cheghentàre , vrb Definizione
giare o fàere caentu in ccn. logu o a calecuna cosa
Sinonimi e contrari
acalorgiae,
acalorire,
caentare*,
caglientai,
iscaentare,
iscaldire
| ctr.
ifridare
Frasi
isbàtulant… pro disisperu, istradones de mundhu, andhantanos, a cheghentare dies a sole anzenu! ◊ pro los cheghentare lis dat una tatza de binu ◊ oe za cheghentat su sole!
Traduzioni
Francese
chauffer
Inglese
to heat
Spagnolo
calentar
Italiano
riscaldare
Tedesco
wärmen.
chelcíre , vrb: chicire,
chilcire,
chiscire,
chitzire Definizione
betare calecuna boghe, nàrrere cosa a su piciochedhu, a un'animale, po dh'asseliare, fàere torrare agoa, po che dhu bogare; fàere asseliare, fintzes apartare, arregòllere a una parte
Sinonimi e contrari
abboluire,
abbruncai,
assebiai,
caciare,
crischiare,
irmurrare,
irruncare,
ispochiare,
sbruncai
/
cuai,
frànghere
| ctr.
aggussire,
audire,
auntzare,
incidai,
inciulai
Frasi
duas pisedhutzas fint pranghendhe ma neunu las at chitzidas: las ant lassadas prànghere ◊ ischiat chiscire sos canes sentza los tocare ◊ tandho no ti apo a chicire e atzetas sedha e bríglia?! ◊ apo chiscidu su gatu ca fit in chirca de tènnere unu puzonedhu ◊ su pisedhu, candho faghet tropu botu, cheret chitzidu
2.
cussa ispranzada de pane at chicidu su bentu
3.
sos voes chitziant deretos a manu giusta o a manca, arreghiant o torraiant a annare a secunna de su frúschiu chi intenniant
4.
candho su massaju adiat finitu de arare chitziat sas petras dae mesu de sa tanca ◊ chitzitiche dae cue!◊ faemi sa caridade de mi chitzire innoghe, ca seo perseghiu!◊ tocat a chitzire su bestiàmene po no che dhu furare is ladros o is martzanes (E.Madeddu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rabattre,
faire taire qqn
Inglese
to retort,
to silence s.o
Spagnolo
reprochar,
acallar
Italiano
rintuzzare,
far tacére
Tedesco
zurückschlagen,
zum Schweigen bringen.
chensàre , vrb: achesciare,
chensciare,
chesciai,
chesciare,
chesciari,
chessare,
chessiare,
chissiare,
ghessare 1 Definizione
fàere su lamentu po calecuna cosa; seberare is angiones po dhos pònnere a súere a sa mama s'incràs a mengianu
Sinonimi e contrari
cresciare,
ochissiare
Frasi
si fut chesciau contras de unu ◊ fatu est e non ti chescist! ◊ no mi chènscio piús ne mi lamento ◊ si ti cheres chensare già est chin contu! ◊ est andau a si chesciari anca de su síndigu
Etimo
ctl., spn.
queixar, quejar
Traduzioni
Francese
se plaindre
Inglese
to complain
Spagnolo
quejarse
Italiano
lagnarsi,
reclamare
Tedesco
klagen,
sich beschweren.
cherchedhàre , vrb Definizione
cadredhare, inartare in is peis de asegus comente faent unos cantu animales po cosa chi no bàliant
Sinonimi e contrari
calchedhare*,
crabiolai,
crabitinare
Traduzioni
Francese
courbetter
Inglese
to curvet
Spagnolo
corvetear,
empinarse
Italiano
far la corvétta
Tedesco
kurbettieren.
cherpài , vrb: crebare,
crepai,
crepare,
crepari Definizione
apèrrere, segare, isperrare coment'e po una fortza chi naschet de aintru de sa cosa o fintzes po su tropu pesu o isfortzu de foras; nau in cobertantza, ofèndhere; prnl. e nau foedhandho cun tzacu, nàrrere su chi unu sentit, ischit o pentzat
Sinonimi e contrari
bombare 1,
cerbai,
ciopai,
irdoare,
isciopai,
iscuartarare,
sacai
/
mòrrere
Modi di dire
csn:
crebare o èssere crebendhe de su risu, de su tússiu, de su fele, de su prantu = arriri a meda, de pàrriri cherpendi, de incrèsciri, tussiri a meda e a fortza, provai arrennegu forti de no pòdiri baliai ccn. cosa; fàghere a crebare a unu = fàghereli leare fele, arrennegu; no nàrrere mancu "Crepa!" = no nàrriri própiu nudha, ni saludai, ni cumbidai e nimmancu… a cherpai!; fai su crepa crepa a unu = fàchere su derre, fai su crepatzaca, fàghere carchi cosa a crebu, pro fàghere arrennegu, mancari crebet, s'àteru
Frasi
est tantu grassu chi cherpat o tzacat ◊ est cherpendi de satzadura ◊ sa pira fata chi ruet a terra si crebat ◊ si li pones totu cussu bàrriu si crebat suta ◊ s'erbeghe est crebendhe in titas ca est ora meda chentza suta e ne murta ◊ cussu cristianu est crebadu a triballu! ◊ cussu muru est totu crepau de is bombardamentus ◊ si est crepau in centu e un'arrogu ◊ póveru cristianu: l'ant crebadu a banzos!
2.
abbàssia sas boghes, no ti crebes! ◊ so andhadu a domo issoro, zughiant sa durtzeria…, mancu "Crepa!" mi ant nadu, prommore ca fint in festa! ◊ pro una brulla deretu ti crebas: za ses díligu!…◊ ndi faint de cherpai de sàngia is bixinus candu s’ant a biri!…
3.
ge no si ant a iscuartarai de su prantu, candu eus a crepai! ◊ crepint is de crepai: sa cosa si at a fai bollendi nosus duus!
4.
ti podias crebare, andhe chi l'ischias?! ◊ ci tenes cosa de nàrriri crepadha in faci!
5.
finas sa die de Pasca est andhadu a catza, a fàghere a crebare fintzas a Deus!
Etimo
ltn.
crepare
Traduzioni
Francese
crever
Inglese
to die
Spagnolo
morir
Italiano
crepare
Tedesco
sterben.
chèrrere , vrb: cherri Definizione
tènnere sa volontade, su disígiu (nau fintzes de forma cund. o ind. imp.), su bisóngiu de calecuna cosa, de ccn. o de fàere ccn. cosa (fintzes de cosa chi iant a bòllere is àteros) e s'impreat meda po cambiare unu pagu su significau de is àteros verbos; foedhandho de ómines e féminas, disigiare a pobidhu, a pobidha, istimare; su dhue èssere su bisóngiu, sa necessidade, s'óbbrigu de ccn. cosa, acetare / pps. chélfidu, chertu 1, créfiu, chérziu; ind. imp. 2ˆ p. sing. cheristi; cong. 1ˆ p. sing. cherfa, 2ˆ p. sing cherfas, 3ˆ p. sing cherfat; ger. cherfendhe, cherfindhe, cherindhe; aus. èssere, àere
Sinonimi e contrari
abbisongiai,
ammancai,
bolli,
dèpere,
selvire,
tocae
| ctr.
soberare
Modi di dire
csn:
cheret chi… = tocat a…, bi at bisonzu de…, itl. è necessàrio…; cheret + pps = tocat a… + inf. pres. (cheret fatu, batidu, acontzadu, comporadu e gai = tocat a fai, portai, aconciai, comprai); chèrreresi, no si chèrrere (+ pps. de àteru vrb) = bòlliri, no bòlliri a…; chèrrere una cosa a morte segada = chèrrere una cosa a css. costu, a bonas o a malas; no cheret bidu = est unu grisu, fait piedadi; no bi chèrrere ccn. a… = ccn. no bi la faghet a…, no bi est bonu, no bi est capatzu a…; no ndhe chèrrere medas (si cumprendhet: de brullas, afrentas, isfortzus) pro… = aguantai pagu
Frasi
si cheres gai, gai faghimus ◊ mamma no cheret a mi ch'essire a ziru ◊ in domo ant chérfidu a istudiare, deo ◊ Deus cherfat! ◊ no cherfat Deu! ◊ cherzo ch'istúdies! ◊ cherzo a manigare, si est fatu ◊ sa criadura minuda cheret a súere ◊ a merendha cherzo pane e casu ◊ no est su chi cheriavamus nois
2.
Cristos at créfiu salvare su mundhu ◊ cheleus continuare in su limbazu sardu ◊ mi aia chérfidu samunare sos trastes ◊ bi fia chérfidu andhare deo, si faghiat ◊ ant chérziu andhare a víere ◊ custu est su logu innui mi cheriu atzapai
3.
cun su binu no cheret chi si bi búgliet ◊ dimandha ca ndhe cheret ischidu! ◊ cussa cosa cheriat fata, ca l'irmentigamus! ◊ su mànigu cheret sanu e saboridu ◊ sa peta no cheret tropu rassa ◊ sos brujadores che diant chèrrere postos in presone ◊ mazadu cherias tue, ca ndh'as curpa, e no cussa criadura!◊ cherizis cundennados ca faghides lezes bellas pro sos ladros!
4.
sos pastores no sont sos primos chi cherent sas pitzinnas de como ◊ semus istaos duos macos: deo a ti chèrrere, tue a mi lassare! ◊ cussu zòvanu cheret a Caderina ◊ paret chi custos duos si cheriant meda ma si fiant lassaos ◊ pro s'acontzu a sas iscarpas su mastru no mi at chérfidu nudha ◊ pro custa faina no ti cherzo dinari: dàemi s'ozu!
5.
cantu bi cheret a che finire cussa cosa? ◊ bi ndhe cheret a chentu!…◊ bi cheret àteru dinari pro agabbare su triballu ◊ nudha bi cheret, unu, a s'iscollare! ◊ bi cheret pagu a fàghere cosas gai fàtziles ◊ a comporare cussa tanca bi cheret unu sensale ◊ a su postale dhue cheriat meda e mi dh’apo pigada a pè a pè
6.
za bi ndhe cheret a ti fagher mòere!…◊ pro betare anca a mie no bi cheret otieresos! ◊ petzi bi cheret de m'ifúndhere puru, no bastat chi so a tússiu! ◊ baedindhe: tue puru bi cheres, como?!…◊ che cheret mastru e pratighesa a fàghere cosa goi!
7.
zughet sa camisa bruta no cheret bida! ◊ est totu istropiadu no cheret bidu, de su dannu chi at tentu!
8.
currendhe no bi cheriat isse a mi sighire! (N.Pianu)◊ no bi cheres tue a mi la fàghere murghindhe! ◊ no bi cheret unu betzu a sighire unu zòvanu triballendhe! ◊ Bantine est abbistu chi no bi cheres tue!
9.
isse no si cheret busigadu meda, no, ca si arrennegat deretu! ◊ pregadu ti cheres pro fàghere sa faina?! ◊ làssami in pasu: no mi cherzo chircadu! ◊ faghe abbellu ca est cosa díliga e no ndhe cheret medas!
Cognomi e Proverbi
prb:
àinu no morit candho cheret colvu ◊ s'ómine in su chi cheret resessit ◊ iscuru a chie faghet cantu cheret!
Etimo
ltn.
quaerere
Traduzioni
Francese
vouloir,
falloir
Inglese
to want,
will,
to need,
to be necessary
Spagnolo
querer,
necesitar,
ser necesario
Italiano
volére,
accettare,
bisognare (èssere necessàrio),
occórrere
Tedesco
wollen,
annehmen,
notwendig sein.
cherrintzonàre , vrb: cherrunzonare,
chirrintzonare,
cirrincionai,
corrunzonai Definizione
fàere in chiliru po che bogare malesa grussita, de sa farra (cirrincionai mescamente po che seberare sa símbula); fintzes forrogare, cricare a murigadura
Sinonimi e contrari
cerri,
chirrare,
scedassai
Frasi
dhue at créfiu unu bellu pagu de tempus po chirrintzonare cussu trigu, puite su prúene, sa paza e sa perdíscula fuit meda
2.
atrividu brufularzu, in sa conca de sa tula cherrintzonas, bicas sèmene, ti prenes s'iscarzu! (G.A.Mura)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tamiser
Inglese
to riddle
Spagnolo
cribar,
tamizar
Italiano
crivellare,
setacciare
Tedesco
sieben.
chertoràre , vrb Definizione
andhare in cherta, cricare a pedra furriada
Sinonimi e contrari
chilcare
Frasi
che lis ant picau sa robba e depent andhare a chertorare sa trata ◊ sa mente si perdet chertorandhe radichinas de mistériu (G.Piga)◊ su pastore est chertoranne s'anzone iscamedhada ◊ lu fint chertorandhe ma pariat chi si l'aiat ingurtiu su terrinu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chercher fébrilement
Inglese
to look for breathlessly
Spagnolo
buscar
Italiano
cercare affannosaménte
Tedesco
ängstlich suchen.
chertzinàre , vrb: chiltzinare,
chirtzinare,
curcinare,
curtzinare Definizione
segare calecuna cosa faendhodha prus curtza o, segundu de ite si foedhat, menguare, torrare a prus pagu
Sinonimi e contrari
acurtzai,
cercinae,
chirchinare,
incruciai,
inchirtzinare,
murtzinare
/
menguai,
miminare
| ctr.
aciungi,
crèschere,
illonghiare
2.
mi cúrtzino sa robba, za est bama manna e mi bisonzat dinari a fraigare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
raccourcir
Inglese
to shorten
Spagnolo
acortar
Italiano
raccorciare
Tedesco
verkürzen.
chestiàre , vrb Sinonimi e contrari
brugliare,
ciogare,
ischeltiare
Traduzioni
Francese
s'ébattre
Inglese
to romp
Spagnolo
jugar
Italiano
ruzzare
Tedesco
tollen.
chichelàre , vrb: chicherare Definizione
cantare, nàrrere, foedhare, fàere boghes coment'e chíghelas
Frasi
in fatu de sas chimeras chichelabas ballandhe rie rie (F.Satta)◊ su guturedhu de dommo chichelabat de boches innossentes ◊ sas iscolas torrant a chicherare de creaturas, in capidanne
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bourdonner
Inglese
to buzz
Spagnolo
chirriar
Italiano
frinire,
ronzare
Tedesco
zirpen.
chidàre , vrb: chitai,
chitare,
cuitare 1 Definizione
fàere a paris unu dépidu, unu giogu, pagare; pagare su de s'afitu de is pàsculos
Sinonimi e contrari
chitire,
ischitare,
pagai
/
cumprire
Modi di dire
csn:
chidare, chitare una promissa = cumprire una promissa fata; chitare sas dies = bochire, finire sas dies
Frasi
babbu at trabballau sentza reposu pro che chitare sas pasturas anzenas ◊ mancari chi s'addobbent a su muru no lu chitant su dépidu! ◊ custu dépidu volet chitau
2.
sont annatos a sa festa de santu Gòsomo e Damianu a si chitare sa promissa ◊ s'istade si ch'est passadu sentza chitare sa promissa chi aias fatu ◊ bae e faghe beneíghere su pane chi amus fatu pro chidare sa promissa!
Traduzioni
Francese
quittancer
Inglese
to pay debts
Spagnolo
saldar,
liquidar
Italiano
pareggiare,
far quietanza,
pagare un débito
Tedesco
begleichen.
chighigliàre , vrb Definizione
erríere a iscracàlios mannos
Sinonimi e contrari
iscacagliare,
isgangagliare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chahuter,
rire brusquement
Inglese
to laugh in an unseemely manner
Spagnolo
reír a carcajadas
Italiano
rìdere scompostaménte
Tedesco
schallend lachen.
chigliàre , vrb: chilliai,
chilliare Definizione
mòvere sa chíllia po dormire su pipiu, tzantzigare, fàere unu movimentu de andha e torra
Sinonimi e contrari
achinnae,
annacare,
bannigare,
bantzicare,
lachedhare,
sansiae
Frasi
lu fit chilliendhe su bentu ◊ che l'at finia chilliàndhesi che musca presonera de s'aranzolu ◊ no abbarraiamus ritzos de s'istrachitúdine e dae su chíllia chíllia de su bastimentu
Traduzioni
Francese
bercer
Inglese
to rock
Spagnolo
mecer
Italiano
cullare
Tedesco
wiegen.
chígnere , vrb: chínghere,
cíngiri Definizione
pònnere su bestimentu intrau in dossu (o fintzes in pitzu: bonete, muncadore), pònnere is coedhas de sa camisa o àteru aintru de is pantalones o de àteru bestimentu chi lompet a chintzu (a logos fintzes solu pònnere su costúmene); coment'e pigare a chintzu, nau in su sensu de bínchere / pps. chintu 1, cintu 1
Sinonimi e contrari
abbragare,
arraghilare,
atrintzai,
bestire
/
chintare,
inchínghere
/
bíncere
| ctr.
ischígnere,
spogiai
Frasi
addaghi ti ndhe pesas dae letu ti chinghes ◊ cussa camisa chinghedichela a intro de sos pantalones! ◊ sunt chinghindhe su mortu innantis chi s'ifritet ◊ como mi chingo su mucatore
2.
bi cheret detzi continentales a la chínghere a unu sardu!…◊ cussu a tie ti la chinghet in totu ◊ bi l'apo chinta!
Etimo
ltn.
cingere
Traduzioni
Francese
habiller,
vêtir
Inglese
to dress
Spagnolo
ceñir,
vestir,
llevar
Italiano
cìngere,
vestire
Tedesco
umschließen,
anziehen.
chilcàre , vrb: chircare,
cicai 1,
cicari,
circae,
circai,
circare,
circari,
cricai,
cricare Definizione
fàere sa crica, forrogare, compidare, provare a bíere, pregontare po agatare ccn. cosa chi no s'ischit inue est, o fintzes po comporare; cricare contos a unu, istrobbare; fàere a manera de…, fàere su possíbbile po…; numenare a ccn. betandhodhi neghes o curpa de calecuna cosa; andhare a bíere o agatare a ccn.
Sinonimi e contrari
pedie
/
chertorare
/
afuritai
/
acriminai,
incrupai
/
abbisitai
Modi di dire
csn:
chircare su prúere de crésia = torrai a murigai is cosas passadas; circai una cosa a perda furriada, a perdas pesadas = chircare totue, meda; circai a fustigu = chircare bene; circai a ispéntumu = betare apare totugantu, chirchendhe, trastes e cosas de donzi zenia, comente faghet sa zustíssia o chie furat
Frasi
mi chirco in busaca si zuto dinari ◊ fit chilchenne s'interrutore pro atzènnere sa lughe ◊ est chirchendhe asséliu ◊ s'abe chircat su fiore ◊ innui prus aprodu apu a cicai si custu mari miu est chentza de portu? (B.Lobina)◊ sa zustíssia li at chircadu totu sa domo ◊ aite chircas azudu a cudhu isentu?! ◊ no ndhe li chircant, no ndhe bendhet e no ndhe batit, cosa gai, custa butega!
2.
non mi tochis ca non ti circu! ◊ ma chie ti at chircadu, a tie: aite ti pones in mesu, como?! ◊ istades dai su manzanu a su sero chirchendhe a s'unu e a s'àteru! ◊ pisedhu, no chirches a chie no ti chircat!
3.
crica de caminare sentza chi tegnas paura ◊ eus a cicari de crariri cancuna cosa ◊ chirca de fàghere impresse!
4.
si su dannu lu as fatu tue, sa zustíssia no chircat a mie
5.
so andhadu a s'ispidale a chircare un'amigu malàidu
Cognomi e Proverbi
prb:
chie cheret sorte la devet chircare ◊ ci no mi agatas in domu, cicamí in s'ortu!
Etimo
ltn.
circare
Traduzioni
Francese
chercher
Inglese
to look for
Spagnolo
buscar
Italiano
cercare
Tedesco
suchen.
chilibràre , vrb: chilirare,
chilivrare,
cilivrae,
cilivrai,
cilivrare Definizione
passare o fàere in chiliru (ma cilivrare dhu narant fintzes po seberare, pònnere abbandha cosas diferentes, istare a su sèbera sèbera); nau in cobertantza, mòvere, cricare, forrogare de mala manera (o fintzes cunsiderare bene); fàere a chilivridas, a farinos
Sinonimi e contrari
cerri,
cherrintzonare,
chirrare,
iscerai,
prugae,
scedassai,
sciliriai
/
arrogai
Frasi
dae s'Onnipoténtzia divina no si fuit, donzunu est chiliradu: a un'ala su lozu, sa zenina, a s'àtera su trigu (G.Monzitta)◊ tenet su trigu chiliradu ◊ chilivrat su trigu dae sa pula ◊ bella picioca, ma spisseca, sèmpere cilivrandu!
2.
in sa mente sua est chilirendhe su passadu ◊ in sa gherra los ant chilivrados cun su fogu de sas mitràglias ◊ dhue at intrau unu margiane po chilivrae cussos animales
3.
as arguidores de sa bandha de sa fémina funt andadas po cilivrare us erregalus
4.
si donzi fatu lu leas dae fundhu e bene lu chiliras, bides sa brutura!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tamiser
Inglese
to riddle
Spagnolo
cribar
Italiano
vagliare
Tedesco
sichten.
chilighiàre , vrb: chiligiare,
cilixiai,
cixiai Definizione
betare, fàere chilighia
Sinonimi e contrari
astragare,
bidhiare
Frasi
candu cixiat abbruxat s'erba
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
geler,
givrer
Inglese
to frost over
Spagnolo
escarchar
Italiano
brinare,
gelare
Tedesco
reifen.
chiltionàre , vrb: chistionai,
chistionare,
chistionari,
cristionai,
cristionare Definizione
pigare o fàere unu chistionu, foedhare de calecunu argumentu
Sinonimi e contrari
allecare,
arragionare,
cuntrastare,
faedhare,
negossare
Frasi
atopa a domo cantu de chiltionare! ◊ innantis de leare sa detzisione si ndhe sunt chistionados ◊ gei si nd'eus a cristionai un'atra borta! ◊ is pipius teniant bregúngia a chistionari in sardu ◊ eus fatu mali a scuai de chistionai su sardu ◊ issu pudat, inferit e chistionat puru cun is matas!
Etimo
itl.
quistionare
Traduzioni
Francese
causer
Inglese
to talk
Spagnolo
conversar,
discutir
Italiano
discórrere,
conversare,
discùtere
Tedesco
reden.
chilzeniàre , vrb Definizione
cambiare genia, arratza, essire diferente
Sinonimi e contrari
disgeniare,
imburdiri,
irratzare,
iscastare,
ischilziniare,
iseniare
Frasi
custa fiza at chilzeniadu meda dai sa mama ◊ custa síndria at chilzeniadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dégénérer,
abâtardir
Inglese
to degenerate
Spagnolo
degenerar,
bastardear
Italiano
tralignare,
imbastardire
Tedesco
entarten.