadu malu a cussentire bidet su male ma lu sighit a fàghere
3.
mi so istropiadu, ma no cussentia su dolore cantu s'istropiadura chi mi restaiat ◊ su pisedhu no cussentit ne fritu e ne calura ◊ a ghirare gai a bidha la cussentiat coment'e una birgonza ◊ sa pisedha fit in tertza média s'annu chi fit morta sa mama e sa mancànsia sua l'aiat cussentida meda
Traduzioni
Francese
réfléchir,
se repentir
Inglese
to reform,
to reflect
Spagnolo
reflexionar,
enmendarse
Italiano
riflèttere,
ravvedérsi
Tedesco
nachdenken,
sich bessern.