cheghentàre , vrb Definitzione
giare o fàere caentu in ccn. logu o a calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
acalorgiae,
acalorire,
caentare*,
caglientai,
iscaentare,
iscaldire
| ctr.
ifridare
Frases
isbàtulant… pro disisperu, istradones de mundhu, andhantanos, a cheghentare dies a sole anzenu! ◊ pro los cheghentare lis dat una tatza de binu ◊ oe za cheghentat su sole!
Tradutziones
Frantzesu
chauffer
Ingresu
to heat
Ispagnolu
calentar
Italianu
riscaldare
Tedescu
wärmen.
chelcíre , vrb: chicire,
chilcire,
chiscire,
chitzire Definitzione
betare calecuna boghe, nàrrere cosa a su piciochedhu, a un'animale, po dh'asseliare, fàere torrare agoa, po che dhu bogare; fàere asseliare, fintzes apartare, arregòllere a una parte
Sinònimos e contràrios
abboluire,
abbruncai,
assebiai,
caciare,
crischiare,
irmurrare,
irruncare,
ispochiare,
sbruncai
/
cuai,
frànghere
| ctr.
aggussire,
audire,
auntzare,
incidai,
inciulai
Frases
duas pisedhutzas fint pranghendhe ma neunu las at chitzidas: las ant lassadas prànghere ◊ ischiat chiscire sos canes sentza los tocare ◊ tandho no ti apo a chicire e atzetas sedha e bríglia?! ◊ apo chiscidu su gatu ca fit in chirca de tènnere unu puzonedhu ◊ su pisedhu, candho faghet tropu botu, cheret chitzidu
2.
cussa ispranzada de pane at chicidu su bentu
3.
sos voes chitziant deretos a manu giusta o a manca, arreghiant o torraiant a annare a secunna de su frúschiu chi intenniant
4.
candho su massaju adiat finitu de arare chitziat sas petras dae mesu de sa tanca ◊ chitzitiche dae cue!◊ faemi sa caridade de mi chitzire innoghe, ca seo perseghiu!◊ tocat a chitzire su bestiàmene po no che dhu furare is ladros o is martzanes (E.Madeddu)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rabattre,
faire taire qqn
Ingresu
to retort,
to silence s.o
Ispagnolu
reprochar,
acallar
Italianu
rintuzzare,
far tacére
Tedescu
zurückschlagen,
zum Schweigen bringen.
chensàre , vrb: achesciare,
chensciare,
chesciai,
chesciare,
chesciari,
chessare,
chessiare,
chissiare,
ghessare 1 Definitzione
fàere su lamentu po calecuna cosa; seberare is angiones po dhos pònnere a súere a sa mama s'incràs a mengianu
Sinònimos e contràrios
cresciare,
ochissiare
Frases
si fut chesciau contras de unu ◊ fatu est e non ti chescist! ◊ no mi chènscio piús ne mi lamento ◊ si ti cheres chensare già est chin contu! ◊ est andau a si chesciari anca de su síndigu
Ètimu
ctl., spn.
queixar, quejar
Tradutziones
Frantzesu
se plaindre
Ingresu
to complain
Ispagnolu
quejarse
Italianu
lagnarsi,
reclamare
Tedescu
klagen,
sich beschweren.
cherchedhàre , vrb Definitzione
cadredhare, inartare in is peis de asegus comente faent unos cantu animales po cosa chi no bàliant
Sinònimos e contràrios
calchedhare*,
crabiolai,
crabitinare
Tradutziones
Frantzesu
courbetter
Ingresu
to curvet
Ispagnolu
corvetear,
empinarse
Italianu
far la corvétta
Tedescu
kurbettieren.
cherpài , vrb: crebare,
crepai,
crepare,
crepari Definitzione
apèrrere, segare, isperrare coment'e po una fortza chi naschet de aintru de sa cosa o fintzes po su tropu pesu o isfortzu de foras; nau in cobertantza, ofèndhere; prnl. e nau foedhandho cun tzacu, nàrrere su chi unu sentit, ischit o pentzat
Sinònimos e contràrios
bombare 1,
cerbai,
ciopai,
irdoare,
isciopai,
iscuartarare,
sacai
/
mòrrere
Maneras de nàrrere
csn:
crebare o èssere crebendhe de su risu, de su tússiu, de su fele, de su prantu = arriri a meda, de pàrriri cherpendi, de incrèsciri, tussiri a meda e a fortza, provai arrennegu forti de no pòdiri baliai ccn. cosa; fàghere a crebare a unu = fàghereli leare fele, arrennegu; no nàrrere mancu "Crepa!" = no nàrriri própiu nudha, ni saludai, ni cumbidai e nimmancu… a cherpai!; fai su crepa crepa a unu = fàchere su derre, fai su crepatzaca, fàghere carchi cosa a crebu, pro fàghere arrennegu, mancari crebet, s'àteru
Frases
est tantu grassu chi cherpat o tzacat ◊ est cherpendi de satzadura ◊ sa pira fata chi ruet a terra si crebat ◊ si li pones totu cussu bàrriu si crebat suta ◊ s'erbeghe est crebendhe in titas ca est ora meda chentza suta e ne murta ◊ cussu cristianu est crebadu a triballu! ◊ cussu muru est totu crepau de is bombardamentus ◊ si est crepau in centu e un'arrogu ◊ póveru cristianu: l'ant crebadu a banzos!
2.
abbàssia sas boghes, no ti crebes! ◊ so andhadu a domo issoro, zughiant sa durtzeria…, mancu "Crepa!" mi ant nadu, prommore ca fint in festa! ◊ pro una brulla deretu ti crebas: za ses díligu!…◊ ndi faint de cherpai de sàngia is bixinus candu s’ant a biri!…
3.
ge no si ant a iscuartarai de su prantu, candu eus a crepai! ◊ crepint is de crepai: sa cosa si at a fai bollendi nosus duus!
4.
ti podias crebare, andhe chi l'ischias?! ◊ ci tenes cosa de nàrriri crepadha in faci!
5.
finas sa die de Pasca est andhadu a catza, a fàghere a crebare fintzas a Deus!
Ètimu
ltn.
crepare
Tradutziones
Frantzesu
crever
Ingresu
to die
Ispagnolu
morir
Italianu
crepare
Tedescu
sterben.
chèrrere , vrb: cherri Definitzione
tènnere sa volontade, su disígiu (nau fintzes de forma cund. o ind. imp.), su bisóngiu de calecuna cosa, de ccn. o de fàere ccn. cosa (fintzes de cosa chi iant a bòllere is àteros) e s'impreat meda po cambiare unu pagu su significau de is àteros verbos; foedhandho de ómines e féminas, disigiare a pobidhu, a pobidha, istimare; su dhue èssere su bisóngiu, sa necessidade, s'óbbrigu de ccn. cosa, acetare / pps. chélfidu, chertu 1, créfiu, chérziu; ind. imp. 2ˆ p. sing. cheristi; cong. 1ˆ p. sing. cherfa, 2ˆ p. sing cherfas, 3ˆ p. sing cherfat; ger. cherfendhe, cherfindhe, cherindhe; aus. èssere, àere
Sinònimos e contràrios
abbisongiai,
ammancai,
bolli,
dèpere,
selvire,
tocae
| ctr.
soberare
Maneras de nàrrere
csn:
cheret chi… = tocat a…, bi at bisonzu de…, itl. è necessàrio…; cheret + pps = tocat a… + inf. pres. (cheret fatu, batidu, acontzadu, comporadu e gai = tocat a fai, portai, aconciai, comprai); chèrreresi, no si chèrrere (+ pps. de àteru vrb) = bòlliri, no bòlliri a…; chèrrere una cosa a morte segada = chèrrere una cosa a css. costu, a bonas o a malas; no cheret bidu = est unu grisu, fait piedadi; no bi chèrrere ccn. a… = ccn. no bi la faghet a…, no bi est bonu, no bi est capatzu a…; no ndhe chèrrere medas (si cumprendhet: de brullas, afrentas, isfortzus) pro… = aguantai pagu
Frases
si cheres gai, gai faghimus ◊ mamma no cheret a mi ch'essire a ziru ◊ in domo ant chérfidu a istudiare, deo ◊ Deus cherfat! ◊ no cherfat Deu! ◊ cherzo ch'istúdies! ◊ cherzo a manigare, si est fatu ◊ sa criadura minuda cheret a súere ◊ a merendha cherzo pane e casu ◊ no est su chi cheriavamus nois
2.
Cristos at créfiu salvare su mundhu ◊ cheleus continuare in su limbazu sardu ◊ mi aia chérfidu samunare sos trastes ◊ bi fia chérfidu andhare deo, si faghiat ◊ ant chérziu andhare a víere ◊ custu est su logu innui mi cheriu atzapai
3.
cun su binu no cheret chi si bi búgliet ◊ dimandha ca ndhe cheret ischidu! ◊ cussa cosa cheriat fata, ca l'irmentigamus! ◊ su mànigu cheret sanu e saboridu ◊ sa peta no cheret tropu rassa ◊ sos brujadores che diant chèrrere postos in presone ◊ mazadu cherias tue, ca ndh'as curpa, e no cussa criadura!◊ cherizis cundennados ca faghides lezes bellas pro sos ladros!
4.
sos pastores no sont sos primos chi cherent sas pitzinnas de como ◊ semus istaos duos macos: deo a ti chèrrere, tue a mi lassare! ◊ cussu zòvanu cheret a Caderina ◊ paret chi custos duos si cheriant meda ma si fiant lassaos ◊ pro s'acontzu a sas iscarpas su mastru no mi at chérfidu nudha ◊ pro custa faina no ti cherzo dinari: dàemi s'ozu!
5.
cantu bi cheret a che finire cussa cosa? ◊ bi ndhe cheret a chentu!…◊ bi cheret àteru dinari pro agabbare su triballu ◊ nudha bi cheret, unu, a s'iscollare! ◊ bi cheret pagu a fàghere cosas gai fàtziles ◊ a comporare cussa tanca bi cheret unu sensale ◊ a su postale dhue cheriat meda e mi dh’apo pigada a pè a pè
6.
za bi ndhe cheret a ti fagher mòere!…◊ pro betare anca a mie no bi cheret otieresos! ◊ petzi bi cheret de m'ifúndhere puru, no bastat chi so a tússiu! ◊ baedindhe: tue puru bi cheres, como?!…◊ che cheret mastru e pratighesa a fàghere cosa goi!
7.
zughet sa camisa bruta no cheret bida! ◊ est totu istropiadu no cheret bidu, de su dannu chi at tentu!
8.
currendhe no bi cheriat isse a mi sighire! (N.Pianu)◊ no bi cheres tue a mi la fàghere murghindhe! ◊ no bi cheret unu betzu a sighire unu zòvanu triballendhe! ◊ Bantine est abbistu chi no bi cheres tue!
9.
isse no si cheret busigadu meda, no, ca si arrennegat deretu! ◊ pregadu ti cheres pro fàghere sa faina?! ◊ làssami in pasu: no mi cherzo chircadu! ◊ faghe abbellu ca est cosa díliga e no ndhe cheret medas!
Sambenados e Provèrbios
prb:
àinu no morit candho cheret colvu ◊ s'ómine in su chi cheret resessit ◊ iscuru a chie faghet cantu cheret!
Ètimu
ltn.
quaerere
Tradutziones
Frantzesu
vouloir,
falloir
Ingresu
to want,
will,
to need,
to be necessary
Ispagnolu
querer,
necesitar,
ser necesario
Italianu
volére,
accettare,
bisognare (èssere necessàrio),
occórrere
Tedescu
wollen,
annehmen,
notwendig sein.
cherrintzonàre , vrb: cherrunzonare,
chirrintzonare,
cirrincionai,
corrunzonai Definitzione
fàere in chiliru po che bogare malesa grussita, de sa farra (cirrincionai mescamente po che seberare sa símbula); fintzes forrogare, cricare a murigadura
Sinònimos e contràrios
cerri,
chirrare,
scedassai
Frases
dhue at créfiu unu bellu pagu de tempus po chirrintzonare cussu trigu, puite su prúene, sa paza e sa perdíscula fuit meda
2.
atrividu brufularzu, in sa conca de sa tula cherrintzonas, bicas sèmene, ti prenes s'iscarzu! (G.A.Mura)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tamiser
Ingresu
to riddle
Ispagnolu
cribar,
tamizar
Italianu
crivellare,
setacciare
Tedescu
sieben.
chertoràre , vrb Definitzione
andhare in cherta, cricare a pedra furriada
Sinònimos e contràrios
chilcare
Frases
che lis ant picau sa robba e depent andhare a chertorare sa trata ◊ sa mente si perdet chertorandhe radichinas de mistériu (G.Piga)◊ su pastore est chertoranne s'anzone iscamedhada ◊ lu fint chertorandhe ma pariat chi si l'aiat ingurtiu su terrinu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
chercher fébrilement
Ingresu
to look for breathlessly
Ispagnolu
buscar
Italianu
cercare affannosaménte
Tedescu
ängstlich suchen.
chertzinàre , vrb: chiltzinare,
chirtzinare,
curcinare,
curtzinare Definitzione
segare calecuna cosa faendhodha prus curtza o, segundu de ite si foedhat, menguare, torrare a prus pagu
Sinònimos e contràrios
acurtzai,
cercinae,
chirchinare,
incruciai,
inchirtzinare,
murtzinare
/
menguai,
miminare
| ctr.
aciungi,
crèschere,
illonghiare
2.
mi cúrtzino sa robba, za est bama manna e mi bisonzat dinari a fraigare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
raccourcir
Ingresu
to shorten
Ispagnolu
acortar
Italianu
raccorciare
Tedescu
verkürzen.
chestiàre , vrb Sinònimos e contràrios
brugliare,
ciogare,
ischeltiare
Tradutziones
Frantzesu
s'ébattre
Ingresu
to romp
Ispagnolu
jugar
Italianu
ruzzare
Tedescu
tollen.
chichelàre , vrb: chicherare Definitzione
cantare, nàrrere, foedhare, fàere boghes coment'e chíghelas
Frases
in fatu de sas chimeras chichelabas ballandhe rie rie (F.Satta)◊ su guturedhu de dommo chichelabat de boches innossentes ◊ sas iscolas torrant a chicherare de creaturas, in capidanne
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bourdonner
Ingresu
to buzz
Ispagnolu
chirriar
Italianu
frinire,
ronzare
Tedescu
zirpen.
chidàre , vrb: chitai,
chitare,
cuitare 1 Definitzione
fàere a paris unu dépidu, unu giogu, pagare; pagare su de s'afitu de is pàsculos
Sinònimos e contràrios
chitire,
ischitare,
pagai
/
cumprire
Maneras de nàrrere
csn:
chidare, chitare una promissa = cumprire una promissa fata; chitare sas dies = bochire, finire sas dies
Frases
babbu at trabballau sentza reposu pro che chitare sas pasturas anzenas ◊ mancari chi s'addobbent a su muru no lu chitant su dépidu! ◊ custu dépidu volet chitau
2.
sont annatos a sa festa de santu Gòsomo e Damianu a si chitare sa promissa ◊ s'istade si ch'est passadu sentza chitare sa promissa chi aias fatu ◊ bae e faghe beneíghere su pane chi amus fatu pro chidare sa promissa!
Tradutziones
Frantzesu
quittancer
Ingresu
to pay debts
Ispagnolu
saldar,
liquidar
Italianu
pareggiare,
far quietanza,
pagare un débito
Tedescu
begleichen.
chighigliàre , vrb Definitzione
erríere a iscracàlios mannos
Sinònimos e contràrios
iscacagliare,
isgangagliare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
chahuter,
rire brusquement
Ingresu
to laugh in an unseemely manner
Ispagnolu
reír a carcajadas
Italianu
rìdere scompostaménte
Tedescu
schallend lachen.
chigliàre , vrb: chilliai,
chilliare Definitzione
mòvere sa chíllia po dormire su pipiu, tzantzigare, fàere unu movimentu de andha e torra
Sinònimos e contràrios
achinnae,
annacare,
bannigare,
bantzicare,
lachedhare,
sansiae
Frases
lu fit chilliendhe su bentu ◊ che l'at finia chilliàndhesi che musca presonera de s'aranzolu ◊ no abbarraiamus ritzos de s'istrachitúdine e dae su chíllia chíllia de su bastimentu
Tradutziones
Frantzesu
bercer
Ingresu
to rock
Ispagnolu
mecer
Italianu
cullare
Tedescu
wiegen.
chígnere , vrb: chínghere,
cíngiri Definitzione
pònnere su bestimentu intrau in dossu (o fintzes in pitzu: bonete, muncadore), pònnere is coedhas de sa camisa o àteru aintru de is pantalones o de àteru bestimentu chi lompet a chintzu (a logos fintzes solu pònnere su costúmene); coment'e pigare a chintzu, nau in su sensu de bínchere / pps. chintu 1, cintu 1
Sinònimos e contràrios
abbragare,
arraghilare,
atrintzai,
bestire
/
chintare,
inchínghere
/
bíncere
| ctr.
ischígnere,
spogiai
Frases
addaghi ti ndhe pesas dae letu ti chinghes ◊ cussa camisa chinghedichela a intro de sos pantalones! ◊ sunt chinghindhe su mortu innantis chi s'ifritet ◊ como mi chingo su mucatore
2.
bi cheret detzi continentales a la chínghere a unu sardu!…◊ cussu a tie ti la chinghet in totu ◊ bi l'apo chinta!
Ètimu
ltn.
cingere
Tradutziones
Frantzesu
habiller,
vêtir
Ingresu
to dress
Ispagnolu
ceñir,
vestir,
llevar
Italianu
cìngere,
vestire
Tedescu
umschließen,
anziehen.
chilcàre , vrb: chircare,
cicai 1,
cicari,
circae,
circai,
circare,
circari,
cricai,
cricare Definitzione
fàere sa crica, forrogare, compidare, provare a bíere, pregontare po agatare ccn. cosa chi no s'ischit inue est, o fintzes po comporare; cricare contos a unu, istrobbare; fàere a manera de…, fàere su possíbbile po…; numenare a ccn. betandhodhi neghes o curpa de calecuna cosa; andhare a bíere o agatare a ccn.
Sinònimos e contràrios
pedie
/
chertorare
/
afuritai
/
acriminai,
incrupai
/
abbisitai
Maneras de nàrrere
csn:
chircare su prúere de crésia = torrai a murigai is cosas passadas; circai una cosa a perda furriada, a perdas pesadas = chircare totue, meda; circai a fustigu = chircare bene; circai a ispéntumu = betare apare totugantu, chirchendhe, trastes e cosas de donzi zenia, comente faghet sa zustíssia o chie furat
Frases
mi chirco in busaca si zuto dinari ◊ fit chilchenne s'interrutore pro atzènnere sa lughe ◊ est chirchendhe asséliu ◊ s'abe chircat su fiore ◊ innui prus aprodu apu a cicai si custu mari miu est chentza de portu? (B.Lobina)◊ sa zustíssia li at chircadu totu sa domo ◊ aite chircas azudu a cudhu isentu?! ◊ no ndhe li chircant, no ndhe bendhet e no ndhe batit, cosa gai, custa butega!
2.
non mi tochis ca non ti circu! ◊ ma chie ti at chircadu, a tie: aite ti pones in mesu, como?! ◊ istades dai su manzanu a su sero chirchendhe a s'unu e a s'àteru! ◊ pisedhu, no chirches a chie no ti chircat!
3.
crica de caminare sentza chi tegnas paura ◊ eus a cicari de crariri cancuna cosa ◊ chirca de fàghere impresse!
4.
si su dannu lu as fatu tue, sa zustíssia no chircat a mie
5.
so andhadu a s'ispidale a chircare un'amigu malàidu
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie cheret sorte la devet chircare ◊ ci no mi agatas in domu, cicamí in s'ortu!
Ètimu
ltn.
circare
Tradutziones
Frantzesu
chercher
Ingresu
to look for
Ispagnolu
buscar
Italianu
cercare
Tedescu
suchen.
chilibràre , vrb: chilirare,
chilivrare,
cilivrae,
cilivrai,
cilivrare Definitzione
passare o fàere in chiliru (ma cilivrare dhu narant fintzes po seberare, pònnere abbandha cosas diferentes, istare a su sèbera sèbera); nau in cobertantza, mòvere, cricare, forrogare de mala manera (o fintzes cunsiderare bene); fàere a chilivridas, a farinos
Sinònimos e contràrios
cerri,
cherrintzonare,
chirrare,
iscerai,
prugae,
scedassai,
sciliriai
/
arrogai
Frases
dae s'Onnipoténtzia divina no si fuit, donzunu est chiliradu: a un'ala su lozu, sa zenina, a s'àtera su trigu (G.Monzitta)◊ tenet su trigu chiliradu ◊ chilivrat su trigu dae sa pula ◊ bella picioca, ma spisseca, sèmpere cilivrandu!
2.
in sa mente sua est chilirendhe su passadu ◊ in sa gherra los ant chilivrados cun su fogu de sas mitràglias ◊ dhue at intrau unu margiane po chilivrae cussos animales
3.
as arguidores de sa bandha de sa fémina funt andadas po cilivrare us erregalus
4.
si donzi fatu lu leas dae fundhu e bene lu chiliras, bides sa brutura!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tamiser
Ingresu
to riddle
Ispagnolu
cribar
Italianu
vagliare
Tedescu
sichten.
chilighiàre , vrb: chiligiare,
cilixiai,
cixiai Definitzione
betare, fàere chilighia
Sinònimos e contràrios
astragare,
bidhiare
Frases
candu cixiat abbruxat s'erba
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
geler,
givrer
Ingresu
to frost over
Ispagnolu
escarchar
Italianu
brinare,
gelare
Tedescu
reifen.
chiltionàre , vrb: chistionai,
chistionare,
chistionari,
cristionai,
cristionare Definitzione
pigare o fàere unu chistionu, foedhare de calecunu argumentu
Sinònimos e contràrios
allecare,
arragionare,
cuntrastare,
faedhare,
negossare
Frases
atopa a domo cantu de chiltionare! ◊ innantis de leare sa detzisione si ndhe sunt chistionados ◊ gei si nd'eus a cristionai un'atra borta! ◊ is pipius teniant bregúngia a chistionari in sardu ◊ eus fatu mali a scuai de chistionai su sardu ◊ issu pudat, inferit e chistionat puru cun is matas!
Ètimu
itl.
quistionare
Tradutziones
Frantzesu
causer
Ingresu
to talk
Ispagnolu
conversar,
discutir
Italianu
discórrere,
conversare,
discùtere
Tedescu
reden.
chilzeniàre , vrb Definitzione
cambiare genia, arratza, essire diferente
Sinònimos e contràrios
disgeniare,
imburdiri,
irratzare,
iscastare,
ischilziniare,
iseniare
Frases
custa fiza at chilzeniadu meda dai sa mama ◊ custa síndria at chilzeniadu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dégénérer,
abâtardir
Ingresu
to degenerate
Ispagnolu
degenerar,
bastardear
Italianu
tralignare,
imbastardire
Tedescu
entarten.