Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

ciopàre , vrb: acrobai, crobai, crobare 1, crobari, cropare Definitzione pònnere a loba, impare a duos a duos, unire cun calecuna cosa (es. púncias, incàsciu), fintzes andhare de acordu; bènnere apare cun is manos po s'iscúdere Sinònimos e contràrios acopiare, agiobare, allobae, aparigai, cofare / certai, crazugai, tipilire | ctr. iscrobai Frases aiat imparatu deretu a cropare su zuvu a su zuvale ◊ custos ribos si cropant apare 2. is piciochedhus chi tra issus crobant acabbant sempri mali Ètimu ltn. cop(u)lare Tradutziones Frantzesu apparier Ingresu to pair Ispagnolu acoplar, aparear Italianu appaiare Tedescu paaren.

cirolitàre , vrb: cirulitare Definitzione su cantare chi faent is pigionedhos Sinònimos e contràrios ciulai, ciurulare, trinnire Frases su puzone apenas fatu die si àltziat fora de su nidu cirolitendhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu gazouiller Ingresu to chirp Ispagnolu gorjear Italianu cinguettare Tedescu zwitschern.

cispài, cispàre , vrb: gispare Definitzione catzare fogu, bogare cispas, ischintídhias Sinònimos e contràrios cicidhai, cincidhiri, ischentidhare, scincidhai Frases Amsícora fit cispendhe lampos de ira in dogni pilu, contr'a sos Romanos ◊ cispat fogu de s'arrennegu ◊ su cadhu cispat fogu e faghet atreghentu Tradutziones Frantzesu scintiller, étinceler Ingresu to twinkle Ispagnolu chispear, centellear Italianu scintillare Tedescu Funken sprühen.

cistài, cistàre , vrb Definitzione nàrrere cistos, brullas, bufonerias, cosas de fàere a erríere Sinònimos e contràrios bartzigai, brullare, ciascai Ètimu spn. chistar Tradutziones Frantzesu plaisanter Ingresu to make puns Ispagnolu decir chistes Italianu dire argùzie, freddure Tedescu Witze erzählen.

citàre , vrb: tzitare Definitzione pònnere a unu in càusa, denuntziare Tradutziones Frantzesu appeler en justice Ingresu to convene Ispagnolu llevar a juicio Italianu chiamare in giudìzio Tedescu jdn. verklagen.

citíre, citíri , vrb: tzitire Definitzione (intrs.) abbarrare, istare mudu, firmare de foedhare: si narat fintzes de sonos e moidas / citirisí a sa muda = callàresi a sa muda Sinònimos e contràrios assamudare, atzitare, atzitire, cagliare | ctr. faedhare Frases citide, pro caridade, e mancu vos intendhant! ◊ s'est citia sa múida de s'arriu ◊ s'est citiu su càntidu de is pillonis ◊ custu cristianu no citit mai, sempri fuedhendi! ◊ candho at intesu de gai s'est citidu ◊ ma citidí sa buca: ita megas de nai?! Ètimu itl. zittirsi Tradutziones Frantzesu se taire Ingresu to be silent Ispagnolu callar Italianu tacére Tedescu verschweigen.

ciuèxere, ciuèxi , vrb: ciuèxiri, suèxere Definitzione trebballare a istrecadura cun fortza sa farra impastada fintzes a candho essit de totunu andhare, a unu cumossu chentza chi dhue abbarret farinedhu perunu e siat fintzes lisa / c. a unu = cariàrelu a corpos, mazare Sinònimos e contràrios cariare, iscarasciare 1, soíghere Frases si suexu sa pasta mi fatzu unu cocòi 2. chi mi benit a manus gei mi dhu ciuexu dèu! Ètimu ltn. subjicere + subjectus Tradutziones Frantzesu pétrir Ingresu to knead Ispagnolu amasar Italianu gramolare la pasta Tedescu kneten.

ciúghere , vrb: giúchere, zúchere Definitzione prus che àteru, pigare o portare in dossu, in sa carena, o apresu meda, siat foedhandho de gente, siat de animales o cosas / ger. ciughindhe Sinònimos e contràrios batire, batúchere, bíghere, dúcere*, gíchere, leai, poltare / cadhicare, futire | ctr. lassai Frases su coro tue lu ciughes de granitu! ◊ sa pudhedra la ciughia in giru ◊ a minore, mi che aiant ciutu fena a su méigu de sos pisedhos ca no manigaia Tradutziones Frantzesu avoir sur soi Ingresu to have something on Ispagnolu llevar Italianu portare addòsso, avére con sé Tedescu tragen.

ciulài, ciulàre, ciulàri , vrb: (ci-u-la-i ci-u-la-re) tziulare Definitzione istare a tzíulu, a píliu, comente faent is pigiones, is pudhighinos chi faent sa boghighedha Sinònimos e contràrios ciarrulare, cirolitare, ciurulare, ischeliare, piliare, piulai, spibisai Frases mischinos, ciulendhe in tantu dolu finas a s'últimu estremu sunt istados isetendhe sa mama benner a bolu (F.Manca)◊ mi ndhe torrat a ischidare su ciulare de unu bidhisone ◊ sas gardolinas babbu e mama ciulavant pro sos pugionedhos pariant pranghendhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pépier, piauler Ingresu to peep Ispagnolu piar Italianu pigolare Tedescu piepen.

ciunchiàre , vrb: ciunciare, tunchiare*, tzunchiai Definitzione istare a tzúnchios, unu pagu coment'e pranghendho, ma si narat fintzes de canes e àteros animales Sinònimos e contràrios assungurtai, assupedhare, tzuinai Frases su pitzinnu est ciúncia ciúncia, cun sas làgrimas a sucutu ◊ sas corròncias pasteras peri sas camineras ciúnciant che in mortorzu Tradutziones Frantzesu pleurnicher Ingresu to whine Ispagnolu gemir, lloriquear Italianu piàngere flebilménte Tedescu wimmern.

classificài, classificàre , vrb Definitzione fàere una classífica, ispartzire, carculare o cunsiderare cosas o gente segundhu unu critériu Tradutziones Frantzesu classer Ingresu to classify Ispagnolu clasificar Italianu classificare Tedescu klassifizieren.

clavài , vrb: aclavare, clavare, crare 1, cravae, cravai, cravare, cravari Definitzione pònnere craos o intrare coment'e craos; fàere intrare a fortza, o intrare a fortza o in logu chi no si depet; pònnere o istare firmos coment'e incravaos (e deosi fintzes impressare); lòmpere, giare a pitzu de ccn. o a calecuna cosa, iscúdere, imbolare, trummentare, brigare / cravau! = frimmu! asseliadu! Sinònimos e contràrios ciaitare, cravitare, inciaire, inclavai, incravillai, incraitare, obbilai / criviri, fichire, intrare, istichire, tzacare / furriai, isciúdere, lòmpere 2. a Cristus dhi ponint una corona de ispina in conca, cravendidha a forti ◊ fuit cravandosiche in s'abba ◊ ube tiàulu ti nche ses cravau? ◊ cun sa picioca, comenti si seus bistus si seus cravaus apari, eus incarrerau a si basai chi no si ndi podiaus prandi! 3. s'est cravara ananti a issu ◊ cravau ingunis abarra! 4. su cani s'est cravau a su malloru ◊ po dhui acostai, cussu dimóniu si cravat che unu cani! ◊ fut unu murrúngiu de cani fertu chi fut po si cravai ◊ ant cravau perda a crobitura ◊ ant cumenciau a si pigari foedhos, a brigari e peri a si cravari Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu enfoncer Ingresu to hammer Ispagnolu clavar Italianu confìggere, conficcare, ficcare Tedescu einschlagen, einrammen.

clocíre , vrb: colchire, corchire, crochire, crocie, crocire, croghire, culchire Definitzione arregòllere e mantènnere is oos in caentu po fàere naschire is pudhighinos, comente faent is pudhas e pigiones chi si cicint in pitzu; fàere sa boghe de sa pudha candho est cicia in is oos o portat is pudhighinos piticos; istare chesciandhosi; si narat fintzes in su sensu de aprontare, cuncordare cosa, crèschere Sinònimos e contràrios acloai, chiochire, cocolae, cubare 1, forcire, ingendrai, neulire, tzotzare, tzotzire Frases sa pudha bi ponet una vintina de dies a crochire sos oos ◊ amus postu una pudha a crochire ◊ sa mérula est crochinne in su nidu ◊ sa fémina at postu sa pudha a culchire 2. semus betzos e sempre crochindhe pro carchi dolore 3. ndh'est faladu su seléntziu tra nois, epuru carchi cosa est corchindhe (Z.A.Cappai)◊ lu cherent mandhare a istudiare, ma est a lu pònnere a colchire a malaoza! Ètimu ltn. *clocire po glocire Tradutziones Frantzesu couver, glousser Ingresu to brood Ispagnolu empollar, clocar Italianu covare, chiocciare, crocchiolare Tedescu ausbrüten.

cobài , vrb: colai, colare, colari Definitzione andhare o portare o fàere passare de una parte a s'àtera, fintzes bènnere; andhare prus ainnanti de un'àteru, fintzes in su sensu de bínchere, èssere méngius, prus àbbile; fàere un'intrada un'essia lestra a unu logu in camminu; su andhare o acabbare, iscadire, de su tempus; fàere calecuna òpera de fatura longa (línias, istradas e àteru); seberare sa malesa de is lícuidos cun d-unu orrugu de orrobba (colai cun pannu) o calecuna aina adata; su istare de salude, su campare; prnl., pretènnere arrexones tenendho neghe e acusandho s'àteru Sinònimos e contràrios acabulare, barigai, campare, iltare, isigolare, istampare, passae, probassai, sciadhie, scoitai / sensai / grilliare Maneras de nàrrere csn: colendhe colendhe = in colada, candho unu colat andhendhe a carchi àteru logu; àere coladu una maladia = àere tentu o passadu una maladia; colaresichela gai = chentza fàghere nudha, chentza azuare, chentza pagare o chentza fàghere su chi si depet; colàreche una cosa dae conca = iscarèsciri una cosa; faedhare o fàgheresi a parte colada = antibitzaresiche dèndhesi resone chentza ndhe àere, pigaisí sa parti manna; colare s'ozusantu = pònnere o únghere s'ozusantu; colare istiu, atunzu, zerru, beranu = passai su tempus de istadi, e gai; colare die, note, zerru, beranu, e gai, bonu, malu = istendhe bene, istendhe male; colare a ccn. in sedatos fines, in culu de sete agos = fàere a farinedhos, fine che filu (genia de frastimu) Frases in sa carrela bi est colendhe sa portessione ◊ in s'abbertura astrinta si colat male ◊ colade a intro ca bos cómbido! ◊ Burica, cola a innoghe pagu pagu! ◊ cola a su malcadu a leare pane! ◊ si naro totu su chi colat in conca finas sas predas si ponent a ríere! (G.Ruju)◊ s'ant coladu s'ampulla de su binu s'unu cun s'àteru ◊ coladu calicunu b'at, oe, a domo de mamma? ◊ inoghe che at coladu zente, in cue bi at coladu fogu ◊ inoghe che est coladu su fogu ◊ làssannos colare in su locu tuo pro lòmpere a su nostru! 2. che lassas colare su tempus chentza fàghere unu nudha ◊ cheret pagada sa lughe, ca su tempus che colat! ◊ colau ndh'est su mese chene bíere a coro ◊ ite die de tristura apo coladu! ◊ colo sas dies imbentàndhemi isperas ◊ si est postu cun sa conca in mesu de is manos po dhi colare s'atzíchidu 3. si illónghio su passu mi che colo addainanti ◊ cussa màchina est currindhe prus de nois, lómpidas a noche colare ◊ su frade minore che at coladu su mannu, in iscola ◊ sa peràula chi ses chirchendhe in su vocabbolàriu che l'as colada ◊ che amus coladu a Sàrdara 4. in cue bi ant coladu s'istrada, sas fognas, sos tubbos de s'abba, sa currente, su telèfono ◊ cola!… in su culu de sete agos chi ti colent! 5. su crabaxu portat is pannixedhus po colai su lati ◊ a colare sa cosa si ponet su colu o unu cantu de robba ◊ s'abba de sa chera la colant pro fàchere s'abbatu 6. chi colet… a balla chi lu colent! ◊ s'abba ca fit meda mi at coladu fintzas s'úrtimu pizu ◊ si s'oju nostru fit balla nos colaimus che sedatu! ◊ custa próida manna at coladu carchi prammu de terra 7. fut a colare comente potiamus: candho boliamus, peri cassolas nosi faiamus! ◊ si la francas cun sos ómines, no ti che la colas de Deus ◊ ocannu sa robba si la colat male, ca est paga s'erba ◊ bae chi no ti che la colas gai, custa, ca mi la pagas! 8. unu chervu limbudu si est brigadu cun d-unu crabolu e, sentza la pensare, si che est coladu e nadu li at "Corrudu!" ◊ in cantu a fàulas, a isse no che lu colades bois! ◊ no ti che coles, ca resone no ndhe as etotu! 9. mi che est coladu dae conca, deo puru, pessendhe in àteru, e fatu no l'apo su chi mi aias nadu! Sambenados e Provèrbios prb: abba colada no tirat mulinu Ètimu ltn. colare Tradutziones Frantzesu dépasser, filtrer Ingresu to pass Ispagnolu colar Italianu passare, transitare, trascórrere, sorpassare, filtrare Tedescu vorbeigehen, verbringen, überschreiten, durchschlagen.

coberài , vrb: coberare, coborai, cobrare, corbai, crobare, cropare 2, cuberai, cuberare, cuberari, cuperare, cuverare Definitzione cricare, agatare e arregòllere calecuna cosa chi serbit, fintzes fàere pagare unu dépidu Sinònimos e contràrios abbogiare, acatare, acurumai, aprovistare, arragolli, bruscare, chilcare, imbènnere, pelcutzare / sdurri Maneras de nàrrere csn: corbai su dinai, s'ora, su tempus, sa cosa, avocados; crobare zente = fàghere zente, chircare zente pro àere azudu in ora de bisonzu mannu; crobare ànimu, corazu (o crobare de ànimu, de corazu)= agatai, tènniri sa fortza, su coràgiu; crobare fama = parai fama; cuperau (nadu de criadura) = pipiu isbandonau de sa mama, lassau a chini dhu bolit pigai, agatau e arregortu Frases comenti at a ai fatu a coberai totu cussu dinai! ◊ chi agiuet a su fatore a crobare prontamente missu o àtera zente (F.I.Mannu)◊ is pagus postus in Sardigna funt coberaus cun ispintas políticas ◊ candho, zente mia, as a crobare asséliu?! (A.Canalis)◊ canno cantat mannai deo cobero totu is allegas ◊ a gràscia chi lu avio cuverau cussu pacu de cosa chi giuchio! ◊ a su càntaru assortint is fémminas cun is brocas po coborai s'abba de bufai 2. at già crobadu su sonnu chi fit perdendhe ◊ pregaus a Deus po chi si agiudit a coberai is grandus valoris de sa vida ◊ mira, santutza de oro, apo pérdidu su coro: no lu apas crobadu tue? (Grolle) 3. s'assessori mi at donau apuntamentu, ma no si est fatu coberai ◊ mi addulcat su coro s'ammentu, ma no ti tia chèrrere prus crobare ◊ a babbu miu dh'apu a cuberai in domu? ◊ at cicau acantu fuat s'iscusórgiu e dhui at cuberau cinixu ◊ su ciuérgiu e s’ílixi si cuberant in atrus logus puru, ma su sardu dhu manixaus nosu feti! 4. ant chircadu s'àidu e crobadu de si ndhe essire Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu procurer, trouver Ingresu to find, to get Ispagnolu encontrar, cobrar Italianu procurare, procacciare, esígere Tedescu besorgen, fordern.

cobèrrede, cobèrrere, cobèrri , vrb: cobèrriri, copèrrere, cuberri Definitzione pònnere cosa in pitzu de un'àtera chi no si biat; nau de mascu, de ómine, artzare a pitzu o pònnere in pitzu de sa fémina po dh'improssimare o àteru (e foedhandho de sa fémina si manígiat su matessi vrb.)/ cobèrriri is faltas de un'àteru = cuare sas neghes de s'àteru Sinònimos e contràrios acarragiai, acuguzare, cuai, imbusciae / cadhicare, saltiare, zúchere | ctr. iscuguzare Frases si coberzant sos chelos de niedhore e pàsidos comintzent sos butios! (G.Ruju)◊ si fiat furriada coberrendusí sa faci ◊ su sèmini dhu coberint de terra cun s'arau o a marra ◊ sa terra si est coberta de erba 2. su bandhidore brullanu betaiat su bandhu: Totu cudhas chi cherent cobertas andhent a piata!…◊ po cobèrrede a tie mi seo orrovinau! Terminologia iscientìfica ssl Ètimu ltn. cooperire Tradutziones Frantzesu monter, saillir Ingresu to cover, to leap Ispagnolu tapar, cubrir, montar, cubrir, acaballar Italianu coprire, montare Tedescu decken, decken.

còchere , vrb: còere, còghede, còghere, coi, còiri, cori 3 Definitzione pònnere in su fogu (o in àteru chi faet su matessi efetu) cosa po dh'aprontare a papare, a manera de essire modhe e de sabore diferente, prus bona a digirire (ma manigiau a solu bolet nàrrere fàere sa cota de su pane); cufetare genias de papares cun s'aghedu; abbruxare calecuna essidura po dha sanare; lòmpere, cumprire de frutuàrios a puntu de èssere bonos a papare (prus che àteru is chi càmbiant colore meda); fàere cambiare o àere dannu po curpa de calecuna cosa o de ccn.; rfl. bufare binu o cosas cun àrculu a tropu a puntu de no atinare bene cun bene / pps. cotu; ind. pres. 1ˆ p. sing. dèu cotzu, deo cogo; ind. imp. 3ˆ p. sing. codiat, cuèt, 3ˆ p. pl. cuenta; ger. codendi, coenno, coghendhe, coghindhe Sinònimos e contràrios acoghinare, arrustire, budhire, ciòmpere, crompire, imbreacare Maneras de nàrrere csn: còchere, còiri in su fogu; intrai in coi = comintzare a còghere; cotu a sole (nadu de carchi frutuàriu rutu a terra) = anniedhigau de su soli forti; còiri a lissu (o a budhiu), còiri arrustu, a colori de òru, a sullenu; còiri a fogu pàsiru = a fogu lenu; ómini malu a còiri = de malu cotu, chi no bi cazat, chi est malu e no si currezet; còiri de ccn. cosa = ischedhare, iscrammentai; domo de còghere = aposentu inue bi est su furru pro sa cota de su pane; palas de còghere = palas addatas, ladas meda e a màniga longa, pro che betare su pane in su forru a còghere; còiri su coru a ccn. = ammodhigare su coru, pàrrere làstima Frases sa tratalia est cuncordada e istaus pagu a dha còere!◊ stau ca allomíngiu su fogu e mi cotzu custus sintzigorrus ◊ a sa mulleri dh'at agatada codendi macarronis ◊ sa sartitza si cufetat cun aghedu, ca la coghet ◊ a mesudie nos coghimus sa peta ◊ issa est sa mellus codendi petza de pudha ◊ custa cosa si dha coghius ◊ is boveris issu dhus coit a lissu cun allu e sabi ◊ mamma est coghendhe unu pagu de tataliu in s'ischiscionera ◊ sos de domo oe sunt coghindhe ◊ a mamma tua no la chirches ca ch'est tota die coghindhe 2. sa ua coghet in cabidanni ◊ po santu Rafieli coit sa mura de arrú ◊ bi at figu chi coghet in tríulas ◊ si fit istadu in bassura su frutuàriu aiat cotu premediu ◊ cun custu sole forte sa figu si ch'est cota in pagas dies ◊ sa síndria est intrendi in coi 3. bi at essidas chi sunt de còghere 4. tatza como e tatza posca, si sunt mesu cotos ◊ isse bufat ma daet tentu de no si còghere 5. no ti ndi ses cotu de su refudu de cussa fémina?!…◊ no mi coint is malis allenus ◊ tui a totus aporris, totus ti coint su coru! Sambenados e Provèrbios prb: candu su pòberu est prontu a coi, ndi dhi arruit su forru… Ètimu ltn. cocere Tradutziones Frantzesu cuisiner Ingresu to cook Ispagnolu cocer Italianu cuòcere Tedescu kochen.

cochinàre , vrb: acoghinare, coghinare, coginai, coginare, coxinai, coxinari, cuchinare Definitzione còere is papares, fàere a papare in coghina, còere sa minestra Sinònimos e contràrios còchere, ghisai Frases in domo nostra no bi at mancu una fémina pro coghinare e samunare ◊ soe andandu ca mi tocat a coxinari Ètimu ltn. cocinare Tradutziones Frantzesu cuisiner Ingresu to cook Ispagnolu cocinar Italianu cucinare Tedescu kochen.

cociobài , vrb: cociuai Definitzione andhare a cricare o piscare cóciula Frases apu biu genti meda cociobendu in Marcedhí ◊ cussu est cociuendi in ciú stagnu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pêcher des arches Ingresu to fish mussels Ispagnolu pescar almejas Italianu pescare arsèlle Tedescu Muschel fischen.

cocolàe , vrb: acrocuai, corcolai, creculai, creculare, crocobai, crocogliare, crocolai, crocolare, crocoliai, crocoliare, crocollare, crocuai, croculai, croculare Definitzione fàere una moida che de abba budhindho, chi si pesat a búdhidu, chi orruet de artu in mesu de abba etotu, ma fintzes budhire etotu (e si narat de sa fràmmula de su fogu puru); nau de is pudhas, e fintzes de àteros animales, chi istant cantandho cro! cro!, o chi faent sa boghe coment'e frochindho (nau de brebès, istare a iscràmios tzerriandho s'angione); nau in cobertantza de fémina, fàere s'isfacia, sa pibiruda / crocolare una cosa = pònnere a budhire in s'abba Sinònimos e contràrios abbrubudhai, abbrufulai, aggargalai, aggorgotai, borbogliare, brocoliare, froculare, groggolare / calcarare / chiochire, clocire, forcire, tzotzire Frases sas undhas si fragassant in s'iscógliu, cróculant che atzolas in labia ◊ in su fogu dhui at una pingiada crocobendu ◊ sa mitza est crocólia crocólia, si chèsciat ◊ portu sa brenti sempri crocolendi ◊ po su tussi si faet crocolare binu biancu cun tzúcuru e si bufat budhiu ◊ at fatu unu piastu cun ebras crocoladas ◊ sa pignada est crocolandho coendho castagna 2. ciuat sa tonca, créculat sa rana, grígliat su grígliu ◊ sos caos marinos sunt croculendhe ◊ su corbu fit croculendhe cun totu s'arguena ◊ is pudhas funt crocuendi ◊ sa berbeghe est creculendhe pro s'anzone 3. ge as coitau a crocuai… poresta abetai a oi a si dhu fai isciri! Terminologia iscientìfica bga Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bouillonner, glousser Ingresu to gurgle, to chuckle Ispagnolu gorgotear, cloquear Italianu gorgogliare, chiocciare Tedescu gurgeln.

«« Torra a chircare