codhài , vrb: codhare Definizione
intrare apare sa natura de s'ómine cun cussa de sa fémina
Sinonimi e contrari
cadhicare,
fútere,
futire,
zúchere
/
ingannai
Terminologia scientifica
ssl
Etimo
ltn.
*collare
Traduzioni
Francese
faire l'amour,
coucher
Inglese
to make love
Spagnolo
follar,
hacer el amor
Italiano
far l'amóre,
aver rappòrti sessuali
Tedesco
mit jdm. schlafen.
codiàre , vrb: acodiare,
cuidare 1 Definizione
lassare agoa a ccn. o una cosa camminandho passandho prus ainnanti, lassare cosa chentza fàere, chentza ndhe dha leare, lassare e bastat coment'e candho unu s'imméntigat, lassare o fintzes acabbare de fàere cosa; andhare aifatu de s'arrastu / no codiare cosa = furai totu
Sinonimi e contrari
acadiare,
acogiai,
cambare,
cogiai,
coigiare,
incoizare,
lassai,
scaresci
/
sensai
| ctr.
pigai,
furai
Frasi
essit foras de su semenadu e totora l'intórticat s'aradu o códiat terrinu ancora intreu ◊ su maridu fit mortu e l'at codiada sola chin sos fizos ◊ su teracu si at codiau sa ghistrale ◊ mamma aprontaiat donzi cosa, chena cuidare sas lezes
2.
no nche codiabat sa missa mancu pro sas cosas prus bellas de custu mundhu
3.
fae e chibudha, basolu, patatu e azu… no codiaias nudha! ◊ de matzone aumentant sos delitos: - no códiat porchedhu e ne anzone (D.Mele)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
laisser qqnqqch derrière soi,
oublier qqch
Inglese
to omit,
to disregard
Spagnolo
colar,
dejar
Italiano
lasciare indiètro
Tedesco
unterlassen,
jdn. zurücklassen.
codrimingiài , vrb: codromingiai Definizione
agiustare, aprontare po calecuna cosa
Sinonimi e contrari
cuncodrai,
conziminare,
ordimignare
| ctr.
isconsiminzare
Frasi
istau ca no m'iscabbullu de codrimingiai cussu pitzuedhu de arracatu! ◊ est unu giogu codromingiau po bendi cosa ◊ cumentzai a si codromingiai ca s'ora est incarrebendi! ◊ ita anca dhi as a codromingiai a cudhu letu, paris cuncodrendi su seprucu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
préparer,
combiner
Inglese
to prepare,
to combine
Spagnolo
preparar
Italiano
preparare,
combinare
Tedesco
vorbereiten,
vereinigen.
codulàre , vrb Definizione
andhare o pigare che unu códulu, a orrúmbulu, orrumbulandho
Sinonimi e contrari
arrembulai,
arrodulare,
cadhinare,
istrodhulare,
lorumare,
lumburare,
rodhulare,
trodhulare
Frasi
che est coduladu che unu sacu intro de una tuda ◊ sa làgrima naschet in s'oju e códulat in terra ◊ su carrabbusu est codulendhe ledàmine
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rouler
Inglese
to roll
Spagnolo
rodar
Italiano
rotolare
Tedesco
rollen.
coeciàre , vrb Definizione
cumbínchere, comporare a unu cun promissas, dinare o àteru
Sinonimi e contrari
improsae,
ingolofiare,
corrúmpere
Etimo
spn.
cohechar
Traduzioni
Francese
suborner,
corrompre
Inglese
to corrupt
Spagnolo
sobornar
Italiano
subornare,
corrómpere
Tedesco
verleiten,
bestechen.
cogiàre , vrb: cogiuare,
cojai,
cojare,
cojari,
cojuare,
cosuare,
couare,
coxare,
coxuare,
cozare Definizione
pigare pobidha o pobidhu, o fintzes giare a pobidha, a pobidhu, nau siat in su sensu de s'impromítere e siat in su sensu de fàere sa cójua in crésia o in comuna / cojuare a unu, a una = cojàresi cun d-unu, cun d-una; èssere cojendhe = fidantzaos
Sinonimi e contrari
afidare,
cojubare,
isposai
Frasi
no timas de ti cojai cun Maria!◊ a Giuannedha l'amus a cojuare cun Larentu ◊ in chistiones de cojare no si óbbligat mai! ◊ no cògiat babbu e mama: chie cògio so deo! ◊ isse no si podet coxuare ◊ est su primu fuedhu ch’intendu ca cussa est cojada ◊ cussos fint cojendhe ma si sunt irbortados ◊ l'as fata s'aconcada a ti cozare cun d-una mandrona!…
Cognomi e Proverbi
prb:
a cojai est un'ora, a prangi totu sa vida!
Terminologia scientifica
sntz
Etimo
ltn.
coniugare
Traduzioni
Francese
épouser,
marier
Inglese
to marry
Spagnolo
casar
Italiano
sposare
Tedesco
heiraten.
coglionài, coglionàre , vrb: cogliunai,
colgiunai,
collonare,
collunai,
cugliunai,
cugliunare,
culiunai,
cullionare,
cullonare,
cullunai,
culunnai Definizione
pigare a ingannu, a imbrógliu, giare a bíere o a crèdere una cosa po un'àtera, prus che àteru a brulla; prnl., befare de ccn.
Sinonimi e contrari
abbovai,
colovrinare,
imbaucare,
imbelecare,
imbusterai,
improsae,
ingannai,
ingregai,
istusciare,
piocai,
scafai,
trampai,
transare
Frasi
collonendhe mi ses o abberu mi ses nendhe?◊ cudhu lu mutiat, ma isse no bi rispondhiat ca ischiat chi fit a lu collonare ◊ de su disgratziau no ti ndi cugliunis! ◊ cantu cogliono a tie apa dannu! ◊ abarras cugliunau si creis a totu su chi ti narant!◊ oe mi at collonadu su sonnu: depia pesare a sas ses e mi ndhe so ischidadu a sas sete!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
duper,
tromper
Inglese
to piss out of s.o
Spagnolo
mofar
Italiano
coglionare
Tedesco
betrügen.
coglíre , vrb: acoglire,
collire,
colliri,
cullire,
goglire Definizione
aciapare o pigare cosa po dha pònnere, assentare o chistire totu a unu in istrégiu, o fintzes pigare o arrecire gente in calecunu apretu; foedhandho de cosas de imparare, tènnere o ischire a mente
Sinonimi e contrari
acabarrare,
acabidae,
acasagiai,
ammuntonae,
arragolli,
aunire,
balanzare,
chistie,
frànghere,
imparai,
incungiai,
ingòllere,
remonire,
tòdhere
| ctr.
frundhire,
fuliare,
lassare,
bocare
Modi di dire
csn:
collire su tempus, s'ora, su logu, collire fritu, refriu, tússiu, una maladia; cullire a unu chi dimandhat fémina = chèrrere a unu a maridu; collire sas carrugas = frànghere sas ancas, sos pes; collire s'olia a mesapare, a tres una = a pratziri in duus (metadi a su meri de is matas e metadi a chini ndi dh'arregollit), o in tres (duas partis a su meri e una a chini dh'arregollit)
Frasi
bidet su frutu maduru vicinu però no giompet mai a lu coglire (L.Ilieschi)◊ tziu Zubanne depiat andhare a collire uliba ◊ uv'est cogliu su dinare?
2.
est ammorandhe chin d-unu ma no l'ant galu culliu ◊ babbu s'ira la zuchet chin mecus, ca dia chèrrere cullire s'ammorau ◊ póveru fit, ma si l'ant collidu ◊ est preíderu iscontzu, ma nois nos lu coglimus, fiza mia! ◊ est fura a si collire sa cosa antzena! ◊ a issos lis aiant collitu sas istàntzias mentzus chi bi aiant ◊ a su ci apu cumpréndhiu, Doloreta est peri disposta a ti colliri
3.
sa fémina ndhe at collidu sos trastes istérridos ◊ sa robba neta cheret collida a su guardarobba
4.
si benit mancu su balanzu tuo, como collo fintzas deo in su cusinzu
5.
de sas voches chi at ghetatu s'at cullitu su bichinatu ◊ sos mazores de sa bidha si fint collitos pro picare una detzisione
6.
est de bona memória: si l'intendhet una borta ebbia, sa cantone, ndhe la collit totu
Etimo
itl.
cògliere
Traduzioni
Francese
ramasser,
recueillir
Inglese
to receive,
to collect
Spagnolo
recoger,
acoger
Italiano
raccògliere,
accògliere
Tedesco
auflesen,
aufnehmen.
coidàe, coidài , vrb: acoidai,
coitai,
coitare,
cotiare,
cuidai,
cuidare,
cuitare Definizione
fàere impresse, a sa lestra, pònnere pagu tempus a fàere una cosa; contivigiare sa cosa / impr. cotiae!, coitàtebbos!, coitaisia! = faghide impresse!; andhare, fàghere, nàrrere coitendhe = coitare andhendhe, faghindhe, nendhe
Sinonimi e contrari
apressare,
incoire
| ctr.
adasiai,
discodiare
Frasi
setzat in cogina ca seo annanno a logu, già coito! ◊ mancai coidit a dh'arrosci, si est pigau a bonas gei trabballat ◊ vae a iscola e cótia a ghirare! ◊ li apo iscritu e mi at rispostu cuitendhe ◊ a mengianu su mairu si nd'est coitau a pesai
Etimo
ctl., spn.
cuytar, coytar
Traduzioni
Francese
se hâter
Inglese
to hurry up
Spagnolo
apresurarse
Italiano
affrettarsi,
spicciarsi
Tedesco
sich beeilen.
coigiàre , vrb: acogiai,
coigliai,
coillai,
coizari,
coizare,
cuillai,
cuizare Definizione
lassare, lassare a s'assegus, a parte de apalas, a una parte, agoa; abbarrare o istare agoa de is àteros in d-unu andhare / coillai úrtimu = abbarrare úrtimu
Sinonimi e contrari
abarrai,
acadiare,
acojanare,
apaltare,
cambare,
codiare,
cogiai,
incoizare,
lassai
| ctr.
pigai,
furai
Frasi
beta unu pagu lestru ca sinono s'isterzu coizat e ti che ruet su late a terra! ◊ est pentzendu a si fai cuillai su civraxu, ca tenit fàmini
2.
de su prochedhu no ndhe ant coigiau mancu unu biculedhedhu ◊ no ses mortu ma ti coillant pagus minutus de vida ◊ portanci is cuatru marengus chi ti funt coillaus ◊ si est postu a curri cun totu is fortzas chi dhi coillànt ◊ s'arveghe chi si fut coizada est torrendhe a su cuile
3.
mi che sunt furendhe totu in s'ortu: no bi coizant mancu foza, no de si che collire sa cosa! ◊ cussu no coígiat un'ispistoru de casu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
laisser ou rester en arrière
Inglese
to leave,
to stay back
Spagnolo
dejar,
quedar atrás
Italiano
lasciare,
accantonare,
restare indiètro
Tedesco
lassen,
beiseitelegen,
zurückbleiben
coiletàre , vrb Definizione
fàere coiletas, andhare a egaseogas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
zigzaguer
Inglese
to turn
Spagnolo
piruetear
Italiano
giravoltolare
Tedesco
sich drehen.
cojubàre , vrb: cojuvare,
cozuare,
cozubare Definizione
pigare a pobidhu o a pobidha, fintzes giare a pobidhu o a pobidha
Sinonimi e contrari
afidare,
cogiare*,
isposai
Frasi
a nos agatare candho si cózuat comente seus oe! ◊ si non poto cun tegus cozubare, si ti ndhe impudas, no so perdidore! (C.Buttu)
Cognomi e Proverbi
prb:
a si cozubare est comente a bíbere abba dae unu frascu
Traduzioni
Francese
épouser,
marier
Inglese
to marry
Spagnolo
casar
Italiano
sposare
Tedesco
heiraten.
colcàre , vrb: corcai,
corcare,
crocai,
crocare,
crocari Definizione
foedhandho de gente, pònnere istérriu, in paris, po pasare o po dormire; foedhandho de cosas puru chi istant o podent istare fichias, furriare, bortulare, pònnere in paris, incrubare / betos de crocare de su cristianu: a mata a terra, a brente in susu, de costazu, a longu a longu, a unu túturu, istirados
Sinonimi e contrari
collare,
giachire
| ctr.
pesai,
stantarxai
Modi di dire
csn:
avb. èssiri a pesa e croca = no pòdere abbarrare in su letu, istare a iscutas pesados e a iscutas corcados; crocai de codhus = abbassiare de codhos, sa conca, coment'e nendhe chi emmo, ponindhe mente
Frasi
ajó a letu ca est ora de corcare! ◊ candu mi crocu a meigama abarru totu sa noti fúrria fúrria, no mi porit cabai sonnu ◊ pro dare allozu a tie che aimis fintzas corcadu fora! ◊ ca fipo istracu mi so corcatu ◊ chie no at menzus cun sa muzere si corcat! ◊ is mamas boliant fai crocari is pipius ◊ de candu si funt isposaus, tzia Belledha at crocau sempri cun issus ◊ ajó, cheret corcadu ca manzanu est a pesare chito!
2.
cussu bentu est passau crochendu cresuras e domus ◊ apo corcadu una canna de bide pro l'interrare ◊ s'ampulla de su binu cheret corcada abbellu pro no buluzare sa fundhana ◊ s'àcua forti e su bentu corcat su lori
3.
una note fustis crocaos, sonandho mesunote, candho in camminu iaus inténdhiu un'istrògolo mannu
Etimo
ltn.
*colcare
Traduzioni
Francese
coucher,
marcotter
Inglese
to lay down
Spagnolo
acostar
Italiano
coricare
Tedesco
sich hinlegen.
colembrài , vrb: acolembrare,
collembrari,
colombrai Definizione
nau mescamente de su linnàmene segau a tàulas, essire trotu, allacau, atrotigau, colembru; fintzes pònnere o mantènnere una cosa betada a una parte, coment'e orruendho
Sinonimi e contrari
abbajonare,
abbrovinare,
acocovedhae,
agionedhare,
atrotiai,
atzumborai,
corcobare,
imbartzonare,
inconcobare,
ingiolvinare
/
aliverrare
Frasi
is portas si colombrant ◊ custa fentana est totu colembrara: linnàmini mau!
2.
dh'iscudit dus pinnigosus, dhi betat una manu a is gangas e nce dhu colombrat palas a su muru!
Traduzioni
Francese
gondoler,
fléchir
Inglese
to bend,
to twist
Spagnolo
torcerse
Italiano
incurvarsi,
contòrcersi (détto del legname)
Tedesco
sich beugen,
sich krümmen.
collaudàre , vrb Definizione
fàere su collàudu, averguare, provare un'òpera, una màchina, provare a bíere e certificare si unu trebballu est fatu a régula
Traduzioni
Francese
éprouver,
réceptionner
Inglese
to test
Spagnolo
prueba
Italiano
collaudare
Tedesco
prüfen.
collegài , vrb: acollegai,
colligai,
colligare,
cullegare Definizione
pònnere impare o unire duas cosas, una cosa cun s'àtera, andhare cun su pentzamentu de una cosa a s'àtera candho s'una podet significare calecuna cosa po s'àtera
Sinonimi e contrari
atacai,
camedhare
| ctr.
iscrobai,
iscullegare
Traduzioni
Francese
relier
Inglese
to connect,
to link (up)
Spagnolo
unir,
enlazar,
conexionar
Italiano
collegare
Tedesco
verbinden.
colletài, colletàre , vrb Definizione
arregòllere is pagamentos, fàere sa godheta
Sinonimi e contrari
acabidae,
coglire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
accaparer
Inglese
to collect
Spagnolo
colectar
Italiano
raccògliere,
incettare
Tedesco
sammeln.
colletzionàre , vrb Definizione
arregòllere, fàere a s'atenta s'arregorta de cosas de sa matessi genia a manera de dhas tènnere totugantas
Sinonimi e contrari
coglire
Traduzioni
Francese
collectionner
Inglese
to collect
Spagnolo
coleccionar
Italiano
collezionare
Tedesco
sammeln.
collobbiàre , vrb Definizione
pigare o giare collóbbia, arrennegu, tzacu
Sinonimi e contrari
acroconai,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchietae,
inchimerai,
infelai,
infuterare,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Frasi
no mi collóbbies!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'indigner,
se mettre en colère
Inglese
to anger
Spagnolo
irritarse,
enfadarse
Italiano
sdegnarsi,
adirare
Tedesco
sich entrüsten,
sich erzürnen.
colloíre , vrb Definizione
unire, atobiare a su matessi logu / èssere, o esser colloitu, musca e malandra = comenti est sa musca cun sa liaga, sempri apitzus, sempri impari
Sinonimi e contrari
assortí,
pinnicai
Frasi
ómines de campu e de vidha, colloitos in sa sede de su comitatu agràriu, detzidint de nche secare sa chestione ◊ tzente manna, pitzinnos e figliutina meta nch'essint e si colloint in sa pratza
2.
bidetilos, colloitos musca e malandra!
Traduzioni
Francese
réunir
Inglese
to gather
Spagnolo
reunir
Italiano
radunare
Tedesco
versammeln.