colloviàre , vrb: colobiare,
coloviae,
coloviare,
colovriare,
colubriare Definitzione
provare o fàere provare una gana coment'e de caciare, de arrefudare cosas chi no praghent o no praghent prus: coloviae si narat in su sensu de prènnere, ocupare, pigare logu; a logos, fintzes fàere a titias de fritu, intrulliare, pònnere prenetu o pentzamentu
Sinònimos e contràrios
aconare,
afastiai,
agrungiai,
ascamare,
calaviare,
colochiare,
contomiare,
ilvilire,
isbolotiare,
iserare,
istomacare,
tolocare
Frases
beni a giogare cun megus: proite ti cheres coloviare istudiendhe? ◊ fint coloviados de su recatu malu a digilire ◊ fit istracu de su istare solu, coloviadu de su mundhu ◊ tue ses colubriau de su chi nche as ghetau a corpus!
Tradutziones
Frantzesu
dégoûter
Ingresu
to nauseate
Ispagnolu
repugnar,
marear
Italianu
nauseare
Tedescu
ekeln.
colorài , vrb: colorare Definitzione
intínghere, giare un'àteru colore a sa cosa
Sinònimos e contràrios
colorire,
tígnere
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
colorer
Ingresu
to colour
Ispagnolu
colorar
Italianu
colorare
Tedescu
färben.
colovrinàre , vrb Definitzione
giare a bíere o a cumprèndhere una cosa po un'àtera, a ingannia
Sinònimos e contràrios
abbovai,
abbuvonare,
coglionai,
coluvronare,
corogliare,
furcare 1,
imbusterai,
imbuvonare,
ingannai,
ingrangugliare,
ingregai,
istusciare,
mariolare,
mariotare,
piocai,
scafai,
trampai
Frases
si firmat finghindhe assustu tantu chi su maresciallu faghet a cumprèndhere chi est persuasu chi s'ómine no colovrinat pro nudha
Tradutziones
Frantzesu
tromper,
duper
Ingresu
to cheat
Ispagnolu
engañar
Italianu
ingannare
Tedescu
betrügen.
colpàre , vrb: acorpai,
corfare,
corpare,
crofare,
cropare 1 Definitzione
giare o calare cropos apitzu de ccn. o ccn. cosa, nau fintzes in su sensu de guastare, de lassare unu marcu coment'e de cropu; andhare, lòmpere a unu logu (avb. che + prn. la + corpare in) coment'e cosa fata impresse, currendho
Sinònimos e contràrios
addobbai,
arropai,
cardare,
còrfere,
ildobbare,
irbatulare,
isciúdere
/
colpire
/
afèrrere,
imbàtere,
lòmpere
Frases
lis at corpadu a fuste ◊ sa puntza cheret corpada a martedhu ◊ su pisedhu no at fatu a bonu e candho sa mama no ndhe at pótidu prus l'at corpadu
2.
zente de cussa zenia no los corpat ne sole e ne bidhia ◊ custa pira est totu corpada: no bi ndhe at una sínchera, ocannu
3.
cussu pischedhu de casu chi mi at dadu fut colpadu a giagu
4.
su maresciallu che li colpat in domo a note manna ◊ si l'aviat chito pro che la corpare in sa tanca inue teniat sa robba ◊ brincat e che lampu che cropat in domo de su prídiru ◊ in tres oras che l'at corpada in Núoro ◊ unu ndh'est colpadu in Bosa e cogiadu s'est
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
frapper
Ingresu
to strike
Ispagnolu
golpear
Italianu
bàttere,
percuòtere
Tedescu
schlagen.
coltoíre , vrb: costodire,
custodiri,
costoire,
custodire,
custoire Definitzione
pònnere a parte, chistire sa cosa a manera de dha tènnere e agatare torra, de no si guastare o àteru; partare, pònnere in logu de no si pòdere bíere si no cricandho / giogare a su costoi costoi = a cuare
Sinònimos e contràrios
acastiai,
aggolostire,
aggordai,
allogae,
arremai 1,
arremonire,
asserbare,
chistie,
cultodiare,
golloire,
incungiai
/
cuai
| ctr.
foliare,
frundhire
Frases
contat sa zente antiga de sidhados in terra anzena custoidos ◊ sos durches si faghent e costoint a sas festas ◊ sa càriga si costoit dae istiu a zerru ◊ apipiedhare si narat candho si tenet una cosa custodia, istuzada ◊ is piciochedhus custodiant is béstias ◊ est custodia e bèni tenta
2.
issa fit costoida apalas e no si bidiat ◊ sos inimicos nostros fint prontos a lu costodire pro s'issàssinu chi nos aviat fatu ◊ pessighit su cumpanzu, li pítzigat banzu e fuit a si costoire
Ètimu
ltn.
custodire
Tradutziones
Frantzesu
conserver
Ingresu
to preserve
Ispagnolu
guardar,
conservar
Italianu
conservare,
serbare,
riservare
Tedescu
aufbewahren.
coluvronàre , vrb: culuvronare Definitzione
istare a inghírios che unu culuvrone; pigare cun ingannu, a trampa
Sinònimos e contràrios
abbovai,
coglionai,
colovrinare,
imbusterai,
imbuvonare,
improsae,
ingannai,
istusciare,
mariotare,
piocai,
trampai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
embobiner
Ingresu
to swindle
Ispagnolu
embaucar,
trampear
Italianu
raggirare
Tedescu
betrügen.
combidàre , vrb: cumbidai,
cumbidare,
cumbidari,
cumbirai,
cumbitare,
cummidare Definitzione
su presiare gente, su dha tzerriare po dhi giare cosa a papare o a bufare, a una festa, o fintzes a fàere calecuna cosa / cumbidai a pràndiri, a ballai; pàrriri paras cumbidaus a prandi = papai a sa citia, pentzendi isceti a papai; cumbidari, combidare a… (binu, licore, durches) = dare pro cómbidu binu, licore, durches
Sinònimos e contràrios
imbidai
Frases
apo cumbidadu cudhu giòvanu a su tzilleri ◊ sa mere at mutiu sos pipios pro los cumbidare ◊ est timendu chi dha cumbideus a prandi? ◊ depu cumbidai po sa promotzioni de custu nebodi ◊ priorissa e massajas furint bogandho druches po cumbidare a totus ◊ papae custu: si dhu cumbido geo! ◊ no che ais a tènnere de cudhu licore chi mi ais cumbidau s'àtera die? ◊ s'istranzu no si che lassat andhare chentza combidadu! ◊ apu fatu imbucari is istràngius po dhus cumbidari a binu ◊ a cómbidas, Zusepí?
2.
sa visione de is momentos prus durces mi ni benit che tentacione a cummidare sa mente mia
Tradutziones
Frantzesu
inviter
Ingresu
to invite
Ispagnolu
convidar
Italianu
invitare,
offrire
Tedescu
einladen,
anbieten.
combutàre , vrb: compidai,
compidare,
compudai,
compudare,
cumbitare 1,
cumbutare,
cumpidare,
cumpudai,
cumpudare,
cumpudari,
cumpurai Definitzione
andhare a bíere comente unu, o una cosa o unu logu est o istat; cricare o tocare a bíere ite unu portat, ite dhue at in d-unu logu o istrégiu o móbbile serrau
Sinònimos e contràrios
bubusare,
corrovai,
farrogai,
fodichinare
/
imbisitare
/
isprorare
Maneras de nàrrere
csn:
compidare su malàidu, sos betzos, su bestiàmine = andhare a bídere comente istant, comente sunt; compidare a s'ortu, a binza, a su cunzadu = andhare a bídere comente sunt, ite bi at, comente est sa cosa; compidare sas pudhas si criant = proare a bídere (tocare!) si zughent ou apunt'a fàghere; èssere, o istare, a cómpida e dassa = a s'abbàida abbàida, castiendi fatuvatu; cumbutare a minutu = compidare totu, apuntinu, donzi cosighedha, chirchendhe
Frases
cheret compidadu a campu a bídere si su laore est bonu ◊ su babbu la picaiat sèmpere a cumbutare in campagna (A.Pau)◊ cómpida si apo serradu totu in domo! ◊ Bustianu si at fatu unu ziru pro compudare su locu, si podiat aberguare carchi cosa ◊ so torrandhe de cumbitare s'ortu ◊ andho a cumpidare sa busciaca de su mamutzone… sa meurra dhue iat fatu su niu!
2.
dhoi est tres oras su maresciallu cumpurendi in sa domu! ◊ eris sero bi fit totu sa zustíssia compudàndhelis su locu ◊ at intrau genti a furai a domu e mi ant cumpudau totu su logu ◊ s'èssere umanu est che un'abbissu: nisciunu in se matessi si est permissu de cumpudare finamenta a fundhu ◊ su dutore ti cómpidat totu inue ti dolet
3.
cómpidadi in busaca, in su portafollu, a bídere si zughes dinari! ◊ mi so totu compidadu ma no zuto nudha ◊ si est compidadu in dossu ca li pariat de zúghere cosa andhendhe ◊ onzunu si cúmbutat sas butzacas e collint su tantu de li prenare su serbatoju de sa binzina
4.
americanus e russus cun bellas navis ispatzialis cumpudendi funt is pianetas
5.
in sa robba no bi apo ne teracu e ne pastore: fato a cómpida e dassa deo etotu
Ètimu
ltn.
*compitare
Tradutziones
Frantzesu
fouiller,
visiter,
explorer
Ingresu
to explore,
to search (in)
Ispagnolu
fisgar,
registrar,
revisar
Italianu
frugare,
perquisire,
visitare,
ispezionare,
esplorare,
controllare
Tedescu
kramen,
durchsuchen,
untersuchen,
kontrollieren.
comentzàri , vrb: comintzare,
cumantzai,
cumenciae,
cumenciai,
cumenciare,
cumentzai,
cumetzai,
cumintzare,
cummentzai Definitzione
fàere is primas cosas de una faina, passare is primos momentos, is primas dies de unu tempus, fàere su primu tretu de unu camminu: nau a sa sola, cricare arreghèscias, bogare iscóticos, iscusas / cumentzai una carrada, un'ampudha (o àteru istrégiu)= tocare, comintzare a pigare de una cuba, de un'ampulla su binu (o su chi est, de un'isterzu prenu)
Sinònimos e contràrios
acirrai,
atelare,
incomintzae,
inghitzai,
isprimitziai,
primitziai
| ctr.
acabbae,
sensai
Frases
geo de annos ndhe cumèncio otanta duos ◊ totu est a comintzare: a sighire za benit prus fàtzile ◊ no isciu de cali parti comentzari ◊ mi la leo in do e comintzo sas rimas a cantare ◊ oi cumetzat de chitzi su sudori, fendi su cumossu de su pani!
2.
e lah, immoi cummentza, lah!…◊ no comintzes, no, ca tantu mancu t'iscurto!
3.
babbu at cumentzau sa mellus carrada ◊ no los comintzes totu cussos pischedhos de casu: sega totu de unu!
Tradutziones
Frantzesu
commencer
Ingresu
to begin
Ispagnolu
empezar,
comenzar
Italianu
incominciare,
cominciare,
principiare
Tedescu
anfangen.
cominigàre , vrb: comunigai,
comunigare,
cuminigai,
cuminicare,
cummunigae Definitzione
pigare o giare sa comunione, s'óstia cunsagrada (si manígiat meda in forma prnl.); coment'e nm., sa comunione / cominigare a unu apustis mortu = fàghere sa cosa a distempus
Frases
nessi a Pasca za si comínigat ◊ sos pisedhos su preíderu los at cufessados e cominigados ◊ est morta in d-unu patrefíliu, mancu su tempus de dha comunigai! ◊ fut andau a missa e si fut comunigau ◊ cominigadu ti ses, oe?
2.
est passau su cummunigae ma nemus si est imbannugau
Sambenados e Provèrbios
prb:
apustis mortu cuminighedhu…
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
communier
Ingresu
to administer holy communion (receive)
Ispagnolu
comulgar
Italianu
dare la comunióne,
comunicarsi
Tedescu
die Kommunion spenden empfangen.
comparài , vrb: comporai,
comporare,
comporari,
cumporai,
comprai Definitzione
pigare cosa a càmbiu apare cun dinare / a./c. cun custu vrb. is pronúmenes personales mi, ti, dhi/li, nos/nosi/si, bos/bosi/si, dhis/lis postos a cmpl. de vantàgiu podent fàere unu dópiu manígiu e diferente significau: comporare cosa a ccn. = comporare de su chi ccn. tenet e portat bendhendho, o fintzes comporare cosa po ccn.
Sinònimos e contràrios
acherire,
achiltare
| ctr.
bèndhere
Maneras de nàrrere
csn:
c. bene = a bonu prétziu, a baratu; c. male = a prétziu artu, caru; comporare unu tantu de dinari in cosa = comporai cosa cun cussu dinai
Frases
a logos si còmporat bene, a logos si còmporat male ◊ fut trabballandu po pagai su televisori chi s'iat comporau a ratas, s'iscura! ◊ no ti bollu biri in domu bestiu a fascista e no mi pèdasta dinai po ti comporai divisa! ◊ lea custu dinari e comporamilu in casu!
2.
bendho cosa barata ma neune mi ndhe còmporat!◊ bonómine, e chie bos ndhe còmporat de cosa gai cara che fogu? Abbassiade su prétziu! ◊ – Mi ndi comporais de custas perdixis? – Toca, bai a un'àturu logu a bèndiri is perdixis! ◊ tziu Gravellu andhat a domo de Antonica po dhi comporare sa magiola, ma issa no si dh'at béndhia
Ètimu
ltn.
comparare
Tradutziones
Frantzesu
acheter
Ingresu
to buy
Ispagnolu
comprar,
adquirir
Italianu
comprare,
acquistare
Tedescu
kaufen.
còmprere , vrb: ciòmpere*,
cròmpere,
lòmpere Definitzione
nau de cosas chi si movent (e fintzes de tempus), arribbare a ue tocat, a su logu chi si depet andhare; nau de cosas chi creschent, agabbare s’isvilupu, arribbare a puntu de èssere bonas a papare, a còere, de pòdere serbire; giare a pitzu a unu o a calecuna cosa a iscúdere, a furare, a papare e àteru
Sinònimos e contràrios
assuprire
/
abbasolare,
abberare,
achiare,
ammadurae,
crompire,
ingranire
/
acometare,
assacheare,
assachitzare,
atacai
Frases
apustis de tantas dies crompet a Castedhu ◊ su mere crompiat a s’ispessada a compudare su messonzu ◊ so andhadu a l'abbisitare, ma paris chi so crómpidu a inie apo agatau sas portas serradas
3.
est ca ses tue, ma si mi lu aiat nau un'anzenu li fia crómpiu a lu bocare fora! ◊ lestros e prestos li suprint e li crompent a corfos de ramu! ◊ no lis crompas a pitzu e no lis punciurres gherra!
Tradutziones
Frantzesu
arriver,
mûrir,
attaquer
Ingresu
to arrive,
to ripe,
to assail
Ispagnolu
llegar,
madurar,
asaltar
Italianu
arrivare,
maturare,
assalire
Tedescu
ankommen,
reifen,
angreifen.
computài, computàre , vrb Definitzione
fàere contos, càrculos, contare
Sinònimos e contràrios
calculai,
contare
Frases
una mente distinta at computadu cantu bi at in s'inferru fogu e fàmene (M.Murenu)
Tradutziones
Frantzesu
calculer
Ingresu
to compute
Ispagnolu
computar
Italianu
computare
Tedescu
berechnen.
comunicài, comunicàre , vrb Definitzione
giare o fàere a ischire, mandhare a nàrrere, giare o mandhare informatzione
Tradutziones
Frantzesu
communiquer
Ingresu
to communicate
Ispagnolu
comunicar
Italianu
comunicare
Tedescu
bekanntgeben.
concevàre , vrb: concivare Definitzione
cuncordare filedhos, filare trobedhas po ingannare a unu
Sinònimos e contràrios
contzebire
Tradutziones
Frantzesu
dresser une embûche,
tendre un piège
Ingresu
to plot
Ispagnolu
hacer trampas
Italianu
ordire insìdie
Tedescu
Ränke schmieden.
conchinàre , vrb: corchinare Definitzione
lassare andhare a cropu sa conca fache a denanti, comente faet chie est dormindhosi chentza istare crocau, ciciu; cricare de furriare o de cumbínchere a unu a fàere calecuna cosa, mescamente su chi no bolet; bènnere a conca
Sinònimos e contràrios
isconchinare,
tzurumbecare
/
conchizare
/
abbuvonare,
acucai,
indúere,
indugi,
tentoxare
| ctr.
ibbortare,
storrai
2.
a fúria de tantu tzarrare che l'at conchinadu a partire ◊ at fatu at fatu fintzas chi mi che at conchinadu: su nàrrere chi fia contràriu!…◊ candho un’ómine che córchinat una fémina a fàghere su chi no cheret est malu! ◊ istade a s’acontu chi su coro vostru non si che lasset corchinare! (Bb)
3.
si li cónchinat no abbàidat a nudha ◊ oe no li cónchinat de andhare a piata
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
convaincre persuader
Ingresu
to persuade
Ispagnolu
inducir,
persuadir
Italianu
indurre,
persuadére
Tedescu
veranlassen,
überzeugen.
conchistài, conchistàre , vrb Definitzione
impreare sa cosa o su tempus a manera de ndhe bogare unu arresurtau bonu / conchistare su tempus, sa cosa = impreare su tempus, sa cosa, cun cabu, cun lúcuru, chentza ndhe pèrdere in debbadas
Sinònimos e contràrios
acanciare,
lucurare 1
| ctr.
perdimentare,
sperditziai
Frases
est prus su tempus chi perdet in inghírios chi no su chi conchistat triballendhe ◊ a fàghere gai est a la frundhire, sa cosa, no a la conchistare! ◊ bi est chie su tempus lu perdet e chie lu cunchistat: su primu si ndhe agatat male, su de duos bene
Ètimu
spn.
conquistar
Tradutziones
Frantzesu
fructifier
Ingresu
to put to good use
Ispagnolu
prosperar
Italianu
méttere a frutto
Tedescu
nützen.
conchizàre , vrb Definitzione
cricare de furriare o cumbínchere a unu a fàere calecuna cosa, mescamente su chi no bolet
Sinònimos e contràrios
conchinare
Frases
si fit posta a mi cumbínchere a istare umpare a sa famíllia sua, ma no mi so fatu conchizare (I.Flore)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
convaincre
Ingresu
to convince
Ispagnolu
inducir,
persuadir
Italianu
indurre,
convìncere
Tedescu
veranlassen,
überzeugen.
conciài , vrb: contzare Definitzione
trebballare is pedhes, is còrgios po ndhe serbire a fàere a trastos / contzare a unu che pedhe de batu = pilisare, cariare bene, trummentai
Frases
e si li resessiat de la tènnere sa piluchedha lu contzàt che nènnere ◊ cussos ti bóltulant dae fundhu a susu e ti contzant che pedhe de batu!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
tanner
Ingresu
to tan
Ispagnolu
curtir
Italianu
conciare
Tedescu
gerben.
conciolàre , vrb: consolai,
consolare,
contzolai,
cossolai,
cossolare,
cunsolai,
cuntzolai,
cussolare Definitzione
giare contzolu, cunfortu, bogare o alleviare una pena, acantzare unu disígiu, giare su cuntentu; nau a ammeletzu (e in cobertantza), iscúdere, atripare / contzolai a unu de una cosa = darendheli meda de li catzare su disizu
Sinònimos e contràrios
aconnoltare,
aliviai,
cufortare,
saltifàghere
| ctr.
afligire,
disconsolai
Frases
cantas boltas, sididu a tota gana, mi so de abba frisca consoladu in dies sufocantes de caldana! ◊ no ti ndhe cossolas mai, de cussa cosa, de cantu est bona ◊ fiat una famíllia pòbora, ma unu sinniori s'innamorat de una de is fillas e dhus at contzolaus de dinai ◊ mi apo fatu una manigada de ua… mi ndhe so cossoladu!◊ de abbas ocannu za nos ndhe at cossoladu: sempre proindhe est!
2.
si ti ponzo manu a fuste ti cossolo!…
Tradutziones
Frantzesu
consoler,
soulager
Ingresu
to comfort,
to satisfy
Ispagnolu
consolar,
satisfacer
Italianu
consolare,
soddisfare
Tedescu
trösten,
befriedigen.