conciumíre , vrb: consumire,
consumiri,
cossumire,
cussumire Definitzione
acabbare, ispaciare ccn. cosa, imbeciare is cosas a fortza de dhas manigiare: dhu narant fintzes de gente, torrare a malu puntu de sa debbilesa po is dispraxeres
Sinònimos e contràrios
afinai,
afinigai,
assutighilare,
consumai,
ifiniare,
infinigae,
isgumentare,
ispitire,
sutigare
| ctr.
abboniare
Frases
su lughinzu a che èssere cossumidu prego siant chent'annos e piús ◊ apo pediu sa gràcia de pòdere conciumire cust’orrughedhu de vida innoe, aube n’est barta sa pena de dha bivire (G.Locci)
2.
prite, amantes, faghides tanta gherra e bos consumides in debbadas?
Ètimu
ctl., spn.
consumir(se)
Tradutziones
Frantzesu
détériorer,
brûler (fig.),
être dévoré
Ingresu
to damage,
to be distressed
Ispagnolu
consumir,
gastar
Italianu
deteriorare,
strùggersi
Tedescu
abnutzen,
vergehen.
concluíre, concluíri , vrb: concruire,
croncuire,
cruncuire,
cuncruire,
cuncudire,
cungruire Definitzione
su portare una cosa o una chistione a s'acabbu, su tirare is cunseguéntzias de su chi si narat; dhu narant fintzes in su sensu de atobiare totus impare a unu logu
Sinònimos e contràrios
atoliare
/
acabbae
/
adobiai
Frases
ebbenemindhe ca ses istau fortunau, apenas ghirau a croncuire, deretu isposau ◊ s'orrosàriu dh'arregalàt su pubidhu a s'isposa candu cruncuiant sa coja
3.
po nàrrere s'orrosàriu iat cungruiu totu su bighinau ◊ sa bidha intrea iat cungruiu a sa domo de su mortu
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
conclure
Ingresu
to conclude
Ispagnolu
concluir
Italianu
conclùdere
Tedescu
abschließen.
concòchere, concòghere , vrb: concòiri,
cuncòchere Definitzione
si narat de su chi faet s'istògomo in su digidire su chi si papat; nau de àteru, cumbínchere de ccn. cosa
Sinònimos e contràrios
immartire,
tizirire
Frases
su mànnicu nche l'at ingullitu e cuncotu ◊ s'istògumu concoit su chi papaus
2.
istei paritzas dies pensendhebbei innanti de la concòghere! (P.Fogarizzu)
Ètimu
ltn.
concocere
Tradutziones
Frantzesu
digérer
Ingresu
to digest
Ispagnolu
digerir
Italianu
digerire
Tedescu
verdauen.
concuistài, concuistàre , vrb Definitzione
su fàere una conchista cun sa fortza, nau prus che àteru de logos, su si ndhe pònnere mere
Tradutziones
Frantzesu
conquérir
Ingresu
to conquer
Ispagnolu
conquistar
Italianu
conquistare
Tedescu
erobern.
confúgere , vrb Definitzione
pònnere impare is líteras a unas a unas o lígere a síllabbas
Sinònimos e contràrios
cofuzire*,
compitare
Tradutziones
Frantzesu
articuler séparément les syllabes
Ingresu
to sillabify
Ispagnolu
silabear
Italianu
sillabbare
Tedescu
buchstabieren.
confúndhere, confúndiri , vrb: cufúndhere,
cunfundi,
cunfúndiri Definitzione
pigare o crèdere una cosa po un'àtera, fàere ibballiare / pps. cunfúndiu, cufusu
Sinònimos e contràrios
aforrotulare,
fadhie,
imbrabugliare,
imprabastulai
| ctr.
distínghere,
scunfúndiri
Frases
ista mudu ca so contendhe, chi mi as fatu cufúndhere! ◊ l'apo cufusu: no mi so abbizadu chi fint diferentes
Tradutziones
Frantzesu
confondre
Ingresu
to confuse
Ispagnolu
confundir
Italianu
confóndere,
disorientare
Tedescu
verwirren.
congiugài , vrb: coniugai,
coniugare Definitzione
bogare de unu verbu (o formare) totu is foedhos, istèrrere su vrb. variandhodhu segundhu su modu, su tempus, is personas e su númeru aciunghendho a s'arraighina totu is desinéntzias
Tradutziones
Frantzesu
conjuguer
Ingresu
to conjugate
Ispagnolu
conjugar
Italianu
coniugare
Tedescu
konjugieren.
coniài, coniàre , vrb Definitzione
fàere, frabbicare dinare
Tradutziones
Frantzesu
frapper,
créer,
forger
Ingresu
to coin
Ispagnolu
acuñar
Italianu
coniare
Tedescu
prägen.
connòscere , vrb: aconnòschere,
connòschere,
connoschi,
connosci,
connòsciri,
connòssere,
connossi Definitzione
bíere o imparare is primas bortas a ischire chie o ite est unu, una cosa, unu logu; cumprèndhere chi unu, una cosa, unu logu est su matessi bistu o imparau àtera borta innanti, atuare a su chi si ischiat; su si acatare o sapire de calecuna cosa, èssere in sensos, atuindho; tènnere, eredare cosa, interessu o àteru, de is mannos, de is antepassaos; provare, bíere un'àtera cosa / pps. connotu (fintzes connóschidu, connósciu [con-nó-sci-u])
Sinònimos e contràrios
abbigiare,
imparai,
ischire,
serare
/
eredare
Maneras de nàrrere
csn:
fàghere connòschere = dare a ischire, nàrrere a sos àteros puru; connòschere a unu a cara = isciri o cumprèndiri su chi unu pentzat o comenti istait de comenti fait sa faci; a dhu connòsciri mannu e bonu! = zenia de bonas uras pro una criadura; a dhu connòsciri in su celu! = saludu e cunfortu chi si daet a sos parentes de su mortu (arrespusta: – Aici siat!)
Frases
babbu e mamma si fint connotos in s'isposonzu de Fulanu ◊ apu connotu a su Messia: beni a dhu biri tui puru! ◊ in tempus de unu mese su mastru nou nche at connotu totu sa bidha ◊ bos connosco dae candho fimus paris in tale logu ◊ de is cumpàngius, cun chini abbitas, connòsciu chini ses tui ◊ fut sa primu bia ci is piciochedhos beniant a connosce eite fut custa cosa ◊ nara ite ti apo fatu, ite mi as connotu, chi mi càrdias male!
2.
su dotori no dh'at connota e fut curendidha po àtera maladia ◊ chi no mi naras su nòmini no ti connòsciu ◊ ti ant cundennadu innotzente e como ti ant connotu s'innosséntzia ◊ Bodale che mancaiat dae minore e no lu fia connoschindhe ◊ mancu connotu l'apo, de comente fit bestidu! ◊ sa sorte fit s'issoro e l'ant connota e cullia ◊ los ant pistaos a ghetu de no los connòschere sos parentes ◊ apo bidu a unu ma no l'apo connotu ◊ no ses seguru de su chi ses nendhe: ti so connoschindhe a sa cara! ◊ dh'apu connotu a sa boxi ca fiat fradi tuu ◊ cussu est tiu Zuanne, lu connosco a s'andhata!
3.
su caboni de murdegu no connoscis su mascu de sa fémina ◊ no si connoschet su bonu dae su malu ◊ za si nonnoschet inue est illatadu e ue nono, si abbàidas ◊ si l'ant fatu, un'irballu gai, est ca no bi ant connotu
4.
mi so connotu chi fit apunta a mi torrare cudhu dolore e leo sa meighina ◊ za mi so connotu inue fia, ca bi fia coladu àteras bortas ◊ si est connotu isse puru chi fit a punta a mòrrere ◊ connòschedi, connosche, chie ses, e vive piús moderada! ◊ su malàidu istat male meda, no connoschet, mancu
5.
dae chie l'as connotu a frundhire sa cosa bona?!…◊ sa ammandronia za no l'as connotu dae babbu tou, ca triballaiat fintzas in dies de festa!
6.
a fizos tuos lis as dadu totu, su chi as comporadu e as connotu! (Masala)◊ sa domo chi istamus l'amus connota dae mamma ◊ dae su babbu at connóschidu meda, dae sa mama nudha ca fit pòvera
7.
baidindi, si no bolis connosci su fusti! ◊ oe mi connosches, si no faghes su chi ti apo nadu! ◊ ringràtzia ca che fiat mamma tua, sinono oe aias connotu a babbu tuu!
Sambenados e Provèrbios
prb:
a su risu si connoschet s'ómine
Ètimu
ltn.
cognoscere
Tradutziones
Frantzesu
connaître,
reconnaître
Ingresu
to know,
to recognize
Ispagnolu
conocer,
reconocer
Italianu
conóscere,
riconóscere
Tedescu
kennen,
erkennen.
consigiài, consigiàre , vrb: aconsillai,
consillai,
consixae,
consixari,
consizare,
contzillai,
cossigiare,
cossizare,
cuncillai,
cunsillai,
cuntzillai,
cussizare Definitzione
giare cossígios, inditare a unu su de fàere, de nàrrere e àteru / consillaisí, cossizàresi = fuedhaisí apari innantis po nàrriri sa própiu cosa o fai a sa própiu manera
Sinònimos e contràrios
abbèrtere
Frases
dona atentzioni a is cuntzillus mius, giai chi no as tentu a chi ti cuntzillai! ◊ los ant cossizados a nàrrere gai, custos pisedhos, e dae cue no los bogas! ◊ bae e circa e ite est consixandhosi, cussu!
2.
cussos duos si depent èssere cossizados: unu e àteru ti narant sa matessi cosa e dae cue no los moes!
Ètimu
ltn.
consiliare
Tradutziones
Frantzesu
conseiller,
consulter
Ingresu
to advise
Ispagnolu
aconsejar
Italianu
consigliare,
consultarsi
Tedescu
raten,
sich beraten.
consumài, consumàre , vrb: cossumare Definitzione
impreare o pònnere cosa, acabbare o ispaciare fintzes deunudotu ccn. cosa, imbeciare sa cosa a fortza de dha manigiare: dhu narant fintzes de gente / consumàresi che seu, che candhela = abbell'abbellu (nau de persona, mòrrere a pagu a pagu, in tempus longu)
Sinònimos e contràrios
acabbae,
burrusciare,
conciumire,
fragiare,
ispitire,
spaciai
Frases
pro ndhe tirare su dépidu che depes cossumare una paja de iscarpas andhendhe a bi lu pedire ◊ sa bestimenta si cossumat mescamente in brussos e in cambutzos a su friga friga ◊ sa cosa chi fatzu in s'ortu dha consumaus in domu etotu ◊ su fogu abbruxat e consumat is cosas
2.
tenimus a babbu consumadu de dolore e de anneu pro unu fizu mortu ◊ in s'aficu de lu bídere torrendhe mi consumo ◊ mi ais a acatare inoche in lota po sa pache, cunsummau de fatica che candhela, ma ritzu! (P.Sotgia)
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
consommer
Ingresu
to consume
Ispagnolu
consumir
Italianu
consumare
Tedescu
abnutzen.
contàe, contài , vrb: contare,
contari Definitzione
averguare e nàrrere su númeru de una cantidade; nàrrere paristórias; fàere contu de is cosas, pònnere in contu
Sinònimos e contràrios
arralatai
/
calculai,
contizare,
cunciberare,
scoviai
Maneras de nàrrere
csn:
contare zusta = nàrriri o fai a crei giustu sa cosa acomenti est, sentza de contai fàulas; contai a fini a fini = nàrrere, in su contu, donzi mímina cosa, a puntinu (itl. per filo e per segno)
Frases
mi potzo nàrrere betzu veramente ca setanta sete annos so contandhe ◊ est contendhe sas berbeghes a bídere si bi sunt totu ◊ a donzi fundhu si li podent contare chimbe e ses budrones de ua ◊ a contae imparat contandho is crabas e is crabitos
2.
no mi contat mai contus de ischisòrgius e de cosas malas ◊ innoghe, si contat, nemos che colaiat: fit su regnu de sos procalvos e de s'àbbile ◊ istat semper contendhe sos sonnos, ca bi creet
3.
funt giai is ses e mesu passaras e no si bit ancora: no mi dha contat giusta, si depit èssi firmau a bufai!
4.
su èssere torradu gai a malu puntu, conta tue chi bi at gódidu!…◊ lu sunt botzendhe donzi annu: conta tue si andhat a istudiare!…◊ at fatu chentu chilómitros in baranta minutos: conta tue cantu at curtu! ◊ a isse lu contamus che chi siet de domo
5.
su pisedhu at bidu e, chentza malíssia, at contadu totu ◊ no lu contes a mamma su chi amus fatu, ca nos brigat!
Tradutziones
Frantzesu
compter,
raconter
Ingresu
to tell
Ispagnolu
contar,
contar
Italianu
contare,
conteggiare,
accreditare,
raccontare
Tedescu
zählen,
gutschreiben,
erzählen.
contài 1 , vrb: contare 1 Definitzione
èssere de importu, giare importu
Sinònimos e contràrios
bàlere
Frases
su chi balit e contat, pro totu sa vida nostra, est su èssiri impari ◊ no contat, pro cussos, chi nois triballemus che macos: si che ispendhent totu e no faghent contu de nudha! ◊ passas una vida bella, tue, ca ses bajanu, ma contas unu bandhuleri!
Tradutziones
Frantzesu
valoir
Ingresu
to be worth
Ispagnolu
valer
Italianu
valére
Tedescu
gelten.
contierràre , vrb: cundierrare,
cuntierrare Definitzione
istare a cuntierra, chistionandho de calecuna cosa ma chentza èssere de acordu, èssere o fàere unu pagu a gherra, a gherrígiu
Sinònimos e contràrios
arremproare,
batacollai,
matanare
/
certai,
pletare
Frases
canno la leat a cundierrare no la finit piús ◊ no si podet cundierrare cun su piús forte ◊ as passadu su tempus contierrendhe cun su tichírriu de sos porcos
2.
su cristianu est cuntierradu cun sentidos contràrios
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
contester
Ingresu
to deny,
to dispute
Ispagnolu
protestar
Italianu
contestare,
disputare,
polemizzare
Tedescu
bestreiten,
streiten.
contifizàre , vrb: contipizare,
contivigiare,
contivizare,
cuntipizare Definitzione
atèndhere a calecuna cosa o a unu cun contivígiu, tènnere contu una cosa, unu bene, a ccn., incurandhosindhe, faendhondhe contu; fintzes fàere impresse, tènnere coidu
Sinònimos e contràrios
atèndhere,
oloire
| ctr.
irbandhonare,
lassai,
sbandonai
Maneras de nàrrere
csn:
contivizare s'interessu, sa memória, contivizare s'ortu, sa binza, su bestiàmine, sa domo; contipitzàresi pro ccn. = pentzai a ccn. pro su chi dhi podit bisongiai
Frases
su contifizu in persone benzat pro contifizare! ◊ is féminas bolent contivigiadas! ◊ abertiat sos teracos de tentare e contipizare ◊ prima chi noche furent terra e mare est menzus a contipizare ◊ deviat torrare a sos impignos e sighire a contivizare su trabàgliu ◊ a chie che as a ti contivizare como chi ses malàidu? ◊ s'àrbure mia fit dada tentu e contivizada ◊ azis isvirgadu ésitos bonos candho bos sezis contivizados
2.
non bos cuntipitzetas pro mene!
3.
contipiza ca non bi at tempus de pèrdere!
Sambenados e Provèrbios
prb:
a chie contivizat no mancat su pane
Tradutziones
Frantzesu
avoir soin,
soigner
Ingresu
to take care
Ispagnolu
cuidar
Italianu
aver cura,
gestire,
seguire
Tedescu
sich kümmern.
contoniàe, contoniài, contoniàre, contoniàri , vrb Definitzione
torrare (e fintzes batire) a contone, a domo, furriare o recuire a bidha
Sinònimos e contràrios
arrefurai,
furriai,
ghirare,
recoire,
recòrdere,
remunire,
soniae
/
pigai,
poltare
| ctr.
essire,
tocai 1
Frases
us ómmines, pacubbene de issus, candho contoniànt contoniànt! ◊ bai ca babbu tuu ti dhu donat in costas su súcuru, candu contóniat! ◊ si ndi pesàt a iscuriu e contoniàt a s'iscorigadroxu ◊ is bòis a merí contóniant a bidha ◊ mi nci contóniu a domu ◊ fui circandho is mannalitzas ca non funt contoniatas a domu
2.
de sa buca de is pipius e de is piciochedhus ti as contoniau su bantu (Ev)◊ s'arroda de su tempus ndi at contoniau artis noas e fuedhus nous ◊ cudhus funt andaus a ndi contoniai is bacas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rentrer
Ingresu
to come back
Ispagnolu
regresar
Italianu
rientrare
Tedescu
zurückkehren.
contraíchere, contraígere, contraíghere, contraíxi , vrb: controíghere Definitzione
foedhandho, andhare contras a su chi at nau un'àteru, o fintzes a una parte de su chi at nau unu matessi, nàrrere cosas contràrias
Sinònimos e contràrios
arrefrigai,
scontrariai
Tradutziones
Frantzesu
contredire
Ingresu
to contradict
Ispagnolu
contradecir
Italianu
contraddire
Tedescu
widersprechen.
contrapònnere, contrapònniri , vrb Definitzione
pònnere contra a calecuna cosa o contra a ccn., intrare cotza, fàere istrobbu a unu; a bortas fintzes solu apònnere po distínghere
Tradutziones
Frantzesu
opposer
Ingresu
to oppose
Ispagnolu
contraponer
Italianu
contrappórre
Tedescu
entgegensetzen.
contrapuntàre , vrb Definitzione
èssere a paris de un'àteru, in su sensu chi, a su chi unu tenet, s'àteru podet nàrrere de tènnere cosa issu puru; chistionare faendhosi is partes, difendhendhosi e betandho curpas a s'àteru, arrespòndhere a truncadura
Frases
sa família de Fulanu oe contrapuntat cun calesisiat àtera família ◊ non bi at rejone, mancu sa piús manna de custu mundhu, chi potat cuntrapuntare cun sas fortzas de su padronu suridu (Z.Zazzu)
2.
tue ses semper contrapuntendhe cun megus
Ètimu
spn.
contrapunt(e)ar
Tradutziones
Frantzesu
répondre du tac au tac
Ingresu
to compete,
to give sharp answer
Ispagnolu
rivalizar
Italianu
gareggiare,
rispóndere per le rime
Tedescu
wetteifern,
gehörig Bescheid sagen.
contrasinnàre , vrb Definitzione
cambiare is sinnos (mescamente de is animales po dhos cunfúndhere, si funt furaos)
Tradutziones
Frantzesu
modifier la marque du bétail pour tromper
Ingresu
to falsify the signs
Ispagnolu
cambiar la marca de las reses
Italianu
falsare i ségni
Tedescu
die Zeichen entstellen.