chimentàre , vrb: cimentai Definizione
fàere a orrugos; fàere chimentu, rumore coment'e de cosa segandho; malatratare / cimentai tropu un'animali = istracàrelu a tropu
Sinonimi e contrari
acacigai,
arrogai,
fraganare,
filchinare,
malatratai,
segai
Frasi
chimenta linna a su fogu! ◊ sos carabbineris l'ant trabentau focu e li ant chimentau su bratzu ◊ si no ti ndhe andhas t'iscràbigo su bàculu a costas e ti chimento onzi mermu! ◊ su porcu cheret totu chimentadu pro lu cufetare e collire
2.
chimentat in s'iscontza cabertura s'abba chi est proindhe a tragonaza ◊ totu custos corpos, ite sunt chimentendhe cue supra?!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réduire qqch. en morceaux
Inglese
to shatter
Spagnolo
romper,
desmenuzar
Italiano
frantumare,
smozzicare
Tedesco
zertrümmern,
zerschneiden.
chimerizài , vrb Definizione
crèdere o pentzare in chimeras, in cosas chi no funt
Sinonimi e contrari
bisae,
chimerare,
pantasiai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rêver (à)
Inglese
to daydream
Spagnolo
imaginar,
fantasear
Italiano
fantasticare
Tedesco
phantasieren von.
chimíre , vrb Definizione
nau de erbas, fàere o bogare sa chima o candhelita ue faent su frore
Sinonimi e contrari
abbrabai,
abbrossare,
frunzire 1,
inchimire,
inceurrare,
ingrilliri,
tidhire
/
folai,
indobiri
Frasi
beda, tzicória, litos betzos e gai si che chimint comente intrat beranu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bourgeonner
Inglese
to sprout
Spagnolo
germinar,
brotar
Italiano
germogliare,
fare il gètto o stèlo di alcune èrbe
Tedesco
sprießen,
treiben.
chinchinnàre , vrb Definizione
aprontare, cuncordare bene meda, pònnere is chinchinnos
Sinonimi e contrari
allaputzai,
cumpòniri,
cuncodrai,
mudai
Frasi
chinchinnare s'aradu pro arare
Etimo
ltn.
concinnare
Traduzioni
Francese
préparer soigneusement
Inglese
to prepare with ability and care
Spagnolo
preparar con cuidado
Italiano
preparare con abilità e con cura
Tedesco
geschickt und sorgfältig vorbereiten.
chindhalàre , vrb: chindhulare,
chinnulare,
ghindhulare Definizione
pònnere sa madassa in s'ixorbedrama, mescamente girare o fàere girare che un'ixorbedrama (chíndhalu); pigare un'àtera filada, cambiare camminu / chindhulare sos ojos, sa fàcia, su fusu, s'ispidu
Sinonimi e contrari
bortare,
chindhare,
furriai,
girai
Frasi
deo tempus perdendhe che fémina chindhalendhe un'atzola trobojada (Limbudu)
2.
fadhint caminu e in giambu de chindhulare a manca truvant deretos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tourner
Inglese
to turn
Spagnolo
girar
Italiano
girare
Tedesco
drehen.
chindhàre , vrb: ghindhare Definizione
rfl. furriare, mòvere po abbaidare o coment'e abbaidandho a un'àtera bandha
Sinonimi e contrari
bortare,
chindhalare,
furriai,
girai
2.
su narrer chi m'istrues su castedhu… podet puru chindhare su chervedhu solu su lu mirare dae lontanu! (Cugurra)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tourner
Inglese
to turn (over)
Spagnolo
volver la vista
Italiano
vòlgere
Tedesco
wenden.
chingiàre , vrb: achingiai*,
chingrare Definizione
pònnere sa chíngia
Sinonimi e contrari
cingrai,
inchingiare
Traduzioni
Francese
ceindre,
bander
Inglese
to bind (up)
Spagnolo
ceñir
Italiano
cìngere,
fasciare
Tedesco
umwickeln.
chinníre , vrb: cinni,
cinniri Definizione
fàere un'ingestu po inditare calecuna cosa; mòvere; mòvere is prabaristas serrandho e aperindho is ogos; tirare sa fune a is boes giuntos, po dhos manigiare
Sinonimi e contrari
abbadiai,
chizire,
fritire,
gínniri,
mòere,
tzindhire,
tzirigare
Modi di dire
csn:
fuire a chinnire oju = fuire che lampu; chinnire s'oju = itl. strizzare l'òcchio
Frasi
su note no chinnit ocru, no fachet una ghilimada ◊ no cinniat ogu ◊ si ndhe riet a tostu a tostu poi tzinnit de oju a sa comare ◊ malos, chena chinnire pibirista a unu póveru animale ant fatu gherra
2.
no mi at mancu chinnidu ◊ ndhe giuches de intreore: no saludas, colas téteru, intreu, no ti chinnis mancu apenas! ◊ est ruta e la creiant morta ca isteit maigantu chena chinnire
3.
su bentu chinnit sa fiama de sa candhela ◊ chi ti cinnis de ingunis arguai de tui! ◊ est tremendhe prus de tzinnindhe ◊ ti matzucant, ti chinnint che sedatu ◊ cun is ossus arrogaus, no si podiat mancu cinni ◊ no si chinnit in ojos ◊ candu fuedhàt issu nisciunus si cinniat (I.Murgia)
Etimo
ltn.
cinnus
Traduzioni
Francese
remuer,
bouger,
se mouvoir peu
Inglese
to move (little)
Spagnolo
esbozar,
hacer señas,
mover
Italiano
muòvere,
muòversi pòco pòco
Tedesco
bewegen,
sich bewegen.
chinníre 1, chinníri , vrb Definizione
fàere un'aperta, un'afilada, una segada chi paret fine che unu filu, a unu traste de cosa tètera, mescamente a un'istrégiu (in cobertantza, si narat de gente chi bogat fama mala, chi s'imbrutat s'onore)
Sinonimi e contrari
abbèrrere,
afilai,
cannire*,
filiri,
frasellare,
fresai,
sacai,
scanniri,
sinniai,
tinnire
Frasi
si chinnit una tassa, una cíchera, e dónnia cicílliu ndi aciocas a domu!
Cognomi e Proverbi
prb:
tatza chinnida niune la neat
Traduzioni
Francese
fendre,
fêler
Inglese
to cleave
Spagnolo
rajar,
resquebrar
Italiano
fèndere,
incrinare
Tedesco
spalten,
einreißen.
chiochíre , vrb: ciochire,
criochire,
giochire Definizione
arregòllere e aguantare is oos asuta in caentu po fàere naschire is pudhighinos, comente faent is pudhas e pigiones chi si cicint in pitzu (oe dhu faent a màchina puru); fàere sa boghe de sa pudha candho est cicia in is oos o portat is pudhighinos piticos; in cobertantza, fintzes cuncordare calecuna faina, àere in mente un'idea, unu dissignu, cosa de fàere
Sinonimi e contrari
acloai,
clocire*,
forcire,
giocare,
tzotzare,
tzotzire
/
acrocuai
3.
sos de sa grefa ciochiant totu su mantessi dissignu: irrichire!
Traduzioni
Francese
couver
Inglese
to brood
Spagnolo
empollar
Italiano
covare
Tedesco
ausbrüten.
chirchinàre , vrb: crichinare Definizione
segare una parte pitica de is cosas in su sensu de sa largària faendhodhas prus curtzas
Sinonimi e contrari
acurtzai,
cercinae,
chertzinare,
ilmutzare,
incruciai,
secare
| ctr.
aciungi,
illonghiare
Frasi
su ferreri críchinat e aggualat sas ungras de sos boes, ferrèndhelos ◊ su póberu no at àteru aficu si no sa miserina zoronada e sempre chi la servit a su ricu benit sas piús boltas chirchinada (M.Murenu)
2.
intra a ballare coi chirchinada, como chi zughes sa munnedha noa!
Etimo
ltn.
circinare
Traduzioni
Francese
raccourcir,
mettre en lambeaux
Inglese
to tear to pieces,
to shorten
Spagnolo
acortar
Italiano
raccorciare,
sbrindellare
Tedesco
verkürzen,
zerfetzen.
chirdinàre , vrb: achirdinae*,
cirdinai Definizione
fàere chírdinu
Sinonimi e contrari
ateterae,
incidrinai
/
agiatzare,
ammarmurai,
astragare,
belare,
cancarai,
ghiaciai,
marmurizai
Traduzioni
Francese
engourdir
Inglese
to stiffen,
to numb
Spagnolo
entumecerse
Italiano
irrigidire,
intirizzire
Tedesco
erstarren.
chiriellàre , vrb Definizione
nàrrere chiriellas, brigare a unu, abbarrare a chistionu
2.
sa mama si est posta a chiriellare pedindhe de dhi mutire su dotore ◊ sa giustíscia los chiriellet a issos ebbia!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réprimander
Inglese
to rebuke
Spagnolo
reprender,
echar una bronca
Italiano
rampognare
Tedesco
Vorwürfe machen.
chirighitài , vrb Definizione
fàere su chirighiri
Sinonimi e contrari
tzilighitare,
ischizire 1
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chatouiller
Inglese
to tickle
Spagnolo
hacer cosquillas
Italiano
fare il sollético
Tedesco
kitzeln.
chiriolàre , vrb Definizione
cricare una cosa, o a unu, movendhodha, tocandhodha, portandhodha a su move move chentza delicadesa
Sinonimi e contrari
genai,
pilisae
Frasi
làssami sa conca, no mi chirioles, como! ◊ si la chiriolas gai, cussa cosa, díliga comente est la guastas totu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
agacer,
importuner
Inglese
to molest
Spagnolo
molestar
Italiano
molestare,
strapazzare
Tedesco
belästigen.
chirràre , vrb: chirriare Definizione
pònnere a unu chirru, a una parte, seberare, pigare su bonu, su méngius e lassare su malu, su peus, pònnere in logos diferentes cosas chi si agatant impare o ammesturadas
Sinonimi e contrari
asseperare,
chèrrere 1,
isceberai,
iscedhai,
ischerriare,
istagiai
/
frànghere
| ctr.
ammasturai,
meschiare
Frasi
tia Giuanna est chirriendhe su trigu dae su lozu ◊ chirriare sos malos dae sos bonos ◊ chírriami custu basolu! ◊ si est chirriadu dai totu e at fatu su caminu a solu ◊ s'ozu chírriat dae s'abba crasta ◊ sa cusserva chi amus postu in ampullas at chirriadu abba
2.
chírradi a un'ala!
3.
chírrache su tupone dae su carratzolu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
séparer,
discerner
Inglese
to discern
Spagnolo
separar
Italiano
separare,
sceverare
Tedesco
trennen.
chischiàre , vrb Definizione
giare chíschiu, imparu, annestru, educatzione, nàrrere cosa a briga po curretzione
Sinonimi e contrari
certai,
corpare,
surrai
/
annestrare,
chischire
Frasi
su babbu est su prus chi dhu chíschiat, epuru dhi cheret bene itotu (Z.Porcu)
Traduzioni
Francese
éduquer
Inglese
to educate
Spagnolo
educar
Italiano
educare
Tedesco
erziehen.
chistíe , vrb: achistiri,
chistire,
chistiri Definizione
arregòllere e pònnere a parte sa cosa po dha tènnere, po si ndhe serbire àtera borta, candho tocat o serbit de prus; pigare; castiare, tènnere contu / chistire una ferramenta, dinare, sèmenes e àteru
Sinonimi e contrari
acoglire,
acuae,
aggolostire,
aggordai,
allogae,
arremai 1,
arremonire,
arribbare 1,
asserbare,
coltoire*,
golloire
/
contifizare
/
frànghere
| ctr.
foliare,
frundhire,
lassai
Frasi
de su tempus passau dhue at cosas chi depeus chistie ◊ chistias in su coro su segretu ◊ sa ruge mia comente est mi la chisto ◊ seu chistendi custus sèminis po fai una tuledha de pranteri ◊ custu fut un'orfonedhu chi dh'iat chistiu un'ómini ◊ e ite naras, ca aus coidau a chistie su fusile a codhu!◊ sa piciochedha chistit in manos su giornale e cumènciat a lixe ◊ sa pimpiralla ndi dha chistint is cruculeus
2.
soe in fidea de li torrare sas tràvilas, chi si las chistat su pastore! ◊ un'ómini at postu unu piciochedhu a dhi chistiri is molentis ◊ chístimi duas figos! ◊ chisti su dinari! ◊ in sa domo b'istavat solu una vetza pro chistire su locu
3.
chisti sa munnedha ca est tochendhe in terra!
Traduzioni
Francese
conserver,
garder
Inglese
to keep
Spagnolo
guardar,
conservar
Italiano
conservare
Tedesco
bewahren.
chitài 1 , vrb Sinonimi e contrari
controire,
preubbire
Etimo
spn.
quitar
Traduzioni
Francese
empêcher
Inglese
to prevent
Spagnolo
impedir
Italiano
impedire
Tedesco
hindern.
chitíre , vrb Definizione
fàere chitu, a paris, chistionandho de cosas dépias, o de pérdias, de ofesas e àteras diferéntzias deasi (prnl. cuntentare, abbarrare cuntentos de calecuna cosa)
Sinonimi e contrari
achitare 2,
pacare
/
chidare,
ischitare
/
cumprire
/
iscontai
Modi di dire
csn:
za ndhe la chitis! = gei mi dha pagas!; c. su pecadu = iscontare
Frasi
faghiat peniténtzias e pregaiat pro chitire su pecadu ◊ mi at ofesu ma za mi so chitidu! ◊ mi so chitidu de cantu aio pérdidu ◊ pentzaia ca funt bénnidos pro mi chitire su dépidu e fut po dhu crèschere! ◊ bis fatzo chitire su male chi ant fatu!◊ chie pecat oe chitit cras!
2.
cheriant pienare sas badhes de fiores pro ndhe chitire su tempus frundhidu ◊ fémina, pro chitire de trigu sa meaza lassaisti sas criaduras solas ◊ oje puru chitint galu sa chida chei sos mudrecos sos frores, sos ómines de preda! ◊ in su palcu sos poetes si podent chitire de calchi banzu retzidu
3.
pro chitire unu votu fit tucadu su cras manzanu a Santa Margaida
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se remettre d'une perte,
regagner
Inglese
to get even
Spagnolo
solventar
Italiano
pareggiare,
rifarsi,
scontare
Tedesco
begleichen,
sich rächen,
abzahlen.