cuberràre , vrb Definizione
su tènnere contu, contivigiare, atèndhere sa gente e su logu inue istat cun leis e poderes soberanos comente dhos tenet un’istadu; giare su bivu a unu po su trebballu chi faet segundhu sa genia de cuntratu
Sinonimi e contrari
atèndhere,
contifizare,
cruvennare,
cuguzare,
guvernai
Frasi
sas monzas ant batiu pitzinnas òrfanas pro las pesare e cuberrare ◊ in cussu monte bi est semper s'àbbile cuberrandhe sos fizos ◊ sos partios che ant zacarau su fassismu pro nche pònnere pedes a cuberrare s'Itàlia
2.
a sos messadores lis dant sa paca de sa die e los cuberrat su mere ◊ sunt fachendhe sas pitzinnarjas e gai a issas puru las cuberrant, las bestint e carchi sodhu lis suprit
3.
Nostra Sennora los at cuberraos suta de su mantu de sa misericórdia sua ◊ unu gapote múrinu lu cuberrabat in su tempus malu
Etimo
ltn.
*cubernare
Traduzioni
Francese
gouverner
Inglese
to govern
Spagnolo
gobernar
Italiano
governare
Tedesco
regieren.
cubíre , vrb: cupire Definizione
disigiare meda, forte
Sinonimi e contrari
aputzare,
cúbere,
disigiai
Frasi
dego m'isto a murmutu cupindhe bona fortuna ◊ innantis fis a lèpores e pudhas e como ses cupinne finas su serione de sa chipudha! ◊ ite semus cupindhe in custu tzecu andhare nostru? ◊ tandho ant a mòvere sos chi su ballu tundhu ant cubidu
2.
l'isco chi candho cubis sa trasferta sa mesada ti dat aficu lanzu (P.Giudice Marras)◊ sunt umbras cubidas in giuntas de terra
Cognomi e Proverbi
prb:
chie at facultade no cubit su pane
Etimo
ltn.
cupire
Traduzioni
Francese
convoiter
Inglese
to long for
Spagnolo
codiciar
Italiano
bramare
Tedesco
herbeisehnen.
cuciàre 1 , vrb Definizione
nau de is canes, istare in su crocadórgiu insoro; rfl. nau de unu, ammischinare
Traduzioni
Francese
se coucher (se dit d'un chien)
Inglese
to curl up
Spagnolo
sentarse el perro
Italiano
accucciarsi
Tedesco
kuschen.
cucuciàre , vrb: acuguzare,
cucutare,
cucutzare,
cucuzare,
cuguciare,
cugugiare,
cugutzare,
cuguzare Definizione
betare a pitzu a cugudhu, po ammontu, pònnere ammontu; foedhandho de sonos fortes, cuare e no lassat intèndhere àteru / cuguzare cosa a unu, a carchi cosa = pònnere ammontu in pitzu
Sinonimi e contrari
acarragiai,
acavacai,
afianzare,
ammantai,
assacarrare,
cobèrrere,
cutzicare,
imbusciae
| ctr.
iscuguzare
Frasi
una néula carca at cuguzadu su campu ◊ in domo bi aiat una fressada de lana pro si cuguzare su note ◊ su nie at cuguzadu onzi logu ◊ sa pinneta fit totu cuguzada a perrones d'élighe ◊ cugúzali una cobertedha a su pitzinnu, no tenzat fritu!
2.
s'uraganu che cuguzat sas boghes de dolore ◊ depent àere àpidu un’impudu lébiu chi però luego aiant cuguzadu cun carchi iscusa (N.Falconi)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couvrir
Inglese
to cover
Spagnolo
cubrir,
tapar
Italiano
coprire
Tedesco
decken.
cuerrài, cuerràre , vrb Definizione
cuare ma prus che àteru po fàere s'ala, po fàere is partesas a ccn.; mantènnere unu segretu
Sinonimi e contrari
cuai,
cuberrare*
| ctr.
iscuguzare,
iscobiare
Frasi
sa muzere a bortas cuerrat a su maridu sas fartas de sos fizos ◊ dae sos canes truvada si cuerrat assustrada aintru de una pinneta afaca a mare ◊ nosu fintzas a immoi dh'eus tentu cuerrau, ma ti feus a iscí ca…
2.
sa boche de s'internu ti faedhat de culpa, de pecadu cuerradu
Cognomi e Proverbi
prb:
chie furat e chie cuerrat sunt cumpanzos de pare ◊ muzere manna cuerrat maridu
Traduzioni
Francese
cacher
Inglese
to hide
Spagnolo
esconder
Italiano
nascóndere
Tedesco
verstecken.
cufàchere , vrb: acunfàiri,
cufàghere,
cunfàghere Definizione
andhare bene, fàere bene a sa salude, a su crèschere de unu o de una mata / pps. cufàchiu
Sinonimi e contrari
cunfàvere
| ctr.
nòghere
Frasi
in cue, ca est terrinu chi li cufaghet, bi ponet su laore, meda ◊ inue che fit no li cufaghiat s'ària e torradu si ndh'est
Traduzioni
Francese
convenir,
seoir
Inglese
to suit
Spagnolo
sentar bien
Italiano
confarsi
Tedesco
passen.
cufafaràre , vrb: cunfanfarare Definizione
istare a cufàfara
Sinonimi e contrari
argiolae,
arrallai,
badaciare,
ciaramedhare,
friganzare,
paraletare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bavarder
Inglese
to chat
Spagnolo
charlar
Italiano
ciarlare
Tedesco
schwatzen.
cufessàre , vrb: cunfessae,
cunfessai,
cunfessare Definizione
su nàrrere o atrogare is cosas, nau mescamente de su male o de is pecaos chi unu at fatu e de is pecos chi tenet e fartas chi at fatu (si manígiat meda in forma prnl.); nau de is preides, su ascurtare e foedhare a unu chi dhi narat totu su chi dhi paret de dèpere nàrrere po dhi giare su sacramentu de su perdonu
Sinonimi e contrari
addulgare,
ammítere,
atorgare,
avriare 1
| ctr.
dennegai,
necare
Frasi
de totu su chi as nadu mezus cunfessadindhe!◊ ita seis, cunfessendi, chi fuedhais aici? ◊ candho dhos ant tentos ant cufessau de che àere furau sa cosa ◊ no m'istes cua cua: cunfessa sa veridade! ◊ cufessadu ti ses?
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
avouer,
se reconnaître
Inglese
to confess
Spagnolo
confesar
Italiano
confessare
Tedesco
beichten.
cufetàre , vrb: cufitare,
cunfetai,
cunfetare,
cunfitai Definizione
pònnere is cundhimentos a is cosas de papare, prus che àteru a cosas chi no si papant luego: olia, panceta, presciutu, sartitzu o àteru, cosas chi po pigare sabore bolent lassadas tempus meda cun su cundhimentu
Sinonimi e contrari
cundhire
Frasi
custu sali est bonu po cunfitai olia e tomatas sicadas ◊ issu segat canciofedha isceti po cunfetai
2.
sa mesa fut prena de olia cunfitada, fenugu, arreiga e casu martzu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
enrober de sucre
Inglese
to candy
Spagnolo
adobar
Italiano
confettare
Tedesco
dragieren.
cufidàre , vrb Definizione
nàrrere calecunu segretu o cosa delicada a unu, in manera personale e no in cara de àtere chiesisiat
Sinonimi e contrari
iscobiare
| ctr.
cuai
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
se confier à
Inglese
to open one's heart
Spagnolo
confiarse
Italiano
confidarsi
Tedesco
sich anvertrauen.
cufirmàre , vrb: cunfirmai,
cunfirmare,
cunfrimai Definizione
giare sa segurtade, sa cunfirma; giare su sacramentu de sa crésima, su cunfrimu
Sinonimi e contrari
abbalorare,
averai
/
cresimai
Frasi
tempus faghet mi aiant cunfirmadu de s'arresetu de babbu tou inoghe
2.
seu sentza de mi cunfessai de candu mi ant cunfrimau ◊ su nonnu chi ti at batizadu si est immentrigadu de ti pònnere sale e su chi ti at cunfrimadu gai etotu!
Terminologia scientifica
prdc
Traduzioni
Francese
confirmer
Inglese
to confirm
Spagnolo
confirmar
Italiano
confermare
Tedesco
bestätigen,
firmen.
cuformàre , vrb Definizione
fàere una cosa a cunforma a un'àtera
Sinonimi e contrari
addatare
Traduzioni
Francese
conformer
Inglese
to shape
Spagnolo
conformar
Italiano
conformare
Tedesco
gestalten.
cufortàre , vrb: cunfortai,
cunfortare Definizione
fàere o nàrrere calecuna cosa chi podet serbire de alléviu o po animare a chie at tentu dannu o sunfrit de calecunu dispraxere
Sinonimi e contrari
aconnoltare,
aliviai
Frasi
s'ozusantu cunfortat su cristianu pro sa morte ◊ mi cufortat ischendhe chi sas cantones mias sunt servidas a carchi cosa de bonu ◊ sa pipia at cumentzau a pràngiri e sa mama at circau de dha cunfortai
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
réconforter
Inglese
to console
Spagnolo
confortar
Italiano
confortare
Tedesco
trösten.
cufrontàre , vrb: cunfrontai,
cunfrontare Definizione
pònnere apare una cosa cun s'àtera a bíere ite tenent de oguale e de diferéntzia, fàere cumparàntzias
Sinonimi e contrari
aparagonare,
aparinare,
cumparai,
cumparantziai
Traduzioni
Francese
comparer
Inglese
to compare
Spagnolo
confrontar,
relacionar
Italiano
confrontare
Tedesco
vergleichen.
cugnàre , vrb: cungiai,
cungiare,
cungiari,
cunzare Definizione
serrare, acostire is duas partes de un’apertura de no abbarrare logu in mesu, pònnere sa cungiadura, inghiriare unu logu ororu prus che àteru in su sartu cun calecuna cosa (es. sida, muru, arretza) de impedire chi si essat o s’intret
Sinonimi e contrari
serrai,
tancare
/
incujare 1
/
abbutonare
| ctr.
abbèrrere,
iscungiai
Frasi
cunzat sos ocros e zirat sa conca ◊ su nie ponet murallas e ti cunzat a intro de domo ◊ candho essis cunza sa gianna! ◊ che cunzas cudhu in foras ◊ cunza s'anzone in sa cherina! ◊ sa corte fit cunzada a murichedhu gurdu ◊ cras cugnant s'iscola ◊ su funnagu cugnau dh'as?
2.
is gutones de su custumu nce dhus imbucant in is traus de cabessu po cungiari sa camisa
Etimo
ltn.
cuneare
Traduzioni
Francese
clôturer
Inglese
to enclose
Spagnolo
cercar
Italiano
chiùdere,
recintare
Tedesco
schließen,
einfrieden.
cultodiàre , vrb: custodiai,
custodiare Definizione
castiare a unu o una cosa a manera chi no tèngiat dannu o no nche dha furent
Sinonimi e contrari
acastiai,
aggordai,
agguardai,
agorrai,
coltoire,
mirai,
miramentare,
tentare
Frasi
dh'ant custoriara bèni custa cosa ◊ si narat chi su corpus de custu santu est custodiau in sa crésia a issu dedicada
Traduzioni
Francese
conserver
Inglese
to preserve,
to govern
Spagnolo
guardar
Italiano
conservare,
governare
Tedesco
aufbewahren.
culturínas , avb Definizione
èssere in c. = àere belle e acabbau una cosa
Traduzioni
Francese
toucher à sa fin
Inglese
said of a situation coming to an end (action)
Spagnolo
estar en las últimas
Italiano
agli sgóccioli
Tedesco
am Ende.
cumandài , vrb: cumandhare,
cumannare Definizione
giare órdines, mandhare a cumandhu o miscione fintzes po praxere, àere su podere, pònnere trebballantes a pagamentu, fintzes fàere comporare, pregontare cosa a bufare o a papare a pagamentu / cumandit! = nerit!; èssere a sa manu de cumandhare = àere su cumandhu, èssere meres
Sinonimi e contrari
obbligai
Frasi
cumandhadu at zente cun istancas e a fine de ora cun tribàgliu tiradu ndhe l'ant fora (P.Pisurzi)◊ candho li cumandhant a bufare, no lis dat petzi che isciucadura ◊ est cumandendimí a dedí e a denoti sentza de mi giai mancu unu giantésimu!…◊ maris e mundus no pretendas fai, solamenti cudhu chi cumandat Deus (D.Bernardini)
2.
cumpadessat ca no teneus logu de arriciri genti de calidadi cumenti a issa: e ita mi cumandat?!
3.
at cumandau tres costumus
Cognomi e Proverbi
prb:
chie no est bonu a servire no est bonu a cumandhare
Etimo
ltn.
*commandare
Traduzioni
Francese
commander
Inglese
to command
Spagnolo
mandar,
comandar
Italiano
comandare,
ordinare
Tedesco
befehlen.
cumassài, cumassàre , vrb: acumassare,
cummessai,
cummossai,
cumossai Definizione
impastare sa farra cun su frammentu po fàere su pane, is tzípulas; ispartzire sa pasta impastada in cumossos de suíghere
Sinonimi e contrari
impastai,
inturtare
Frasi
manus lestras sedatzant sa farra, dha cumossant, dha ciuexint, dh'ispòngiant e dha inforrant ◊ su civraxu est totu cummessau e ciuetu ◊ immoi, sa farra cumossada tocat a dha ciuexi
3.
poita custa cronta chi una dí fiat pani no si lassat prus cumossai de sa manu? ◊ sa beridadi de sa vida est cummossada de gosu e de tristura
Etimo
ltn.
cummassare
Traduzioni
Francese
pétrir
Inglese
to knead
Spagnolo
amasar
Italiano
impastare,
intrìdere la farina
Tedesco
kneten.
cumbatàre , vrb Definizione
ammungiare, su istare a cumbata, a gherrígiu, faendho prus che àteru a pelea; su dèpere padire a calecunu o ccn. cosa
Sinonimi e contrari
batacollare,
batazare,
cumbàtiri
Frasi
tzertos pessamentos li torrabant gai de repente chi perdiat fintzas sa gana de los cumbatare! (S.Spiggia)◊ mi at lassadu sola cun fizu meu a cumbatare in custa vida ◊ a cumbatare chimbe pitzinnos bi cheriat su podere de Deus!
2.
iscassu de carenale, pro limba podiat cumbatare cun totus
Traduzioni
Francese
combattre
Inglese
to fight
Spagnolo
luchar
Italiano
combàttere
Tedesco
kämpfen.