colloviàre , vrb: colobiare,
coloviae,
coloviare,
colovriare,
colubriare Definizione
provare o fàere provare una gana coment'e de caciare, de arrefudare cosas chi no praghent o no praghent prus: coloviae si narat in su sensu de prènnere, ocupare, pigare logu; a logos, fintzes fàere a titias de fritu, intrulliare, pònnere prenetu o pentzamentu
Sinonimi e contrari
aconare,
afastiai,
agrungiai,
ascamare,
calaviare,
colochiare,
contomiare,
ilvilire,
isbolotiare,
iserare,
istomacare,
tolocare
Frasi
beni a giogare cun megus: proite ti cheres coloviare istudiendhe? ◊ fint coloviados de su recatu malu a digilire ◊ fit istracu de su istare solu, coloviadu de su mundhu ◊ tue ses colubriau de su chi nche as ghetau a corpus!
Traduzioni
Francese
dégoûter
Inglese
to nauseate
Spagnolo
repugnar,
marear
Italiano
nauseare
Tedesco
ekeln.
colorài , vrb: colorare Definizione
intínghere, giare un'àteru colore a sa cosa
Sinonimi e contrari
colorire,
tígnere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
colorer
Inglese
to colour
Spagnolo
colorar
Italiano
colorare
Tedesco
färben.
colovrinàre , vrb Definizione
giare a bíere o a cumprèndhere una cosa po un'àtera, a ingannia
Sinonimi e contrari
abbovai,
abbuvonare,
coglionai,
coluvronare,
corogliare,
furcare 1,
imbusterai,
imbuvonare,
ingannai,
ingrangugliare,
ingregai,
istusciare,
mariolare,
mariotare,
piocai,
scafai,
trampai
Frasi
si firmat finghindhe assustu tantu chi su maresciallu faghet a cumprèndhere chi est persuasu chi s'ómine no colovrinat pro nudha
Traduzioni
Francese
tromper,
duper
Inglese
to cheat
Spagnolo
engañar
Italiano
ingannare
Tedesco
betrügen.
colpàre , vrb: acorpai,
corfare,
corpare,
crofare,
cropare 1 Definizione
giare o calare cropos apitzu de ccn. o ccn. cosa, nau fintzes in su sensu de guastare, de lassare unu marcu coment'e de cropu; andhare, lòmpere a unu logu (avb. che + prn. la + corpare in) coment'e cosa fata impresse, currendho
Sinonimi e contrari
addobbai,
arropai,
cardare,
còrfere,
ildobbare,
irbatulare,
isciúdere
/
colpire
/
afèrrere,
imbàtere,
lòmpere
Frasi
lis at corpadu a fuste ◊ sa puntza cheret corpada a martedhu ◊ su pisedhu no at fatu a bonu e candho sa mama no ndhe at pótidu prus l'at corpadu
2.
zente de cussa zenia no los corpat ne sole e ne bidhia ◊ custa pira est totu corpada: no bi ndhe at una sínchera, ocannu
3.
cussu pischedhu de casu chi mi at dadu fut colpadu a giagu
4.
su maresciallu che li colpat in domo a note manna ◊ si l'aviat chito pro che la corpare in sa tanca inue teniat sa robba ◊ brincat e che lampu che cropat in domo de su prídiru ◊ in tres oras che l'at corpada in Núoro ◊ unu ndh'est colpadu in Bosa e cogiadu s'est
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
frapper
Inglese
to strike
Spagnolo
golpear
Italiano
bàttere,
percuòtere
Tedesco
schlagen.
coltoíre , vrb: costodire,
custodiri,
costoire,
custodire,
custoire Definizione
pònnere a parte, chistire sa cosa a manera de dha tènnere e agatare torra, de no si guastare o àteru; partare, pònnere in logu de no si pòdere bíere si no cricandho / giogare a su costoi costoi = a cuare
Sinonimi e contrari
acastiai,
aggolostire,
aggordai,
allogae,
arremai 1,
arremonire,
asserbare,
chistie,
cultodiare,
golloire,
incungiai
/
cuai
| ctr.
foliare,
frundhire
Frasi
contat sa zente antiga de sidhados in terra anzena custoidos ◊ sos durches si faghent e costoint a sas festas ◊ sa càriga si costoit dae istiu a zerru ◊ apipiedhare si narat candho si tenet una cosa custodia, istuzada ◊ is piciochedhus custodiant is béstias ◊ est custodia e bèni tenta
2.
issa fit costoida apalas e no si bidiat ◊ sos inimicos nostros fint prontos a lu costodire pro s'issàssinu chi nos aviat fatu ◊ pessighit su cumpanzu, li pítzigat banzu e fuit a si costoire
Etimo
ltn.
custodire
Traduzioni
Francese
conserver
Inglese
to preserve
Spagnolo
guardar,
conservar
Italiano
conservare,
serbare,
riservare
Tedesco
aufbewahren.
coluvronàre , vrb: culuvronare Definizione
istare a inghírios che unu culuvrone; pigare cun ingannu, a trampa
Sinonimi e contrari
abbovai,
coglionai,
colovrinare,
imbusterai,
imbuvonare,
improsae,
ingannai,
istusciare,
mariotare,
piocai,
trampai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
embobiner
Inglese
to swindle
Spagnolo
embaucar,
trampear
Italiano
raggirare
Tedesco
betrügen.
combidàre , vrb: cumbidai,
cumbidare,
cumbidari,
cumbirai,
cumbitare,
cummidare Definizione
su presiare gente, su dha tzerriare po dhi giare cosa a papare o a bufare, a una festa, o fintzes a fàere calecuna cosa / cumbidai a pràndiri, a ballai; pàrriri paras cumbidaus a prandi = papai a sa citia, pentzendi isceti a papai; cumbidari, combidare a… (binu, licore, durches) = dare pro cómbidu binu, licore, durches
Sinonimi e contrari
imbidai
Frasi
apo cumbidadu cudhu giòvanu a su tzilleri ◊ sa mere at mutiu sos pipios pro los cumbidare ◊ est timendu chi dha cumbideus a prandi? ◊ depu cumbidai po sa promotzioni de custu nebodi ◊ priorissa e massajas furint bogandho druches po cumbidare a totus ◊ papae custu: si dhu cumbido geo! ◊ no che ais a tènnere de cudhu licore chi mi ais cumbidau s'àtera die? ◊ s'istranzu no si che lassat andhare chentza combidadu! ◊ apu fatu imbucari is istràngius po dhus cumbidari a binu ◊ a cómbidas, Zusepí?
2.
sa visione de is momentos prus durces mi ni benit che tentacione a cummidare sa mente mia
Traduzioni
Francese
inviter
Inglese
to invite
Spagnolo
convidar
Italiano
invitare,
offrire
Tedesco
einladen,
anbieten.
combutàre , vrb: compidai,
compidare,
compudai,
compudare,
cumbitare 1,
cumbutare,
cumpidare,
cumpudai,
cumpudare,
cumpudari,
cumpurai Definizione
andhare a bíere comente unu, o una cosa o unu logu est o istat; cricare o tocare a bíere ite unu portat, ite dhue at in d-unu logu o istrégiu o móbbile serrau
Sinonimi e contrari
bubusare,
corrovai,
farrogai,
fodichinare
/
imbisitare
/
isprorare
Modi di dire
csn:
compidare su malàidu, sos betzos, su bestiàmine = andhare a bídere comente istant, comente sunt; compidare a s'ortu, a binza, a su cunzadu = andhare a bídere comente sunt, ite bi at, comente est sa cosa; compidare sas pudhas si criant = proare a bídere (tocare!) si zughent ou apunt'a fàghere; èssere, o istare, a cómpida e dassa = a s'abbàida abbàida, castiendi fatuvatu; cumbutare a minutu = compidare totu, apuntinu, donzi cosighedha, chirchendhe
Frasi
cheret compidadu a campu a bídere si su laore est bonu ◊ su babbu la picaiat sèmpere a cumbutare in campagna (A.Pau)◊ cómpida si apo serradu totu in domo! ◊ Bustianu si at fatu unu ziru pro compudare su locu, si podiat aberguare carchi cosa ◊ so torrandhe de cumbitare s'ortu ◊ andho a cumpidare sa busciaca de su mamutzone… sa meurra dhue iat fatu su niu!
2.
dhoi est tres oras su maresciallu cumpurendi in sa domu! ◊ eris sero bi fit totu sa zustíssia compudàndhelis su locu ◊ at intrau genti a furai a domu e mi ant cumpudau totu su logu ◊ s'èssere umanu est che un'abbissu: nisciunu in se matessi si est permissu de cumpudare finamenta a fundhu ◊ su dutore ti cómpidat totu inue ti dolet
3.
cómpidadi in busaca, in su portafollu, a bídere si zughes dinari! ◊ mi so totu compidadu ma no zuto nudha ◊ si est compidadu in dossu ca li pariat de zúghere cosa andhendhe ◊ onzunu si cúmbutat sas butzacas e collint su tantu de li prenare su serbatoju de sa binzina
4.
americanus e russus cun bellas navis ispatzialis cumpudendi funt is pianetas
5.
in sa robba no bi apo ne teracu e ne pastore: fato a cómpida e dassa deo etotu
Etimo
ltn.
*compitare
Traduzioni
Francese
fouiller,
visiter,
explorer
Inglese
to explore,
to search (in)
Spagnolo
fisgar,
registrar,
revisar
Italiano
frugare,
perquisire,
visitare,
ispezionare,
esplorare,
controllare
Tedesco
kramen,
durchsuchen,
untersuchen,
kontrollieren.
comentzàri , vrb: comintzare,
cumantzai,
cumenciae,
cumenciai,
cumenciare,
cumentzai,
cumetzai,
cumintzare,
cummentzai Definizione
fàere is primas cosas de una faina, passare is primos momentos, is primas dies de unu tempus, fàere su primu tretu de unu camminu: nau a sa sola, cricare arreghèscias, bogare iscóticos, iscusas / cumentzai una carrada, un'ampudha (o àteru istrégiu)= tocare, comintzare a pigare de una cuba, de un'ampulla su binu (o su chi est, de un'isterzu prenu)
Sinonimi e contrari
acirrai,
atelare,
incomintzae,
inghitzai,
isprimitziai,
primitziai
| ctr.
acabbae,
sensai
Frasi
geo de annos ndhe cumèncio otanta duos ◊ totu est a comintzare: a sighire za benit prus fàtzile ◊ no isciu de cali parti comentzari ◊ mi la leo in do e comintzo sas rimas a cantare ◊ oi cumetzat de chitzi su sudori, fendi su cumossu de su pani!
2.
e lah, immoi cummentza, lah!…◊ no comintzes, no, ca tantu mancu t'iscurto!
3.
babbu at cumentzau sa mellus carrada ◊ no los comintzes totu cussos pischedhos de casu: sega totu de unu!
Traduzioni
Francese
commencer
Inglese
to begin
Spagnolo
empezar,
comenzar
Italiano
incominciare,
cominciare,
principiare
Tedesco
anfangen.
cominigàre , vrb: comunigai,
comunigare,
cuminigai,
cuminicare,
cummunigae Definizione
pigare o giare sa comunione, s'óstia cunsagrada (si manígiat meda in forma prnl.); coment'e nm., sa comunione / cominigare a unu apustis mortu = fàghere sa cosa a distempus
Frasi
nessi a Pasca za si comínigat ◊ sos pisedhos su preíderu los at cufessados e cominigados ◊ est morta in d-unu patrefíliu, mancu su tempus de dha comunigai! ◊ fut andau a missa e si fut comunigau ◊ cominigadu ti ses, oe?
2.
est passau su cummunigae ma nemus si est imbannugau
Cognomi e Proverbi
prb:
apustis mortu cuminighedhu…
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
communier
Inglese
to administer holy communion (receive)
Spagnolo
comulgar
Italiano
dare la comunióne,
comunicarsi
Tedesco
die Kommunion spenden empfangen.
comparài , vrb: comporai,
comporare,
comporari,
cumporai,
comprai Definizione
pigare cosa a càmbiu apare cun dinare / a./c. cun custu vrb. is pronúmenes personales mi, ti, dhi/li, nos/nosi/si, bos/bosi/si, dhis/lis postos a cmpl. de vantàgiu podent fàere unu dópiu manígiu e diferente significau: comporare cosa a ccn. = comporare de su chi ccn. tenet e portat bendhendho, o fintzes comporare cosa po ccn.
Sinonimi e contrari
acherire,
achiltare
| ctr.
bèndhere
Modi di dire
csn:
c. bene = a bonu prétziu, a baratu; c. male = a prétziu artu, caru; comporare unu tantu de dinari in cosa = comporai cosa cun cussu dinai
Frasi
a logos si còmporat bene, a logos si còmporat male ◊ fut trabballandu po pagai su televisori chi s'iat comporau a ratas, s'iscura! ◊ no ti bollu biri in domu bestiu a fascista e no mi pèdasta dinai po ti comporai divisa! ◊ lea custu dinari e comporamilu in casu!
2.
bendho cosa barata ma neune mi ndhe còmporat!◊ bonómine, e chie bos ndhe còmporat de cosa gai cara che fogu? Abbassiade su prétziu! ◊ – Mi ndi comporais de custas perdixis? – Toca, bai a un'àturu logu a bèndiri is perdixis! ◊ tziu Gravellu andhat a domo de Antonica po dhi comporare sa magiola, ma issa no si dh'at béndhia
Etimo
ltn.
comparare
Traduzioni
Francese
acheter
Inglese
to buy
Spagnolo
comprar,
adquirir
Italiano
comprare,
acquistare
Tedesco
kaufen.
còmprere , vrb: ciòmpere*,
cròmpere,
lòmpere Definizione
nau de cosas chi si movent (e fintzes de tempus), arribbare a ue tocat, a su logu chi si depet andhare; nau de cosas chi creschent, agabbare s’isvilupu, arribbare a puntu de èssere bonas a papare, a còere, de pòdere serbire; giare a pitzu a unu o a calecuna cosa a iscúdere, a furare, a papare e àteru
Sinonimi e contrari
assuprire
/
abbasolare,
abberare,
achiare,
ammadurae,
crompire,
ingranire
/
acometare,
assacheare,
assachitzare,
atacai
Frasi
apustis de tantas dies crompet a Castedhu ◊ su mere crompiat a s’ispessada a compudare su messonzu ◊ so andhadu a l'abbisitare, ma paris chi so crómpidu a inie apo agatau sas portas serradas
3.
est ca ses tue, ma si mi lu aiat nau un'anzenu li fia crómpiu a lu bocare fora! ◊ lestros e prestos li suprint e li crompent a corfos de ramu! ◊ no lis crompas a pitzu e no lis punciurres gherra!
Traduzioni
Francese
arriver,
mûrir,
attaquer
Inglese
to arrive,
to ripe,
to assail
Spagnolo
llegar,
madurar,
asaltar
Italiano
arrivare,
maturare,
assalire
Tedesco
ankommen,
reifen,
angreifen.
computài, computàre , vrb Definizione
fàere contos, càrculos, contare
Sinonimi e contrari
calculai,
contare
Frasi
una mente distinta at computadu cantu bi at in s'inferru fogu e fàmene (M.Murenu)
Traduzioni
Francese
calculer
Inglese
to compute
Spagnolo
computar
Italiano
computare
Tedesco
berechnen.
comunicài, comunicàre , vrb Definizione
giare o fàere a ischire, mandhare a nàrrere, giare o mandhare informatzione
Traduzioni
Francese
communiquer
Inglese
to communicate
Spagnolo
comunicar
Italiano
comunicare
Tedesco
bekanntgeben.
concevàre , vrb: concivare Definizione
cuncordare filedhos, filare trobedhas po ingannare a unu
Sinonimi e contrari
contzebire
Traduzioni
Francese
dresser une embûche,
tendre un piège
Inglese
to plot
Spagnolo
hacer trampas
Italiano
ordire insìdie
Tedesco
Ränke schmieden.
conchinàre , vrb: corchinare Definizione
lassare andhare a cropu sa conca fache a denanti, comente faet chie est dormindhosi chentza istare crocau, ciciu; cricare de furriare o de cumbínchere a unu a fàere calecuna cosa, mescamente su chi no bolet; bènnere a conca
Sinonimi e contrari
isconchinare,
tzurumbecare
/
conchizare
/
abbuvonare,
acucai,
indúere,
indugi,
tentoxare
| ctr.
ibbortare,
storrai
2.
a fúria de tantu tzarrare che l'at conchinadu a partire ◊ at fatu at fatu fintzas chi mi che at conchinadu: su nàrrere chi fia contràriu!…◊ candho un’ómine che córchinat una fémina a fàghere su chi no cheret est malu! ◊ istade a s’acontu chi su coro vostru non si che lasset corchinare! (Bb)
3.
si li cónchinat no abbàidat a nudha ◊ oe no li cónchinat de andhare a piata
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
convaincre persuader
Inglese
to persuade
Spagnolo
inducir,
persuadir
Italiano
indurre,
persuadére
Tedesco
veranlassen,
überzeugen.
conchistài, conchistàre , vrb Definizione
impreare sa cosa o su tempus a manera de ndhe bogare unu arresurtau bonu / conchistare su tempus, sa cosa = impreare su tempus, sa cosa, cun cabu, cun lúcuru, chentza ndhe pèrdere in debbadas
Sinonimi e contrari
acanciare,
lucurare 1
| ctr.
perdimentare,
sperditziai
Frasi
est prus su tempus chi perdet in inghírios chi no su chi conchistat triballendhe ◊ a fàghere gai est a la frundhire, sa cosa, no a la conchistare! ◊ bi est chie su tempus lu perdet e chie lu cunchistat: su primu si ndhe agatat male, su de duos bene
Etimo
spn.
conquistar
Traduzioni
Francese
fructifier
Inglese
to put to good use
Spagnolo
prosperar
Italiano
méttere a frutto
Tedesco
nützen.
conchizàre , vrb Definizione
cricare de furriare o cumbínchere a unu a fàere calecuna cosa, mescamente su chi no bolet
Sinonimi e contrari
conchinare
Frasi
si fit posta a mi cumbínchere a istare umpare a sa famíllia sua, ma no mi so fatu conchizare (I.Flore)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
convaincre
Inglese
to convince
Spagnolo
inducir,
persuadir
Italiano
indurre,
convìncere
Tedesco
veranlassen,
überzeugen.
conciài , vrb: contzare Definizione
trebballare is pedhes, is còrgios po ndhe serbire a fàere a trastos / contzare a unu che pedhe de batu = pilisare, cariare bene, trummentai
Frasi
e si li resessiat de la tènnere sa piluchedha lu contzàt che nènnere ◊ cussos ti bóltulant dae fundhu a susu e ti contzant che pedhe de batu!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
tanner
Inglese
to tan
Spagnolo
curtir
Italiano
conciare
Tedesco
gerben.
conciolàre , vrb: consolai,
consolare,
contzolai,
cossolai,
cossolare,
cunsolai,
cuntzolai,
cussolare Definizione
giare contzolu, cunfortu, bogare o alleviare una pena, acantzare unu disígiu, giare su cuntentu; nau a ammeletzu (e in cobertantza), iscúdere, atripare / contzolai a unu de una cosa = darendheli meda de li catzare su disizu
Sinonimi e contrari
aconnoltare,
aliviai,
cufortare,
saltifàghere
| ctr.
afligire,
disconsolai
Frasi
cantas boltas, sididu a tota gana, mi so de abba frisca consoladu in dies sufocantes de caldana! ◊ no ti ndhe cossolas mai, de cussa cosa, de cantu est bona ◊ fiat una famíllia pòbora, ma unu sinniori s'innamorat de una de is fillas e dhus at contzolaus de dinai ◊ mi apo fatu una manigada de ua… mi ndhe so cossoladu!◊ de abbas ocannu za nos ndhe at cossoladu: sempre proindhe est!
2.
si ti ponzo manu a fuste ti cossolo!…
Traduzioni
Francese
consoler,
soulager
Inglese
to comfort,
to satisfy
Spagnolo
consolar,
satisfacer
Italiano
consolare,
soddisfare
Tedesco
trösten,
befriedigen.