chimentàre , vrb: cimentai Definitzione
fàere a orrugos; fàere chimentu, rumore coment'e de cosa segandho; malatratare / cimentai tropu un'animali = istracàrelu a tropu
Sinònimos e contràrios
acacigai,
arrogai,
fraganare,
filchinare,
malatratai,
segai
Frases
chimenta linna a su fogu! ◊ sos carabbineris l'ant trabentau focu e li ant chimentau su bratzu ◊ si no ti ndhe andhas t'iscràbigo su bàculu a costas e ti chimento onzi mermu! ◊ su porcu cheret totu chimentadu pro lu cufetare e collire
2.
chimentat in s'iscontza cabertura s'abba chi est proindhe a tragonaza ◊ totu custos corpos, ite sunt chimentendhe cue supra?!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
réduire qqch. en morceaux
Ingresu
to shatter
Ispagnolu
romper,
desmenuzar
Italianu
frantumare,
smozzicare
Tedescu
zertrümmern,
zerschneiden.
chimerizài , vrb Definitzione
crèdere o pentzare in chimeras, in cosas chi no funt
Sinònimos e contràrios
bisae,
chimerare,
pantasiai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rêver (à)
Ingresu
to daydream
Ispagnolu
imaginar,
fantasear
Italianu
fantasticare
Tedescu
phantasieren von.
chimíre , vrb Definitzione
nau de erbas, fàere o bogare sa chima o candhelita ue faent su frore
Sinònimos e contràrios
abbrabai,
abbrossare,
frunzire 1,
inchimire,
inceurrare,
ingrilliri,
tidhire
/
folai,
indobiri
Frases
beda, tzicória, litos betzos e gai si che chimint comente intrat beranu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bourgeonner
Ingresu
to sprout
Ispagnolu
germinar,
brotar
Italianu
germogliare,
fare il gètto o stèlo di alcune èrbe
Tedescu
sprießen,
treiben.
chinchinnàre , vrb Definitzione
aprontare, cuncordare bene meda, pònnere is chinchinnos
Sinònimos e contràrios
allaputzai,
cumpòniri,
cuncodrai,
mudai
Frases
chinchinnare s'aradu pro arare
Ètimu
ltn.
concinnare
Tradutziones
Frantzesu
préparer soigneusement
Ingresu
to prepare with ability and care
Ispagnolu
preparar con cuidado
Italianu
preparare con abilità e con cura
Tedescu
geschickt und sorgfältig vorbereiten.
chindhalàre , vrb: chindhulare,
chinnulare,
ghindhulare Definitzione
pònnere sa madassa in s'ixorbedrama, mescamente girare o fàere girare che un'ixorbedrama (chíndhalu); pigare un'àtera filada, cambiare camminu / chindhulare sos ojos, sa fàcia, su fusu, s'ispidu
Sinònimos e contràrios
bortare,
chindhare,
furriai,
girai
Frases
deo tempus perdendhe che fémina chindhalendhe un'atzola trobojada (Limbudu)
2.
fadhint caminu e in giambu de chindhulare a manca truvant deretos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tourner
Ingresu
to turn
Ispagnolu
girar
Italianu
girare
Tedescu
drehen.
chindhàre , vrb: ghindhare Definitzione
rfl. furriare, mòvere po abbaidare o coment'e abbaidandho a un'àtera bandha
Sinònimos e contràrios
bortare,
chindhalare,
furriai,
girai
2.
su narrer chi m'istrues su castedhu… podet puru chindhare su chervedhu solu su lu mirare dae lontanu! (Cugurra)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tourner
Ingresu
to turn (over)
Ispagnolu
volver la vista
Italianu
vòlgere
Tedescu
wenden.
chingiàre , vrb: achingiai*,
chingrare Definitzione
pònnere sa chíngia
Sinònimos e contràrios
cingrai,
inchingiare
Tradutziones
Frantzesu
ceindre,
bander
Ingresu
to bind (up)
Ispagnolu
ceñir
Italianu
cìngere,
fasciare
Tedescu
umwickeln.
chinníre , vrb: cinni,
cinniri Definitzione
fàere un'ingestu po inditare calecuna cosa; mòvere; mòvere is prabaristas serrandho e aperindho is ogos; tirare sa fune a is boes giuntos, po dhos manigiare
Sinònimos e contràrios
abbadiai,
chizire,
fritire,
gínniri,
mòere,
tzindhire,
tzirigare
Maneras de nàrrere
csn:
fuire a chinnire oju = fuire che lampu; chinnire s'oju = itl. strizzare l'òcchio
Frases
su note no chinnit ocru, no fachet una ghilimada ◊ no cinniat ogu ◊ si ndhe riet a tostu a tostu poi tzinnit de oju a sa comare ◊ malos, chena chinnire pibirista a unu póveru animale ant fatu gherra
2.
no mi at mancu chinnidu ◊ ndhe giuches de intreore: no saludas, colas téteru, intreu, no ti chinnis mancu apenas! ◊ est ruta e la creiant morta ca isteit maigantu chena chinnire
3.
su bentu chinnit sa fiama de sa candhela ◊ chi ti cinnis de ingunis arguai de tui! ◊ est tremendhe prus de tzinnindhe ◊ ti matzucant, ti chinnint che sedatu ◊ cun is ossus arrogaus, no si podiat mancu cinni ◊ no si chinnit in ojos ◊ candu fuedhàt issu nisciunus si cinniat (I.Murgia)
Ètimu
ltn.
cinnus
Tradutziones
Frantzesu
remuer,
bouger,
se mouvoir peu
Ingresu
to move (little)
Ispagnolu
esbozar,
hacer señas,
mover
Italianu
muòvere,
muòversi pòco pòco
Tedescu
bewegen,
sich bewegen.
chinníre 1, chinníri , vrb Definitzione
fàere un'aperta, un'afilada, una segada chi paret fine che unu filu, a unu traste de cosa tètera, mescamente a un'istrégiu (in cobertantza, si narat de gente chi bogat fama mala, chi s'imbrutat s'onore)
Sinònimos e contràrios
abbèrrere,
afilai,
cannire*,
filiri,
frasellare,
fresai,
sacai,
scanniri,
sinniai,
tinnire
Frases
si chinnit una tassa, una cíchera, e dónnia cicílliu ndi aciocas a domu!
Sambenados e Provèrbios
prb:
tatza chinnida niune la neat
Tradutziones
Frantzesu
fendre,
fêler
Ingresu
to cleave
Ispagnolu
rajar,
resquebrar
Italianu
fèndere,
incrinare
Tedescu
spalten,
einreißen.
chiochíre , vrb: ciochire,
criochire,
giochire Definitzione
arregòllere e aguantare is oos asuta in caentu po fàere naschire is pudhighinos, comente faent is pudhas e pigiones chi si cicint in pitzu (oe dhu faent a màchina puru); fàere sa boghe de sa pudha candho est cicia in is oos o portat is pudhighinos piticos; in cobertantza, fintzes cuncordare calecuna faina, àere in mente un'idea, unu dissignu, cosa de fàere
Sinònimos e contràrios
acloai,
clocire*,
forcire,
giocare,
tzotzare,
tzotzire
/
acrocuai
3.
sos de sa grefa ciochiant totu su mantessi dissignu: irrichire!
Tradutziones
Frantzesu
couver
Ingresu
to brood
Ispagnolu
empollar
Italianu
covare
Tedescu
ausbrüten.
chirchinàre , vrb: crichinare Definitzione
segare una parte pitica de is cosas in su sensu de sa largària faendhodhas prus curtzas
Sinònimos e contràrios
acurtzai,
cercinae,
chertzinare,
ilmutzare,
incruciai,
secare
| ctr.
aciungi,
illonghiare
Frases
su ferreri críchinat e aggualat sas ungras de sos boes, ferrèndhelos ◊ su póberu no at àteru aficu si no sa miserina zoronada e sempre chi la servit a su ricu benit sas piús boltas chirchinada (M.Murenu)
2.
intra a ballare coi chirchinada, como chi zughes sa munnedha noa!
Ètimu
ltn.
circinare
Tradutziones
Frantzesu
raccourcir,
mettre en lambeaux
Ingresu
to tear to pieces,
to shorten
Ispagnolu
acortar
Italianu
raccorciare,
sbrindellare
Tedescu
verkürzen,
zerfetzen.
chirdinàre , vrb: achirdinae*,
cirdinai Definitzione
fàere chírdinu
Sinònimos e contràrios
ateterae,
incidrinai
/
agiatzare,
ammarmurai,
astragare,
belare,
cancarai,
ghiaciai,
marmurizai
Tradutziones
Frantzesu
engourdir
Ingresu
to stiffen,
to numb
Ispagnolu
entumecerse
Italianu
irrigidire,
intirizzire
Tedescu
erstarren.
chiriellàre , vrb Definitzione
nàrrere chiriellas, brigare a unu, abbarrare a chistionu
2.
sa mama si est posta a chiriellare pedindhe de dhi mutire su dotore ◊ sa giustíscia los chiriellet a issos ebbia!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
réprimander
Ingresu
to rebuke
Ispagnolu
reprender,
echar una bronca
Italianu
rampognare
Tedescu
Vorwürfe machen.
chirighitài , vrb Definitzione
fàere su chirighiri
Sinònimos e contràrios
tzilighitare,
ischizire 1
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
chatouiller
Ingresu
to tickle
Ispagnolu
hacer cosquillas
Italianu
fare il sollético
Tedescu
kitzeln.
chiriolàre , vrb Definitzione
cricare una cosa, o a unu, movendhodha, tocandhodha, portandhodha a su move move chentza delicadesa
Sinònimos e contràrios
genai,
pilisae
Frases
làssami sa conca, no mi chirioles, como! ◊ si la chiriolas gai, cussa cosa, díliga comente est la guastas totu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
agacer,
importuner
Ingresu
to molest
Ispagnolu
molestar
Italianu
molestare,
strapazzare
Tedescu
belästigen.
chirràre , vrb: chirriare Definitzione
pònnere a unu chirru, a una parte, seberare, pigare su bonu, su méngius e lassare su malu, su peus, pònnere in logos diferentes cosas chi si agatant impare o ammesturadas
Sinònimos e contràrios
asseperare,
chèrrere 1,
isceberai,
iscedhai,
ischerriare,
istagiai
/
frànghere
| ctr.
ammasturai,
meschiare
Frases
tia Giuanna est chirriendhe su trigu dae su lozu ◊ chirriare sos malos dae sos bonos ◊ chírriami custu basolu! ◊ si est chirriadu dai totu e at fatu su caminu a solu ◊ s'ozu chírriat dae s'abba crasta ◊ sa cusserva chi amus postu in ampullas at chirriadu abba
2.
chírradi a un'ala!
3.
chírrache su tupone dae su carratzolu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
séparer,
discerner
Ingresu
to discern
Ispagnolu
separar
Italianu
separare,
sceverare
Tedescu
trennen.
chischiàre , vrb Definitzione
giare chíschiu, imparu, annestru, educatzione, nàrrere cosa a briga po curretzione
Sinònimos e contràrios
certai,
corpare,
surrai
/
annestrare,
chischire
Frases
su babbu est su prus chi dhu chíschiat, epuru dhi cheret bene itotu (Z.Porcu)
Tradutziones
Frantzesu
éduquer
Ingresu
to educate
Ispagnolu
educar
Italianu
educare
Tedescu
erziehen.
chistíe , vrb: achistiri,
chistire,
chistiri Definitzione
arregòllere e pònnere a parte sa cosa po dha tènnere, po si ndhe serbire àtera borta, candho tocat o serbit de prus; pigare; castiare, tènnere contu / chistire una ferramenta, dinare, sèmenes e àteru
Sinònimos e contràrios
acoglire,
acuae,
aggolostire,
aggordai,
allogae,
arremai 1,
arremonire,
arribbare 1,
asserbare,
coltoire*,
golloire
/
contifizare
/
frànghere
| ctr.
foliare,
frundhire,
lassai
Frases
de su tempus passau dhue at cosas chi depeus chistie ◊ chistias in su coro su segretu ◊ sa ruge mia comente est mi la chisto ◊ seu chistendi custus sèminis po fai una tuledha de pranteri ◊ custu fut un'orfonedhu chi dh'iat chistiu un'ómini ◊ e ite naras, ca aus coidau a chistie su fusile a codhu!◊ sa piciochedha chistit in manos su giornale e cumènciat a lixe ◊ sa pimpiralla ndi dha chistint is cruculeus
2.
soe in fidea de li torrare sas tràvilas, chi si las chistat su pastore! ◊ un'ómini at postu unu piciochedhu a dhi chistiri is molentis ◊ chístimi duas figos! ◊ chisti su dinari! ◊ in sa domo b'istavat solu una vetza pro chistire su locu
3.
chisti sa munnedha ca est tochendhe in terra!
Tradutziones
Frantzesu
conserver,
garder
Ingresu
to keep
Ispagnolu
guardar,
conservar
Italianu
conservare
Tedescu
bewahren.
chitài 1 , vrb Sinònimos e contràrios
controire,
preubbire
Ètimu
spn.
quitar
Tradutziones
Frantzesu
empêcher
Ingresu
to prevent
Ispagnolu
impedir
Italianu
impedire
Tedescu
hindern.
chitíre , vrb Definitzione
fàere chitu, a paris, chistionandho de cosas dépias, o de pérdias, de ofesas e àteras diferéntzias deasi (prnl. cuntentare, abbarrare cuntentos de calecuna cosa)
Sinònimos e contràrios
achitare 2,
pacare
/
chidare,
ischitare
/
cumprire
/
iscontai
Maneras de nàrrere
csn:
za ndhe la chitis! = gei mi dha pagas!; c. su pecadu = iscontare
Frases
faghiat peniténtzias e pregaiat pro chitire su pecadu ◊ mi at ofesu ma za mi so chitidu! ◊ mi so chitidu de cantu aio pérdidu ◊ pentzaia ca funt bénnidos pro mi chitire su dépidu e fut po dhu crèschere! ◊ bis fatzo chitire su male chi ant fatu!◊ chie pecat oe chitit cras!
2.
cheriant pienare sas badhes de fiores pro ndhe chitire su tempus frundhidu ◊ fémina, pro chitire de trigu sa meaza lassaisti sas criaduras solas ◊ oje puru chitint galu sa chida chei sos mudrecos sos frores, sos ómines de preda! ◊ in su palcu sos poetes si podent chitire de calchi banzu retzidu
3.
pro chitire unu votu fit tucadu su cras manzanu a Santa Margaida
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se remettre d'une perte,
regagner
Ingresu
to get even
Ispagnolu
solventar
Italianu
pareggiare,
rifarsi,
scontare
Tedescu
begleichen,
sich rächen,
abzahlen.