crabiolài, crabiolàre , vrb Definizione
su si pesare a crabiolas, a crabitinos, a cumburadas, fintzes nau in cobertantza
Sinonimi e contrari
crabitinare,
ginetare
Frasi
non balet chi ti solvas in suore crabiolendhe, pesèndhedi reu suta sas ancas de su domadore (G.Raga)◊ candho si leat calicunu a méria, Larentu crabiolat che tentorzu ◊ no ti fetas su redossu: mighi cuss'àinu crabiolat, càlchidat e móssigat puru! ◊ crabiolendhe, a brincos, curristi a s'isfunada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
courbetter
Inglese
to curvet
Spagnolo
corvetear
Italiano
corvettare
Tedesco
kurbettieren.
crabitinàre , vrb Definizione
andhare a brinchitos coment'e is crabitos, mescamente nau de un'andhadura de su cuadhu candho brínchidat, ma fintzes de àteros animales e de gente puru
Sinonimi e contrari
cherchedhare,
crabiolai,
ginetare
Frasi
apena mi at sebestadu mi at fatu unu mundhu de festa, crabitinendhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cabrioler,
courbetter
Inglese
to curvet
Spagnolo
corvetear
Italiano
capriolare,
corvettare del cavallo
Tedesco
kurbettieren.
cracasciài , vrb: cracaxai 1 Definizione
su crochidare o crocolare chi faet sa màdria angiada candho si acostit ccn. a is prochedhos (ma si narat fintzes de porcu bastat chi siat candho crócolat papandho o tzatzau, e si narat de sa pudha puru)
Sinonimi e contrari
crochidare
/
calcarare
2.
intè, intè sa pudha cracascendu: si bit ca at fatu s'ou!
Terminologia scientifica
bga
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grogner (en parlant de la truie)
Inglese
to grunt
Spagnolo
gruñir
Italiano
grugnire della scròfa
Tedesco
grunzen.
cradiàre , vrb: acradiare 1 Definizione
pònnere cràdios, puntedhos de canna in su terrenu, unu in filu de s'àteru, po pastinare bíngia, prantare matas e àteru; pònnere s'arraiga a sa cosa prantada (es. pisu, tamatas) po dha mantènnere arta de terra o no dha mòvere su bentu
Sinonimi e contrari
insignare
/
acerbonai,
apalonae,
apichetare,
arradicare,
arrochitare,
impalai
Frasi
innantis de pastinare, sa terra si cràdiat
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
piqueter,
placer des piquets de grève
Inglese
to stake
Spagnolo
jalonar
Italiano
picchettare
Tedesco
abstecken.
craduschiàre , vrb Definizione
borroinare de su bentu
Sinonimi e contrari
frusiai,
muizare
Frasi
su bentu est craduschiandhe ◊ allegat craduschiandhe ca bastat! ◊ candho tronaiat su monte Bàrdia fist tue craduschiandhe dae innedha!…
Traduzioni
Francese
siffler (en parlant du vent)
Inglese
to whistle
Spagnolo
silbar
Italiano
sibilare del vènto
Tedesco
pfeifen.
cramàri , vrb Definizione
pònnere in giustítzia a unu po calecuna diferéntzia o iscórriu
Sinonimi e contrari
carelare,
tzitare
Traduzioni
Francese
citer en justice
Inglese
to convene
Spagnolo
citar en juicio
Italiano
citare in giudìzio
Tedesco
gerichtlich verklagen.
crarósu , agt: acrarosu Definizione
nau de logu, chi essit, faet a ispuntone, a bica de ue si podent bíere a craru logos atesu (e faet a dhu bíere de atesu)
Frasi
inie che at un'orroca, una punta, crarosa meda ◊ Piscinioi non si fut pràxia: fut tropu crarosa a sa bia manna e non boliaus èssi bias ◊ si biet de atesu ca est in logu crarosu ◊ est che bítula in sos puntos prus crarosos, abbaidandhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bien visible
Inglese
open to
Spagnolo
bien visible
Italiano
espósto
Tedesco
gut zu sehen.
craspuàre , vrb Definizione
pinnigare, furare totu
Sinonimi e contrari
afufai,
arpiai,
arrapagnare,
arrapare 2,
aungrare,
furai,
inghitai,
irrobbare,
runtzinare,
sdorrobbai
Frasi
paso sas carres subra de sa terra craspuada (G.Orgolesu)
Traduzioni
Francese
piller,
dévaliser
Inglese
to sack
Spagnolo
saquear
Italiano
saccheggiare,
spogliare
Tedesco
plündern.
crastinàre, crastinàri , vrb Definizione
tirare a longas, tirare agoa, lassare istare su de fàere a un'àteru tempus; trampistare su tempus faendho calecuna cosa? / èssere, portari una cosa cràstina cràstina = tirai a cò, tirare a longas, tasire
Sinonimi e contrari
atrassai,
pellongare,
rebusare 1,
tasire,
trancire
2.
chie tenet carchi cunzaedhu su prus de su tempus si lu colat irfenandhe o crastinandhe àteru (G.Piga)
Traduzioni
Francese
différer
Inglese
to defer
Spagnolo
rezagar,
aplazar
Italiano
procrastinare,
rinviare
Tedesco
verschieben.
crastulài, crastulàre , vrb Definizione
istare naendho a s'afaiu de s'unu e de s'àteru cosas chi no dh'important, cricare is chistiones angenas
Sinonimi e contrari
allicuterai,
afoghilare,
chiscuzare 1,
contularjare,
criticai,
leuterare,
lorodhare,
naravegliare,
pistizonare,
zudicare
Frasi
funt andaus a foras a pigai friscu e a crastulai! ◊ fimus restatos fenas a note crastulanne
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
potiner
Inglese
to gossip
Spagnolo
chismorrear,
cotillear
Italiano
spettegolare
Tedesco
schwatzen.
cratzài , vrb Definizione
acostire terra a is fundhos de sa cosa prantada, coment'e carragiandho su truncu
Sinonimi e contrari
acarragiai,
assacarrare
| ctr.
scraciai
Terminologia scientifica
msg
Traduzioni
Francese
butter
Inglese
to earth up
Spagnolo
recalzar,
aporcar
Italiano
rincalzare
Tedesco
stützen.
cravillài, cravillàre , vrb: crivillai Definizione
pònnere craos, firmare cun craos
Sinonimi e contrari
craitare,
incravare,
puntzare
| ctr.
ilgiaitare
Frasi
pòberus Cristus, afuetaus e cravillaus de tírria e prepoténtzia! ◊ dh'ant postu in gruxi: sa mamma atitendi e issus cravillendi!◊ sas tàulas cravilladhas bene!◊ s’aremigu ti at cravillau dógnia punta de ossu e su coro
Etimo
ctl.
clavillar
Traduzioni
Francese
clouer
Inglese
to nail
Spagnolo
clavar
Italiano
inchiodare
Tedesco
nageln.
crazugài , vrb Definizione
gherrare e betare a terra a unu, lòmpere a iscúdere o aungare s'unu a s'àteru
Sinonimi e contrari
atzuntzudhare,
carrabbugliai,
carrabbusai,
lòmpere,
tipiliare,
trifiare
Frasi
gei si crazugant, custus, lah! ◊ is féminas si funt crazugadas: no abbastàt chi si funt fuedhadas mali!
Traduzioni
Francese
se battre,
en venir aux mains
Inglese
to come to blows
Spagnolo
pelearse
Italiano
azzuffarsi
Tedesco
aneinandergeraten.
creài , vrb: creare Definizione
fàere o imbentare a nou, nau mescamente de s'operare de Deus
Traduzioni
Francese
créer
Inglese
to create
Spagnolo
crear
Italiano
creare
Tedesco
schaffen.
creàri , vrb: criai 1 Definizione
serrare a crae, friscare un'apertura
Sinonimi e contrari
acràere,
acraitare,
afriscare,
clare,
imbarcionai,
incraedhae,
increari
| ctr.
screari,
scriedhai
Frasi
cria s'enna debressi! ◊ no potzu fai su letu ca sa sala est criada! ◊ sa buca sua oi est unu portali criau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fermer à clef
Inglese
to lock
Spagnolo
trancar
Italiano
chiùdere a chiave
Tedesco
verschließen.
crebulàre , vrb Definizione
su si tzacare o filare de is cosas
Sinonimi e contrari
afilai,
cheprinare,
ischerchedhare,
iscrafangiai,
sacai
2.
fit chena piòere paritzos annos e sa terra fit tota crebulada e sica
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
crevasser
Inglese
to crack
Spagnolo
agrietarse
Italiano
screpolarsi
Tedesco
aufspringen.
crèdere , vrb: crèere,
crei,
crèiri,
crere,
creri,
crètere Definizione
su àere, tènnere fide in Deus, su giare fide a unu, a calecuna cosa chi no si ndhe ischit o connoschet cun seguresa (ma si narat fintzes po cosa o persona connota, coment’e chi custu no bastet e si tèngiat bisóngiu de una cunfirma); pentzare calecuna cosa chentza ndh'èssere seguros, ischire a pentzamentu; rfl. (ma rfl. s'impreat fintzes cun o po s'àteru significau) pentzare de èssere de importu meda, fàere tropu càrculu de sèi etotu, crèdere de èssere prus de su chi unu est / ind. pres. 1ˆ p. sing. creto, 2ˆ p. sing. cretes, cres, 3ˆ p. sing. cretet, 2ˆ p. pl. credites, 3ˆ p. pl. crent; ind. imp. 1ˆ p. sing. criemu, 2ˆ p. sing. criesta; impr. 2ˆ p. sing. crè! (cree, crede, crei!), 2ˆ p. pl. creais!; cong. pres. 2ˆ p. sing. cretas, 3ˆ p. cretat, 2ˆ p. pl. credetas, cretedas; pps. créitu, crétidu, crétiu, ger. cretendhe, creindhe, criendi
Sinonimi e contrari
penciai
Modi di dire
csn:
èssere malu a crere = chi no creit, chi no bollit crèiri (itl. incrèdulo), ma fintzas chi est cosa chi no si podit crèiri; èssere crè no crè = pagu cumbintu; cosa 'e crere!… = no est cosa de bi crere, no podet èssere gai!; èssiri cosa de no crei = de no pòdere crere, ma fintzas manna meda; creo! = (candho lampat o tronat), fuedhu chi narant unu pagu timendi e invochendi a Deus; gei dhu creu!… = est própiu gai, a seguru est comente ses nendhe; crere su bisonzu a unu = crèiri ca tenit diaderus abbisóngiu; no lu creia mai chi… = itl. non avrei mai creduto che…
Frasi
oe est die mala, no cretas, no! ◊ tantas cosas si agatant in su mundhu e dognunu las cret a modu sou (Prantaferru)◊ e chini dh'iat a èssi crétiu ca dhi podiat praxi una madrafa cumenti a tui?!…◊ cussos no crent ne in Deus e ne in Santos ◊ candho creias chi fist arrivendhe ti fist pagu prima incaminadu ◊ no si crieus mancu nosu etotu, de su mali chi teneus ◊ no cretas in sonnus! ◊ criendi chi sa mama fut maca, est andada anch'e su babbu ◊ no mi credezas una criatura! ◊ credide in su Segnore Deus vostru! ◊ credíamus chi fis tue benenne
2.
ite ti cres, chi so de cussa ratza?! ◊ crè a mie! ◊ e ita si creit ca seus, ca narat cosas chi no istaint in pei?! ◊ chini si creit de sarvai sa vida, si dh'at a perdi ◊ no si at a crètere de àere postu gradu, no?! ◊ dh'apu a podi iscí: dhoi seu passada innantis de tui, ita ti creis?!
3.
dèu seu maba a crei, si no biu cun is ogus mius ◊ cosa de crere, como, chi una criadura podet fàghere totu cussu disacatu!…◊ za lu creo chi mànigat, si ndhe li daent: est famidu che ruga! ◊ portamu unu picu cosa de no crei!
4.
tzertos nanos si crent zigantes ◊ bos creides intelligentones meda, bos creides! ◊ bae innorobbona, za si cret pagu: lu saludas e mancu ti rispondhet!
5.
za mi lu creides su bisonzu, tres oras abboghinendhe e bois nudha!…◊ za nos lu creides, bois, su bisonzu!…◊ gei ti dhu creu ca ti dispraxit su dannu chi as tentu!
Cognomi e Proverbi
prb:
sa brenti prena no creit a sa brenti isbuida
Etimo
ltn.
credere
Traduzioni
Francese
croire,
imaginer
Inglese
to believe,
to suppose,
to imagine
Spagnolo
creer,
opinar,
imaginar
Italiano
crédere,
suppórre,
opinare,
immaginare
Tedesco
glauben,
meinen.
cremàre , vrb Definizione
abbruxare su mortu po chistire solu su chinisu
Traduzioni
Francese
incinérer
Inglese
to cremate
Spagnolo
incinerar
Italiano
cremare
Tedesco
einäschern.
crentiàre , vrb: crentzare Definizione
fàere créntias, a créntias, a marcos, imbrutare cun tacas
Sinonimi e contrari
ammaciae,
fèrrere,
ibbecare,
pistare
Frasi
apo crentiatu totu sa tiaza chin custa cosa
2.
sa cornitze de cussu cuadru est nighedha, crentzada de s'umididade de tantos annos (C.Musio)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
contusionner
Inglese
to bruise
Spagnolo
abollar,
machucar
Italiano
contùndere
Tedesco
prellen.
crèscere, crèschede, crèschere, crèschi , vrb: cresci,
crèsciri,
crèssere,
cressi Definizione
fàere mannu, prus mannu de carena, de tempus, de númeru, fàere o essire de prus; aciúnghere o cambiare calecuna cosa a su chi s'ischit
Sinonimi e contrari
abbundiri,
acrèschere,
ammanniae,
annúnghere,
aumentare,
incarie,
ispeleare
| ctr.
ilminorigare,
menguai,
miminare,
torrae
Modi di dire
csn:
segare su crèschere a unu = nòghereli a unu puntu chi no bi creschet prus, frimmare sa créschida; èssere macu segadu ’e crèschere = bambiocu, pagu sàbiu
Frasi
sa matixedha est crescendi dereta ◊ sa carena nostra creschet fintzas a passadu sos vinti annos ◊ sos pisedhos sunt creschindhe meda ◊ sa bidha at créschidu de milli a duamiza abbitantes ◊ cressent sos sambenaos novos, in bidha ◊ s'abba est creschindhe in s’isseta ca bi at prus pressione ◊ su bentu fit andhendhe e creschendhe ◊ is dentes a sa brebè ndhe dhi funt caladas e no torrant a crèscere ◊ orzu e trigu torrant a crèschede in sos montes de Austis ◊ in d-unu mese sa pitzinna no at créschidu nudha
2.
a cussos chi bi tenent in domo lis ant créschidu sa pesone ◊ ant crésciu su pani
3.
custa est cosa créschida! ◊ nara su zustu, no bi la crescas tue pro ti ndhe ríere! ◊ candho narat una cosa isse sempre la creschet
4.
dae pitzinnu minore sa birgonza l'aiat presu sas arcadas in su crèschere ◊ si ti aferro ti sego su crèschere! ◊ su tropu triballu a minore l'at segadu su crèschere
Etimo
ltn.
crescere
Traduzioni
Francese
grandir,
accroître,
augmenter
Inglese
to grow,
to increase
Spagnolo
crecer,
aumentar,
acrecentar
Italiano
créscere,
accréscere,
aumentare
Tedesco
wachsen,
vermehren.