Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

conciumíre , vrb: consumire, consumiri, cossumire, cussumire Definition acabbare, ispaciare ccn. cosa, imbeciare is cosas a fortza de dhas manigiare: dhu narant fintzes de gente, torrare a malu puntu de sa debbilesa po is dispraxeres Synonyms e antonyms afinai, afinigai, assutighilare, consumai, ifiniare, infinigae, isgumentare, ispitire, sutigare | ctr. abboniare Sentences su lughinzu a che èssere cossumidu prego siant chent'annos e piús ◊ apo pediu sa gràcia de pòdere conciumire cust’orrughedhu de vida innoe, aube n’est barta sa pena de dha bivire (G.Locci) 2. prite, amantes, faghides tanta gherra e bos consumides in debbadas? Etymon ctl., spn. consumir(se) Translations French détériorer, brûler (fig.), être dévoré English to damage, to be distressed Spanish consumir, gastar Italian deteriorare, strùggersi German abnutzen, vergehen.

concluíre, concluíri , vrb: concruire, croncuire, cruncuire, cuncruire, cuncudire, cungruire Definition su portare una cosa o una chistione a s'acabbu, su tirare is cunseguéntzias de su chi si narat; dhu narant fintzes in su sensu de atobiare totus impare a unu logu Synonyms e antonyms atoliare / acabbae / adobiai Sentences ebbenemindhe ca ses istau fortunau, apenas ghirau a croncuire, deretu isposau ◊ s'orrosàriu dh'arregalàt su pubidhu a s'isposa candu cruncuiant sa coja 3. po nàrrere s'orrosàriu iat cungruiu totu su bighinau ◊ sa bidha intrea iat cungruiu a sa domo de su mortu Etymon spn. Translations French conclure English to conclude Spanish concluir Italian conclùdere German abschließen.

concòchere, concòghere , vrb: concòiri, cuncòchere Definition si narat de su chi faet s'istògomo in su digidire su chi si papat; nau de àteru, cumbínchere de ccn. cosa Synonyms e antonyms immartire, tizirire Sentences su mànnicu nche l'at ingullitu e cuncotu ◊ s'istògumu concoit su chi papaus 2. istei paritzas dies pensendhebbei innanti de la concòghere! (P.Fogarizzu) Etymon ltn. concocere Translations French digérer English to digest Spanish digerir Italian digerire German verdauen.

concuistài, concuistàre , vrb Definition su fàere una conchista cun sa fortza, nau prus che àteru de logos, su si ndhe pònnere mere Translations French conquérir English to conquer Spanish conquistar Italian conquistare German erobern.

confúgere , vrb Definition pònnere impare is líteras a unas a unas o lígere a síllabbas Synonyms e antonyms cofuzire*, compitare Translations French articuler séparément les syllabes English to sillabify Spanish silabear Italian sillabbare German buchstabieren.

confúndhere, confúndiri , vrb: cufúndhere, cunfundi, cunfúndiri Definition pigare o crèdere una cosa po un'àtera, fàere ibballiare / pps. cunfúndiu, cufusu Synonyms e antonyms aforrotulare, fadhie, imbrabugliare, imprabastulai | ctr. distínghere, scunfúndiri Sentences ista mudu ca so contendhe, chi mi as fatu cufúndhere! ◊ l'apo cufusu: no mi so abbizadu chi fint diferentes Translations French confondre English to confuse Spanish confundir Italian confóndere, disorientare German verwirren.

congiugài , vrb: coniugai, coniugare Definition bogare de unu verbu (o formare) totu is foedhos, istèrrere su vrb. variandhodhu segundhu su modu, su tempus, is personas e su númeru aciunghendho a s'arraighina totu is desinéntzias Translations French conjuguer English to conjugate Spanish conjugar Italian coniugare German konjugieren.

coniài, coniàre , vrb Definition fàere, frabbicare dinare Translations French frapper, créer, forger English to coin Spanish acuñar Italian coniare German prägen.

connòscere , vrb: aconnòschere, connòschere, connoschi, connosci, connòsciri, connòssere, connossi Definition bíere o imparare is primas bortas a ischire chie o ite est unu, una cosa, unu logu; cumprèndhere chi unu, una cosa, unu logu est su matessi bistu o imparau àtera borta innanti, atuare a su chi si ischiat; su si acatare o sapire de calecuna cosa, èssere in sensos, atuindho; tènnere, eredare cosa, interessu o àteru, de is mannos, de is antepassaos; provare, bíere un'àtera cosa / pps. connotu (fintzes connóschidu, connósciu [con-nó-sci-u]) Synonyms e antonyms abbigiare, imparai, ischire, serare / eredare Idioms csn: fàghere connòschere = dare a ischire, nàrrere a sos àteros puru; connòschere a unu a cara = isciri o cumprèndiri su chi unu pentzat o comenti istait de comenti fait sa faci; a dhu connòsciri mannu e bonu! = zenia de bonas uras pro una criadura; a dhu connòsciri in su celu! = saludu e cunfortu chi si daet a sos parentes de su mortu (arrespusta: – Aici siat!) Sentences babbu e mamma si fint connotos in s'isposonzu de Fulanu ◊ apu connotu a su Messia: beni a dhu biri tui puru! ◊ in tempus de unu mese su mastru nou nche at connotu totu sa bidha ◊ bos connosco dae candho fimus paris in tale logu ◊ de is cumpàngius, cun chini abbitas, connòsciu chini ses tui ◊ fut sa primu bia ci is piciochedhos beniant a connosce eite fut custa cosa ◊ nara ite ti apo fatu, ite mi as connotu, chi mi càrdias male! 2. su dotori no dh'at connota e fut curendidha po àtera maladia ◊ chi no mi naras su nòmini no ti connòsciu ◊ ti ant cundennadu innotzente e como ti ant connotu s'innosséntzia ◊ Bodale che mancaiat dae minore e no lu fia connoschindhe ◊ mancu connotu l'apo, de comente fit bestidu! ◊ sa sorte fit s'issoro e l'ant connota e cullia ◊ los ant pistaos a ghetu de no los connòschere sos parentes ◊ apo bidu a unu ma no l'apo connotu ◊ no ses seguru de su chi ses nendhe: ti so connoschindhe a sa cara! ◊ dh'apu connotu a sa boxi ca fiat fradi tuu ◊ cussu est tiu Zuanne, lu connosco a s'andhata! 3. su caboni de murdegu no connoscis su mascu de sa fémina ◊ no si connoschet su bonu dae su malu ◊ za si nonnoschet inue est illatadu e ue nono, si abbàidas ◊ si l'ant fatu, un'irballu gai, est ca no bi ant connotu 4. mi so connotu chi fit apunta a mi torrare cudhu dolore e leo sa meighina ◊ za mi so connotu inue fia, ca bi fia coladu àteras bortas ◊ si est connotu isse puru chi fit a punta a mòrrere ◊ connòschedi, connosche, chie ses, e vive piús moderada! ◊ su malàidu istat male meda, no connoschet, mancu 5. dae chie l'as connotu a frundhire sa cosa bona?!…◊ sa ammandronia za no l'as connotu dae babbu tou, ca triballaiat fintzas in dies de festa! 6. a fizos tuos lis as dadu totu, su chi as comporadu e as connotu! (Masala)◊ sa domo chi istamus l'amus connota dae mamma ◊ dae su babbu at connóschidu meda, dae sa mama nudha ca fit pòvera 7. baidindi, si no bolis connosci su fusti! ◊ oe mi connosches, si no faghes su chi ti apo nadu! ◊ ringràtzia ca che fiat mamma tua, sinono oe aias connotu a babbu tuu! Surnames and Proverbs prb: a su risu si connoschet s'ómine Etymon ltn. cognoscere Translations French connaître, reconnaître English to know, to recognize Spanish conocer, reconocer Italian conóscere, riconóscere German kennen, erkennen.

consigiài, consigiàre , vrb: aconsillai, consillai, consixae, consixari, consizare, contzillai, cossigiare, cossizare, cuncillai, cunsillai, cuntzillai, cussizare Definition giare cossígios, inditare a unu su de fàere, de nàrrere e àteru / consillaisí, cossizàresi = fuedhaisí apari innantis po nàrriri sa própiu cosa o fai a sa própiu manera Synonyms e antonyms abbèrtere Sentences dona atentzioni a is cuntzillus mius, giai chi no as tentu a chi ti cuntzillai! ◊ los ant cossizados a nàrrere gai, custos pisedhos, e dae cue no los bogas! ◊ bae e circa e ite est consixandhosi, cussu! 2. cussos duos si depent èssere cossizados: unu e àteru ti narant sa matessi cosa e dae cue no los moes! Etymon ltn. consiliare Translations French conseiller, consulter English to advise Spanish aconsejar Italian consigliare, consultarsi German raten, sich beraten.

consumài, consumàre , vrb: cossumare Definition impreare o pònnere cosa, acabbare o ispaciare fintzes deunudotu ccn. cosa, imbeciare sa cosa a fortza de dha manigiare: dhu narant fintzes de gente / consumàresi che seu, che candhela = abbell'abbellu (nau de persona, mòrrere a pagu a pagu, in tempus longu) Synonyms e antonyms acabbae, burrusciare, conciumire, fragiare, ispitire, spaciai Sentences pro ndhe tirare su dépidu che depes cossumare una paja de iscarpas andhendhe a bi lu pedire ◊ sa bestimenta si cossumat mescamente in brussos e in cambutzos a su friga friga ◊ sa cosa chi fatzu in s'ortu dha consumaus in domu etotu ◊ su fogu abbruxat e consumat is cosas 2. tenimus a babbu consumadu de dolore e de anneu pro unu fizu mortu ◊ in s'aficu de lu bídere torrendhe mi consumo ◊ mi ais a acatare inoche in lota po sa pache, cunsummau de fatica che candhela, ma ritzu! (P.Sotgia) Etymon itl. Translations French consommer English to consume Spanish consumir Italian consumare German abnutzen.

contàe, contài , vrb: contare, contari Definition averguare e nàrrere su númeru de una cantidade; nàrrere paristórias; fàere contu de is cosas, pònnere in contu Synonyms e antonyms arralatai / calculai, contizare, cunciberare, scoviai Idioms csn: contare zusta = nàrriri o fai a crei giustu sa cosa acomenti est, sentza de contai fàulas; contai a fini a fini = nàrrere, in su contu, donzi mímina cosa, a puntinu (itl. per filo e per segno) Sentences mi potzo nàrrere betzu veramente ca setanta sete annos so contandhe ◊ est contendhe sas berbeghes a bídere si bi sunt totu ◊ a donzi fundhu si li podent contare chimbe e ses budrones de ua ◊ a contae imparat contandho is crabas e is crabitos 2. no mi contat mai contus de ischisòrgius e de cosas malas ◊ innoghe, si contat, nemos che colaiat: fit su regnu de sos procalvos e de s'àbbile ◊ istat semper contendhe sos sonnos, ca bi creet 3. funt giai is ses e mesu passaras e no si bit ancora: no mi dha contat giusta, si depit èssi firmau a bufai! 4. su èssere torradu gai a malu puntu, conta tue chi bi at gódidu!…◊ lu sunt botzendhe donzi annu: conta tue si andhat a istudiare!…◊ at fatu chentu chilómitros in baranta minutos: conta tue cantu at curtu! ◊ a isse lu contamus che chi siet de domo 5. su pisedhu at bidu e, chentza malíssia, at contadu totu ◊ no lu contes a mamma su chi amus fatu, ca nos brigat! Translations French compter, raconter English to tell Spanish contar, contar Italian contare, conteggiare, accreditare, raccontare German zählen, gutschreiben, erzählen.

contài 1 , vrb: contare 1 Definition èssere de importu, giare importu Synonyms e antonyms bàlere Sentences su chi balit e contat, pro totu sa vida nostra, est su èssiri impari ◊ no contat, pro cussos, chi nois triballemus che macos: si che ispendhent totu e no faghent contu de nudha! ◊ passas una vida bella, tue, ca ses bajanu, ma contas unu bandhuleri! Translations French valoir English to be worth Spanish valer Italian valére German gelten.

contierràre , vrb: cundierrare, cuntierrare Definition istare a cuntierra, chistionandho de calecuna cosa ma chentza èssere de acordu, èssere o fàere unu pagu a gherra, a gherrígiu Synonyms e antonyms arremproare, batacollai, matanare / certai, pletare Sentences canno la leat a cundierrare no la finit piús ◊ no si podet cundierrare cun su piús forte ◊ as passadu su tempus contierrendhe cun su tichírriu de sos porcos 2. su cristianu est cuntierradu cun sentidos contràrios Etymon srd. Translations French contester English to deny, to dispute Spanish protestar Italian contestare, disputare, polemizzare German bestreiten, streiten.

contifizàre , vrb: contipizare, contivigiare, contivizare, cuntipizare Definition atèndhere a calecuna cosa o a unu cun contivígiu, tènnere contu una cosa, unu bene, a ccn., incurandhosindhe, faendhondhe contu; fintzes fàere impresse, tènnere coidu Synonyms e antonyms atèndhere, oloire | ctr. irbandhonare, lassai, sbandonai Idioms csn: contivizare s'interessu, sa memória, contivizare s'ortu, sa binza, su bestiàmine, sa domo; contipitzàresi pro ccn. = pentzai a ccn. pro su chi dhi podit bisongiai Sentences su contifizu in persone benzat pro contifizare! ◊ is féminas bolent contivigiadas! ◊ abertiat sos teracos de tentare e contipizare ◊ prima chi noche furent terra e mare est menzus a contipizare ◊ deviat torrare a sos impignos e sighire a contivizare su trabàgliu ◊ a chie che as a ti contivizare como chi ses malàidu? ◊ s'àrbure mia fit dada tentu e contivizada ◊ azis isvirgadu ésitos bonos candho bos sezis contivizados 2. non bos cuntipitzetas pro mene! 3. contipiza ca non bi at tempus de pèrdere! Surnames and Proverbs prb: a chie contivizat no mancat su pane Translations French avoir soin, soigner English to take care Spanish cuidar Italian aver cura, gestire, seguire German sich kümmern.

contoniàe, contoniài, contoniàre, contoniàri , vrb Definition torrare (e fintzes batire) a contone, a domo, furriare o recuire a bidha Synonyms e antonyms arrefurai, furriai, ghirare, recoire, recòrdere, remunire, soniae / pigai, poltare | ctr. essire, tocai 1 Sentences us ómmines, pacubbene de issus, candho contoniànt contoniànt! ◊ bai ca babbu tuu ti dhu donat in costas su súcuru, candu contóniat! ◊ si ndi pesàt a iscuriu e contoniàt a s'iscorigadroxu ◊ is bòis a merí contóniant a bidha ◊ mi nci contóniu a domu ◊ fui circandho is mannalitzas ca non funt contoniatas a domu 2. de sa buca de is pipius e de is piciochedhus ti as contoniau su bantu (Ev)◊ s'arroda de su tempus ndi at contoniau artis noas e fuedhus nous ◊ cudhus funt andaus a ndi contoniai is bacas Etymon srd. Translations French rentrer English to come back Spanish regresar Italian rientrare German zurückkehren.

contraíchere, contraígere, contraíghere, contraíxi , vrb: controíghere Definition foedhandho, andhare contras a su chi at nau un'àteru, o fintzes a una parte de su chi at nau unu matessi, nàrrere cosas contràrias Synonyms e antonyms arrefrigai, scontrariai Translations French contredire English to contradict Spanish contradecir Italian contraddire German widersprechen.

contrapònnere, contrapònniri , vrb Definition pònnere contra a calecuna cosa o contra a ccn., intrare cotza, fàere istrobbu a unu; a bortas fintzes solu apònnere po distínghere Translations French opposer English to oppose Spanish contraponer Italian contrappórre German entgegensetzen.

contrapuntàre , vrb Definition èssere a paris de un'àteru, in su sensu chi, a su chi unu tenet, s'àteru podet nàrrere de tènnere cosa issu puru; chistionare faendhosi is partes, difendhendhosi e betandho curpas a s'àteru, arrespòndhere a truncadura Sentences sa família de Fulanu oe contrapuntat cun calesisiat àtera família ◊ non bi at rejone, mancu sa piús manna de custu mundhu, chi potat cuntrapuntare cun sas fortzas de su padronu suridu (Z.Zazzu) 2. tue ses semper contrapuntendhe cun megus Etymon spn. contrapunt(e)ar Translations French répondre du tac au tac English to compete, to give sharp answer Spanish rivalizar Italian gareggiare, rispóndere per le rime German wetteifern, gehörig Bescheid sagen.

contrasinnàre , vrb Definition cambiare is sinnos (mescamente de is animales po dhos cunfúndhere, si funt furaos) Translations French modifier la marque du bétail pour tromper English to falsify the signs Spanish cambiar la marca de las reses Italian falsare i ségni German die Zeichen entstellen.