codhài , vrb: codhare Definitzione
intrare apare sa natura de s'ómine cun cussa de sa fémina
Sinònimos e contràrios
cadhicare,
fútere,
futire,
zúchere
/
ingannai
Terminologia iscientìfica
ssl
Ètimu
ltn.
*collare
Tradutziones
Frantzesu
faire l'amour,
coucher
Ingresu
to make love
Ispagnolu
follar,
hacer el amor
Italianu
far l'amóre,
aver rappòrti sessuali
Tedescu
mit jdm. schlafen.
codiàre , vrb: acodiare,
cuidare 1 Definitzione
lassare agoa a ccn. o una cosa camminandho passandho prus ainnanti, lassare cosa chentza fàere, chentza ndhe dha leare, lassare e bastat coment'e candho unu s'imméntigat, lassare o fintzes acabbare de fàere cosa; andhare aifatu de s'arrastu / no codiare cosa = furai totu
Sinònimos e contràrios
acadiare,
acogiai,
cambare,
cogiai,
coigiare,
incoizare,
lassai,
scaresci
/
sensai
| ctr.
pigai,
furai
Frases
essit foras de su semenadu e totora l'intórticat s'aradu o códiat terrinu ancora intreu ◊ su maridu fit mortu e l'at codiada sola chin sos fizos ◊ su teracu si at codiau sa ghistrale ◊ mamma aprontaiat donzi cosa, chena cuidare sas lezes
2.
no nche codiabat sa missa mancu pro sas cosas prus bellas de custu mundhu
3.
fae e chibudha, basolu, patatu e azu… no codiaias nudha! ◊ de matzone aumentant sos delitos: - no códiat porchedhu e ne anzone (D.Mele)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
laisser qqnqqch derrière soi,
oublier qqch
Ingresu
to omit,
to disregard
Ispagnolu
colar,
dejar
Italianu
lasciare indiètro
Tedescu
unterlassen,
jdn. zurücklassen.
codrimingiài , vrb: codromingiai Definitzione
agiustare, aprontare po calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
cuncodrai,
conziminare,
ordimignare
| ctr.
isconsiminzare
Frases
istau ca no m'iscabbullu de codrimingiai cussu pitzuedhu de arracatu! ◊ est unu giogu codromingiau po bendi cosa ◊ cumentzai a si codromingiai ca s'ora est incarrebendi! ◊ ita anca dhi as a codromingiai a cudhu letu, paris cuncodrendi su seprucu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
préparer,
combiner
Ingresu
to prepare,
to combine
Ispagnolu
preparar
Italianu
preparare,
combinare
Tedescu
vorbereiten,
vereinigen.
codulàre , vrb Definitzione
andhare o pigare che unu códulu, a orrúmbulu, orrumbulandho
Sinònimos e contràrios
arrembulai,
arrodulare,
cadhinare,
istrodhulare,
lorumare,
lumburare,
rodhulare,
trodhulare
Frases
che est coduladu che unu sacu intro de una tuda ◊ sa làgrima naschet in s'oju e códulat in terra ◊ su carrabbusu est codulendhe ledàmine
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rouler
Ingresu
to roll
Ispagnolu
rodar
Italianu
rotolare
Tedescu
rollen.
coeciàre , vrb Definitzione
cumbínchere, comporare a unu cun promissas, dinare o àteru
Sinònimos e contràrios
improsae,
ingolofiare,
corrúmpere
Ètimu
spn.
cohechar
Tradutziones
Frantzesu
suborner,
corrompre
Ingresu
to corrupt
Ispagnolu
sobornar
Italianu
subornare,
corrómpere
Tedescu
verleiten,
bestechen.
cogiàre , vrb: cogiuare,
cojai,
cojare,
cojari,
cojuare,
cosuare,
couare,
coxare,
coxuare,
cozare Definitzione
pigare pobidha o pobidhu, o fintzes giare a pobidha, a pobidhu, nau siat in su sensu de s'impromítere e siat in su sensu de fàere sa cójua in crésia o in comuna / cojuare a unu, a una = cojàresi cun d-unu, cun d-una; èssere cojendhe = fidantzaos
Sinònimos e contràrios
afidare,
cojubare,
isposai
Frases
no timas de ti cojai cun Maria!◊ a Giuannedha l'amus a cojuare cun Larentu ◊ in chistiones de cojare no si óbbligat mai! ◊ no cògiat babbu e mama: chie cògio so deo! ◊ isse no si podet coxuare ◊ est su primu fuedhu ch’intendu ca cussa est cojada ◊ cussos fint cojendhe ma si sunt irbortados ◊ l'as fata s'aconcada a ti cozare cun d-una mandrona!…
Sambenados e Provèrbios
prb:
a cojai est un'ora, a prangi totu sa vida!
Terminologia iscientìfica
sntz
Ètimu
ltn.
coniugare
Tradutziones
Frantzesu
épouser,
marier
Ingresu
to marry
Ispagnolu
casar
Italianu
sposare
Tedescu
heiraten.
coglionài, coglionàre , vrb: cogliunai,
colgiunai,
collonare,
collunai,
cugliunai,
cugliunare,
culiunai,
cullionare,
cullonare,
cullunai,
culunnai Definitzione
pigare a ingannu, a imbrógliu, giare a bíere o a crèdere una cosa po un'àtera, prus che àteru a brulla; prnl., befare de ccn.
Sinònimos e contràrios
abbovai,
colovrinare,
imbaucare,
imbelecare,
imbusterai,
improsae,
ingannai,
ingregai,
istusciare,
piocai,
scafai,
trampai,
transare
Frases
collonendhe mi ses o abberu mi ses nendhe?◊ cudhu lu mutiat, ma isse no bi rispondhiat ca ischiat chi fit a lu collonare ◊ de su disgratziau no ti ndi cugliunis! ◊ cantu cogliono a tie apa dannu! ◊ abarras cugliunau si creis a totu su chi ti narant!◊ oe mi at collonadu su sonnu: depia pesare a sas ses e mi ndhe so ischidadu a sas sete!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
duper,
tromper
Ingresu
to piss out of s.o
Ispagnolu
mofar
Italianu
coglionare
Tedescu
betrügen.
coglíre , vrb: acoglire,
collire,
colliri,
cullire,
goglire Definitzione
aciapare o pigare cosa po dha pònnere, assentare o chistire totu a unu in istrégiu, o fintzes pigare o arrecire gente in calecunu apretu; foedhandho de cosas de imparare, tènnere o ischire a mente
Sinònimos e contràrios
acabarrare,
acabidae,
acasagiai,
ammuntonae,
arragolli,
aunire,
balanzare,
chistie,
frànghere,
imparai,
incungiai,
ingòllere,
remonire,
tòdhere
| ctr.
frundhire,
fuliare,
lassare,
bocare
Maneras de nàrrere
csn:
collire su tempus, s'ora, su logu, collire fritu, refriu, tússiu, una maladia; cullire a unu chi dimandhat fémina = chèrrere a unu a maridu; collire sas carrugas = frànghere sas ancas, sos pes; collire s'olia a mesapare, a tres una = a pratziri in duus (metadi a su meri de is matas e metadi a chini ndi dh'arregollit), o in tres (duas partis a su meri e una a chini dh'arregollit)
Frases
bidet su frutu maduru vicinu però no giompet mai a lu coglire (L.Ilieschi)◊ tziu Zubanne depiat andhare a collire uliba ◊ uv'est cogliu su dinare?
2.
est ammorandhe chin d-unu ma no l'ant galu culliu ◊ babbu s'ira la zuchet chin mecus, ca dia chèrrere cullire s'ammorau ◊ póveru fit, ma si l'ant collidu ◊ est preíderu iscontzu, ma nois nos lu coglimus, fiza mia! ◊ est fura a si collire sa cosa antzena! ◊ a issos lis aiant collitu sas istàntzias mentzus chi bi aiant ◊ a su ci apu cumpréndhiu, Doloreta est peri disposta a ti colliri
3.
sa fémina ndhe at collidu sos trastes istérridos ◊ sa robba neta cheret collida a su guardarobba
4.
si benit mancu su balanzu tuo, como collo fintzas deo in su cusinzu
5.
de sas voches chi at ghetatu s'at cullitu su bichinatu ◊ sos mazores de sa bidha si fint collitos pro picare una detzisione
6.
est de bona memória: si l'intendhet una borta ebbia, sa cantone, ndhe la collit totu
Ètimu
itl.
cògliere
Tradutziones
Frantzesu
ramasser,
recueillir
Ingresu
to receive,
to collect
Ispagnolu
recoger,
acoger
Italianu
raccògliere,
accògliere
Tedescu
auflesen,
aufnehmen.
coidàe, coidài , vrb: acoidai,
coitai,
coitare,
cotiare,
cuidai,
cuidare,
cuitare Definitzione
fàere impresse, a sa lestra, pònnere pagu tempus a fàere una cosa; contivigiare sa cosa / impr. cotiae!, coitàtebbos!, coitaisia! = faghide impresse!; andhare, fàghere, nàrrere coitendhe = coitare andhendhe, faghindhe, nendhe
Sinònimos e contràrios
apressare,
incoire
| ctr.
adasiai,
discodiare
Frases
setzat in cogina ca seo annanno a logu, già coito! ◊ mancai coidit a dh'arrosci, si est pigau a bonas gei trabballat ◊ vae a iscola e cótia a ghirare! ◊ li apo iscritu e mi at rispostu cuitendhe ◊ a mengianu su mairu si nd'est coitau a pesai
Ètimu
ctl., spn.
cuytar, coytar
Tradutziones
Frantzesu
se hâter
Ingresu
to hurry up
Ispagnolu
apresurarse
Italianu
affrettarsi,
spicciarsi
Tedescu
sich beeilen.
coigiàre , vrb: acogiai,
coigliai,
coillai,
coizari,
coizare,
cuillai,
cuizare Definitzione
lassare, lassare a s'assegus, a parte de apalas, a una parte, agoa; abbarrare o istare agoa de is àteros in d-unu andhare / coillai úrtimu = abbarrare úrtimu
Sinònimos e contràrios
abarrai,
acadiare,
acojanare,
apaltare,
cambare,
codiare,
cogiai,
incoizare,
lassai
| ctr.
pigai,
furai
Frases
beta unu pagu lestru ca sinono s'isterzu coizat e ti che ruet su late a terra! ◊ est pentzendu a si fai cuillai su civraxu, ca tenit fàmini
2.
de su prochedhu no ndhe ant coigiau mancu unu biculedhedhu ◊ no ses mortu ma ti coillant pagus minutus de vida ◊ portanci is cuatru marengus chi ti funt coillaus ◊ si est postu a curri cun totu is fortzas chi dhi coillànt ◊ s'arveghe chi si fut coizada est torrendhe a su cuile
3.
mi che sunt furendhe totu in s'ortu: no bi coizant mancu foza, no de si che collire sa cosa! ◊ cussu no coígiat un'ispistoru de casu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
laisser ou rester en arrière
Ingresu
to leave,
to stay back
Ispagnolu
dejar,
quedar atrás
Italianu
lasciare,
accantonare,
restare indiètro
Tedescu
lassen,
beiseitelegen,
zurückbleiben
coiletàre , vrb Definitzione
fàere coiletas, andhare a egaseogas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
zigzaguer
Ingresu
to turn
Ispagnolu
piruetear
Italianu
giravoltolare
Tedescu
sich drehen.
cojubàre , vrb: cojuvare,
cozuare,
cozubare Definitzione
pigare a pobidhu o a pobidha, fintzes giare a pobidhu o a pobidha
Sinònimos e contràrios
afidare,
cogiare*,
isposai
Frases
a nos agatare candho si cózuat comente seus oe! ◊ si non poto cun tegus cozubare, si ti ndhe impudas, no so perdidore! (C.Buttu)
Sambenados e Provèrbios
prb:
a si cozubare est comente a bíbere abba dae unu frascu
Tradutziones
Frantzesu
épouser,
marier
Ingresu
to marry
Ispagnolu
casar
Italianu
sposare
Tedescu
heiraten.
colcàre , vrb: corcai,
corcare,
crocai,
crocare,
crocari Definitzione
foedhandho de gente, pònnere istérriu, in paris, po pasare o po dormire; foedhandho de cosas puru chi istant o podent istare fichias, furriare, bortulare, pònnere in paris, incrubare / betos de crocare de su cristianu: a mata a terra, a brente in susu, de costazu, a longu a longu, a unu túturu, istirados
Sinònimos e contràrios
collare,
giachire
| ctr.
pesai,
stantarxai
Maneras de nàrrere
csn:
avb. èssiri a pesa e croca = no pòdere abbarrare in su letu, istare a iscutas pesados e a iscutas corcados; crocai de codhus = abbassiare de codhos, sa conca, coment'e nendhe chi emmo, ponindhe mente
Frases
ajó a letu ca est ora de corcare! ◊ candu mi crocu a meigama abarru totu sa noti fúrria fúrria, no mi porit cabai sonnu ◊ pro dare allozu a tie che aimis fintzas corcadu fora! ◊ ca fipo istracu mi so corcatu ◊ chie no at menzus cun sa muzere si corcat! ◊ is mamas boliant fai crocari is pipius ◊ de candu si funt isposaus, tzia Belledha at crocau sempri cun issus ◊ ajó, cheret corcadu ca manzanu est a pesare chito!
2.
cussu bentu est passau crochendu cresuras e domus ◊ apo corcadu una canna de bide pro l'interrare ◊ s'ampulla de su binu cheret corcada abbellu pro no buluzare sa fundhana ◊ s'àcua forti e su bentu corcat su lori
3.
una note fustis crocaos, sonandho mesunote, candho in camminu iaus inténdhiu un'istrògolo mannu
Ètimu
ltn.
*colcare
Tradutziones
Frantzesu
coucher,
marcotter
Ingresu
to lay down
Ispagnolu
acostar
Italianu
coricare
Tedescu
sich hinlegen.
colembrài , vrb: acolembrare,
collembrari,
colombrai Definitzione
nau mescamente de su linnàmene segau a tàulas, essire trotu, allacau, atrotigau, colembru; fintzes pònnere o mantènnere una cosa betada a una parte, coment'e orruendho
Sinònimos e contràrios
abbajonare,
abbrovinare,
acocovedhae,
agionedhare,
atrotiai,
atzumborai,
corcobare,
imbartzonare,
inconcobare,
ingiolvinare
/
aliverrare
Frases
is portas si colombrant ◊ custa fentana est totu colembrara: linnàmini mau!
2.
dh'iscudit dus pinnigosus, dhi betat una manu a is gangas e nce dhu colombrat palas a su muru!
Tradutziones
Frantzesu
gondoler,
fléchir
Ingresu
to bend,
to twist
Ispagnolu
torcerse
Italianu
incurvarsi,
contòrcersi (détto del legname)
Tedescu
sich beugen,
sich krümmen.
collaudàre , vrb Definitzione
fàere su collàudu, averguare, provare un'òpera, una màchina, provare a bíere e certificare si unu trebballu est fatu a régula
Tradutziones
Frantzesu
éprouver,
réceptionner
Ingresu
to test
Ispagnolu
prueba
Italianu
collaudare
Tedescu
prüfen.
collegài , vrb: acollegai,
colligai,
colligare,
cullegare Definitzione
pònnere impare o unire duas cosas, una cosa cun s'àtera, andhare cun su pentzamentu de una cosa a s'àtera candho s'una podet significare calecuna cosa po s'àtera
Sinònimos e contràrios
atacai,
camedhare
| ctr.
iscrobai,
iscullegare
Tradutziones
Frantzesu
relier
Ingresu
to connect,
to link (up)
Ispagnolu
unir,
enlazar,
conexionar
Italianu
collegare
Tedescu
verbinden.
colletài, colletàre , vrb Definitzione
arregòllere is pagamentos, fàere sa godheta
Sinònimos e contràrios
acabidae,
coglire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
accaparer
Ingresu
to collect
Ispagnolu
colectar
Italianu
raccògliere,
incettare
Tedescu
sammeln.
colletzionàre , vrb Definitzione
arregòllere, fàere a s'atenta s'arregorta de cosas de sa matessi genia a manera de dhas tènnere totugantas
Sinònimos e contràrios
coglire
Tradutziones
Frantzesu
collectionner
Ingresu
to collect
Ispagnolu
coleccionar
Italianu
collezionare
Tedescu
sammeln.
collobbiàre , vrb Definitzione
pigare o giare collóbbia, arrennegu, tzacu
Sinònimos e contràrios
acroconai,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchietae,
inchimerai,
infelai,
infuterare,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Frases
no mi collóbbies!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'indigner,
se mettre en colère
Ingresu
to anger
Ispagnolu
irritarse,
enfadarse
Italianu
sdegnarsi,
adirare
Tedescu
sich entrüsten,
sich erzürnen.
colloíre , vrb Definitzione
unire, atobiare a su matessi logu / èssere, o esser colloitu, musca e malandra = comenti est sa musca cun sa liaga, sempri apitzus, sempri impari
Sinònimos e contràrios
assortí,
pinnicai
Frases
ómines de campu e de vidha, colloitos in sa sede de su comitatu agràriu, detzidint de nche secare sa chestione ◊ tzente manna, pitzinnos e figliutina meta nch'essint e si colloint in sa pratza
2.
bidetilos, colloitos musca e malandra!
Tradutziones
Frantzesu
réunir
Ingresu
to gather
Ispagnolu
reunir
Italianu
radunare
Tedescu
versammeln.