conciumíre , vrb: consumire,
consumiri,
cossumire,
cussumire Definizione
acabbare, ispaciare ccn. cosa, imbeciare is cosas a fortza de dhas manigiare: dhu narant fintzes de gente, torrare a malu puntu de sa debbilesa po is dispraxeres
Sinonimi e contrari
afinai,
afinigai,
assutighilare,
consumai,
ifiniare,
infinigae,
isgumentare,
ispitire,
sutigare
| ctr.
abboniare
Frasi
su lughinzu a che èssere cossumidu prego siant chent'annos e piús ◊ apo pediu sa gràcia de pòdere conciumire cust’orrughedhu de vida innoe, aube n’est barta sa pena de dha bivire (G.Locci)
2.
prite, amantes, faghides tanta gherra e bos consumides in debbadas?
Etimo
ctl., spn.
consumir(se)
Traduzioni
Francese
détériorer,
brûler (fig.),
être dévoré
Inglese
to damage,
to be distressed
Spagnolo
consumir,
gastar
Italiano
deteriorare,
strùggersi
Tedesco
abnutzen,
vergehen.
concluíre, concluíri , vrb: concruire,
croncuire,
cruncuire,
cuncruire,
cuncudire,
cungruire Definizione
su portare una cosa o una chistione a s'acabbu, su tirare is cunseguéntzias de su chi si narat; dhu narant fintzes in su sensu de atobiare totus impare a unu logu
Sinonimi e contrari
atoliare
/
acabbae
/
adobiai
Frasi
ebbenemindhe ca ses istau fortunau, apenas ghirau a croncuire, deretu isposau ◊ s'orrosàriu dh'arregalàt su pubidhu a s'isposa candu cruncuiant sa coja
3.
po nàrrere s'orrosàriu iat cungruiu totu su bighinau ◊ sa bidha intrea iat cungruiu a sa domo de su mortu
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
conclure
Inglese
to conclude
Spagnolo
concluir
Italiano
conclùdere
Tedesco
abschließen.
concòchere, concòghere , vrb: concòiri,
cuncòchere Definizione
si narat de su chi faet s'istògomo in su digidire su chi si papat; nau de àteru, cumbínchere de ccn. cosa
Sinonimi e contrari
immartire,
tizirire
Frasi
su mànnicu nche l'at ingullitu e cuncotu ◊ s'istògumu concoit su chi papaus
2.
istei paritzas dies pensendhebbei innanti de la concòghere! (P.Fogarizzu)
Etimo
ltn.
concocere
Traduzioni
Francese
digérer
Inglese
to digest
Spagnolo
digerir
Italiano
digerire
Tedesco
verdauen.
concuistài, concuistàre , vrb Definizione
su fàere una conchista cun sa fortza, nau prus che àteru de logos, su si ndhe pònnere mere
Traduzioni
Francese
conquérir
Inglese
to conquer
Spagnolo
conquistar
Italiano
conquistare
Tedesco
erobern.
confúgere , vrb Definizione
pònnere impare is líteras a unas a unas o lígere a síllabbas
Sinonimi e contrari
cofuzire*,
compitare
Traduzioni
Francese
articuler séparément les syllabes
Inglese
to sillabify
Spagnolo
silabear
Italiano
sillabbare
Tedesco
buchstabieren.
confúndhere, confúndiri , vrb: cufúndhere,
cunfundi,
cunfúndiri Definizione
pigare o crèdere una cosa po un'àtera, fàere ibballiare / pps. cunfúndiu, cufusu
Sinonimi e contrari
aforrotulare,
fadhie,
imbrabugliare,
imprabastulai
| ctr.
distínghere,
scunfúndiri
Frasi
ista mudu ca so contendhe, chi mi as fatu cufúndhere! ◊ l'apo cufusu: no mi so abbizadu chi fint diferentes
Traduzioni
Francese
confondre
Inglese
to confuse
Spagnolo
confundir
Italiano
confóndere,
disorientare
Tedesco
verwirren.
congiugài , vrb: coniugai,
coniugare Definizione
bogare de unu verbu (o formare) totu is foedhos, istèrrere su vrb. variandhodhu segundhu su modu, su tempus, is personas e su númeru aciunghendho a s'arraighina totu is desinéntzias
Traduzioni
Francese
conjuguer
Inglese
to conjugate
Spagnolo
conjugar
Italiano
coniugare
Tedesco
konjugieren.
coniài, coniàre , vrb Definizione
fàere, frabbicare dinare
Traduzioni
Francese
frapper,
créer,
forger
Inglese
to coin
Spagnolo
acuñar
Italiano
coniare
Tedesco
prägen.
connòscere , vrb: aconnòschere,
connòschere,
connoschi,
connosci,
connòsciri,
connòssere,
connossi Definizione
bíere o imparare is primas bortas a ischire chie o ite est unu, una cosa, unu logu; cumprèndhere chi unu, una cosa, unu logu est su matessi bistu o imparau àtera borta innanti, atuare a su chi si ischiat; su si acatare o sapire de calecuna cosa, èssere in sensos, atuindho; tènnere, eredare cosa, interessu o àteru, de is mannos, de is antepassaos; provare, bíere un'àtera cosa / pps. connotu (fintzes connóschidu, connósciu [con-nó-sci-u])
Sinonimi e contrari
abbigiare,
imparai,
ischire,
serare
/
eredare
Modi di dire
csn:
fàghere connòschere = dare a ischire, nàrrere a sos àteros puru; connòschere a unu a cara = isciri o cumprèndiri su chi unu pentzat o comenti istait de comenti fait sa faci; a dhu connòsciri mannu e bonu! = zenia de bonas uras pro una criadura; a dhu connòsciri in su celu! = saludu e cunfortu chi si daet a sos parentes de su mortu (arrespusta: – Aici siat!)
Frasi
babbu e mamma si fint connotos in s'isposonzu de Fulanu ◊ apu connotu a su Messia: beni a dhu biri tui puru! ◊ in tempus de unu mese su mastru nou nche at connotu totu sa bidha ◊ bos connosco dae candho fimus paris in tale logu ◊ de is cumpàngius, cun chini abbitas, connòsciu chini ses tui ◊ fut sa primu bia ci is piciochedhos beniant a connosce eite fut custa cosa ◊ nara ite ti apo fatu, ite mi as connotu, chi mi càrdias male!
2.
su dotori no dh'at connota e fut curendidha po àtera maladia ◊ chi no mi naras su nòmini no ti connòsciu ◊ ti ant cundennadu innotzente e como ti ant connotu s'innosséntzia ◊ Bodale che mancaiat dae minore e no lu fia connoschindhe ◊ mancu connotu l'apo, de comente fit bestidu! ◊ sa sorte fit s'issoro e l'ant connota e cullia ◊ los ant pistaos a ghetu de no los connòschere sos parentes ◊ apo bidu a unu ma no l'apo connotu ◊ no ses seguru de su chi ses nendhe: ti so connoschindhe a sa cara! ◊ dh'apu connotu a sa boxi ca fiat fradi tuu ◊ cussu est tiu Zuanne, lu connosco a s'andhata!
3.
su caboni de murdegu no connoscis su mascu de sa fémina ◊ no si connoschet su bonu dae su malu ◊ za si nonnoschet inue est illatadu e ue nono, si abbàidas ◊ si l'ant fatu, un'irballu gai, est ca no bi ant connotu
4.
mi so connotu chi fit apunta a mi torrare cudhu dolore e leo sa meighina ◊ za mi so connotu inue fia, ca bi fia coladu àteras bortas ◊ si est connotu isse puru chi fit a punta a mòrrere ◊ connòschedi, connosche, chie ses, e vive piús moderada! ◊ su malàidu istat male meda, no connoschet, mancu
5.
dae chie l'as connotu a frundhire sa cosa bona?!…◊ sa ammandronia za no l'as connotu dae babbu tou, ca triballaiat fintzas in dies de festa!
6.
a fizos tuos lis as dadu totu, su chi as comporadu e as connotu! (Masala)◊ sa domo chi istamus l'amus connota dae mamma ◊ dae su babbu at connóschidu meda, dae sa mama nudha ca fit pòvera
7.
baidindi, si no bolis connosci su fusti! ◊ oe mi connosches, si no faghes su chi ti apo nadu! ◊ ringràtzia ca che fiat mamma tua, sinono oe aias connotu a babbu tuu!
Cognomi e Proverbi
prb:
a su risu si connoschet s'ómine
Etimo
ltn.
cognoscere
Traduzioni
Francese
connaître,
reconnaître
Inglese
to know,
to recognize
Spagnolo
conocer,
reconocer
Italiano
conóscere,
riconóscere
Tedesco
kennen,
erkennen.
consigiài, consigiàre , vrb: aconsillai,
consillai,
consixae,
consixari,
consizare,
contzillai,
cossigiare,
cossizare,
cuncillai,
cunsillai,
cuntzillai,
cussizare Definizione
giare cossígios, inditare a unu su de fàere, de nàrrere e àteru / consillaisí, cossizàresi = fuedhaisí apari innantis po nàrriri sa própiu cosa o fai a sa própiu manera
Sinonimi e contrari
abbèrtere
Frasi
dona atentzioni a is cuntzillus mius, giai chi no as tentu a chi ti cuntzillai! ◊ los ant cossizados a nàrrere gai, custos pisedhos, e dae cue no los bogas! ◊ bae e circa e ite est consixandhosi, cussu!
2.
cussos duos si depent èssere cossizados: unu e àteru ti narant sa matessi cosa e dae cue no los moes!
Etimo
ltn.
consiliare
Traduzioni
Francese
conseiller,
consulter
Inglese
to advise
Spagnolo
aconsejar
Italiano
consigliare,
consultarsi
Tedesco
raten,
sich beraten.
consumài, consumàre , vrb: cossumare Definizione
impreare o pònnere cosa, acabbare o ispaciare fintzes deunudotu ccn. cosa, imbeciare sa cosa a fortza de dha manigiare: dhu narant fintzes de gente / consumàresi che seu, che candhela = abbell'abbellu (nau de persona, mòrrere a pagu a pagu, in tempus longu)
Sinonimi e contrari
acabbae,
burrusciare,
conciumire,
fragiare,
ispitire,
spaciai
Frasi
pro ndhe tirare su dépidu che depes cossumare una paja de iscarpas andhendhe a bi lu pedire ◊ sa bestimenta si cossumat mescamente in brussos e in cambutzos a su friga friga ◊ sa cosa chi fatzu in s'ortu dha consumaus in domu etotu ◊ su fogu abbruxat e consumat is cosas
2.
tenimus a babbu consumadu de dolore e de anneu pro unu fizu mortu ◊ in s'aficu de lu bídere torrendhe mi consumo ◊ mi ais a acatare inoche in lota po sa pache, cunsummau de fatica che candhela, ma ritzu! (P.Sotgia)
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
consommer
Inglese
to consume
Spagnolo
consumir
Italiano
consumare
Tedesco
abnutzen.
contàe, contài , vrb: contare,
contari Definizione
averguare e nàrrere su númeru de una cantidade; nàrrere paristórias; fàere contu de is cosas, pònnere in contu
Sinonimi e contrari
arralatai
/
calculai,
contizare,
cunciberare,
scoviai
Modi di dire
csn:
contare zusta = nàrriri o fai a crei giustu sa cosa acomenti est, sentza de contai fàulas; contai a fini a fini = nàrrere, in su contu, donzi mímina cosa, a puntinu (itl. per filo e per segno)
Frasi
mi potzo nàrrere betzu veramente ca setanta sete annos so contandhe ◊ est contendhe sas berbeghes a bídere si bi sunt totu ◊ a donzi fundhu si li podent contare chimbe e ses budrones de ua ◊ a contae imparat contandho is crabas e is crabitos
2.
no mi contat mai contus de ischisòrgius e de cosas malas ◊ innoghe, si contat, nemos che colaiat: fit su regnu de sos procalvos e de s'àbbile ◊ istat semper contendhe sos sonnos, ca bi creet
3.
funt giai is ses e mesu passaras e no si bit ancora: no mi dha contat giusta, si depit èssi firmau a bufai!
4.
su èssere torradu gai a malu puntu, conta tue chi bi at gódidu!…◊ lu sunt botzendhe donzi annu: conta tue si andhat a istudiare!…◊ at fatu chentu chilómitros in baranta minutos: conta tue cantu at curtu! ◊ a isse lu contamus che chi siet de domo
5.
su pisedhu at bidu e, chentza malíssia, at contadu totu ◊ no lu contes a mamma su chi amus fatu, ca nos brigat!
Traduzioni
Francese
compter,
raconter
Inglese
to tell
Spagnolo
contar,
contar
Italiano
contare,
conteggiare,
accreditare,
raccontare
Tedesco
zählen,
gutschreiben,
erzählen.
contài 1 , vrb: contare 1 Definizione
èssere de importu, giare importu
Sinonimi e contrari
bàlere
Frasi
su chi balit e contat, pro totu sa vida nostra, est su èssiri impari ◊ no contat, pro cussos, chi nois triballemus che macos: si che ispendhent totu e no faghent contu de nudha! ◊ passas una vida bella, tue, ca ses bajanu, ma contas unu bandhuleri!
Traduzioni
Francese
valoir
Inglese
to be worth
Spagnolo
valer
Italiano
valére
Tedesco
gelten.
contierràre , vrb: cundierrare,
cuntierrare Definizione
istare a cuntierra, chistionandho de calecuna cosa ma chentza èssere de acordu, èssere o fàere unu pagu a gherra, a gherrígiu
Sinonimi e contrari
arremproare,
batacollai,
matanare
/
certai,
pletare
Frasi
canno la leat a cundierrare no la finit piús ◊ no si podet cundierrare cun su piús forte ◊ as passadu su tempus contierrendhe cun su tichírriu de sos porcos
2.
su cristianu est cuntierradu cun sentidos contràrios
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
contester
Inglese
to deny,
to dispute
Spagnolo
protestar
Italiano
contestare,
disputare,
polemizzare
Tedesco
bestreiten,
streiten.
contifizàre , vrb: contipizare,
contivigiare,
contivizare,
cuntipizare Definizione
atèndhere a calecuna cosa o a unu cun contivígiu, tènnere contu una cosa, unu bene, a ccn., incurandhosindhe, faendhondhe contu; fintzes fàere impresse, tènnere coidu
Sinonimi e contrari
atèndhere,
oloire
| ctr.
irbandhonare,
lassai,
sbandonai
Modi di dire
csn:
contivizare s'interessu, sa memória, contivizare s'ortu, sa binza, su bestiàmine, sa domo; contipitzàresi pro ccn. = pentzai a ccn. pro su chi dhi podit bisongiai
Frasi
su contifizu in persone benzat pro contifizare! ◊ is féminas bolent contivigiadas! ◊ abertiat sos teracos de tentare e contipizare ◊ prima chi noche furent terra e mare est menzus a contipizare ◊ deviat torrare a sos impignos e sighire a contivizare su trabàgliu ◊ a chie che as a ti contivizare como chi ses malàidu? ◊ s'àrbure mia fit dada tentu e contivizada ◊ azis isvirgadu ésitos bonos candho bos sezis contivizados
2.
non bos cuntipitzetas pro mene!
3.
contipiza ca non bi at tempus de pèrdere!
Cognomi e Proverbi
prb:
a chie contivizat no mancat su pane
Traduzioni
Francese
avoir soin,
soigner
Inglese
to take care
Spagnolo
cuidar
Italiano
aver cura,
gestire,
seguire
Tedesco
sich kümmern.
contoniàe, contoniài, contoniàre, contoniàri , vrb Definizione
torrare (e fintzes batire) a contone, a domo, furriare o recuire a bidha
Sinonimi e contrari
arrefurai,
furriai,
ghirare,
recoire,
recòrdere,
remunire,
soniae
/
pigai,
poltare
| ctr.
essire,
tocai 1
Frasi
us ómmines, pacubbene de issus, candho contoniànt contoniànt! ◊ bai ca babbu tuu ti dhu donat in costas su súcuru, candu contóniat! ◊ si ndi pesàt a iscuriu e contoniàt a s'iscorigadroxu ◊ is bòis a merí contóniant a bidha ◊ mi nci contóniu a domu ◊ fui circandho is mannalitzas ca non funt contoniatas a domu
2.
de sa buca de is pipius e de is piciochedhus ti as contoniau su bantu (Ev)◊ s'arroda de su tempus ndi at contoniau artis noas e fuedhus nous ◊ cudhus funt andaus a ndi contoniai is bacas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rentrer
Inglese
to come back
Spagnolo
regresar
Italiano
rientrare
Tedesco
zurückkehren.
contraíchere, contraígere, contraíghere, contraíxi , vrb: controíghere Definizione
foedhandho, andhare contras a su chi at nau un'àteru, o fintzes a una parte de su chi at nau unu matessi, nàrrere cosas contràrias
Sinonimi e contrari
arrefrigai,
scontrariai
Traduzioni
Francese
contredire
Inglese
to contradict
Spagnolo
contradecir
Italiano
contraddire
Tedesco
widersprechen.
contrapònnere, contrapònniri , vrb Definizione
pònnere contra a calecuna cosa o contra a ccn., intrare cotza, fàere istrobbu a unu; a bortas fintzes solu apònnere po distínghere
Traduzioni
Francese
opposer
Inglese
to oppose
Spagnolo
contraponer
Italiano
contrappórre
Tedesco
entgegensetzen.
contrapuntàre , vrb Definizione
èssere a paris de un'àteru, in su sensu chi, a su chi unu tenet, s'àteru podet nàrrere de tènnere cosa issu puru; chistionare faendhosi is partes, difendhendhosi e betandho curpas a s'àteru, arrespòndhere a truncadura
Frasi
sa família de Fulanu oe contrapuntat cun calesisiat àtera família ◊ non bi at rejone, mancu sa piús manna de custu mundhu, chi potat cuntrapuntare cun sas fortzas de su padronu suridu (Z.Zazzu)
2.
tue ses semper contrapuntendhe cun megus
Etimo
spn.
contrapunt(e)ar
Traduzioni
Francese
répondre du tac au tac
Inglese
to compete,
to give sharp answer
Spagnolo
rivalizar
Italiano
gareggiare,
rispóndere per le rime
Tedesco
wetteifern,
gehörig Bescheid sagen.
contrasinnàre , vrb Definizione
cambiare is sinnos (mescamente de is animales po dhos cunfúndhere, si funt furaos)
Traduzioni
Francese
modifier la marque du bétail pour tromper
Inglese
to falsify the signs
Spagnolo
cambiar la marca de las reses
Italiano
falsare i ségni
Tedesco
die Zeichen entstellen.