cassài , vrb: acassare 1,
cassare,
catzare 2,
catzeare,
catziare Definitzione
andhare a cassa, aciapare is animales arestes, tènnere a pessighidura, a isparadura o àteru deasi; agatare a ccn. in su dannu, faendho male, agatare in farta; pigare, buscare (cropos o àteru)
Sinònimos e contràrios
aciocai,
tènnere
/
segudare
Maneras de nàrrere
csn:
giogai a su cassa cassa = a tènnere; si nci podint cassai is topis a berrita = est una domo chi no bi at nudha, no bi at neune
Frases
as catziadu in donu ca giughes tropu pículu minore ◊ fipo cassandhe, candho dae unu gardarjedhu bi partint duos lèpores ◊ custu chervu totus lu càtziant e nemos lu tenet ◊ catzeandhe no at fortuna: cartutzas medas ma perdigas nudha!◊ mi apu cassau una pariga de pillonedhus
2.
sa corsària de sos coros miràdela chi est igue: si sos Moros sunt che tue, ancu mi cassent sos Moros!
3.
gei circat ma gei cassat puru: su cumpàngiu dhi at donau una bussinada a faci
Ètimu
ctl.
cassar
Tradutziones
Frantzesu
chasser,
attraper
Ingresu
to hunt,
to catch
Ispagnolu
cazar,
coger,
atrapar,
pillar
Italianu
cacciare,
acchiappare,
cògliere in fallo
Tedescu
jagen,
fangen,
ertappen.
castiài , vrb: acastiai,
castiare,
castiari,
casticare,
castigare,
chestiai Definitzione
abbaidare aperindho o girandho is ogos po bíere sa cosa; tènnere contu, contivigiare, atèndhere calecuna cosa o a ccn. po su bisóngiu chi podet tènnere de agiudu; portare a ogu unu logu o calecuna cosa, giare atentzione chi no che dha furent, chi no tèngiat dannu / càstia!, castiai! = itl. ecco!
Sinònimos e contràrios
abbadiai,
abbillai,
colbiare
/
addolie,
aggordai,
agguardai,
cadebai,
chistie,
coltoire,
cultodiare,
tentare
Maneras de nàrrere
csn:
castiai mali a unu = fàghere un'ograda mala a unu, coment'e cheríndheli nàrrere chi su chi est faghindhe no andhat bene; castiaisí cun d-unu, cun d-una = èssiri in castiadas, fastigiai, abbaidàresi pro si chèrrere; castiai, no castiai sa cosa (po su tanti chi est)= abbaidare, no abbaidare, no ndhe fàghere contu, lassare cúrrere
Frases
castiadhu acomenti est bestiu! ◊ andaus a bíngia a castiai si s'àxina est cumentzendi a coi ◊ chestit, gopai, de innòi is piciochedhus nci essint apenas cabau s'unconi! ◊ si no dhas càstias, is cosas, comenti fais a dhas arregordai?! ◊ is ogos suos si fiant frimaos a castiare in altu
2.
a is antzianus is fillus no dhus bollint castiai! ◊ is arrosas sunt floridas ancora: comenti faint a èssiri friscas friscas sena chi nemus dhas castit?!…
3.
ingunis tocat a dhoi ponni a calincunu a castiai, de is bortas chi ndi fúrinti totu
4.
candu mi at biu pighendimindi totu cudha cosa mi at castiau mali… agiummai mi nci papàt cun is ogus! ◊ una de custas piciocas si castiàt cun d-unu giòvunu, ma no si fiant mai chistionaus ◊ dèu unu chilu de cosa no dhu càstiu, si unu mi dha pigat a cascita intrea!
Ètimu
ltn.
castigare
Tradutziones
Frantzesu
garder
Ingresu
to look,
to guard
Ispagnolu
mirar,
guardar
Italianu
guardare,
badare,
custodire,
sorvegliare,
vigilare,
controllare
Tedescu
ansehen,
sich kümmern,
behüten,
überwachen.
casticàre 1 , vrb: castigae,
castigai,
castigare 1 Definitzione
brivare de su necessàriu, fàere sufrire; fàere a istrupiau, a macu; fàere sufrire calecuna cosa po pagare una curpa / castigai cun aciotus de cotoni = dare corpos chi no dolent
Frases
nos amus a casticare peri sa brente si sas cosas sichint a picare prétziu ◊ ello no mi castigo sa bentre pro comporare machines!
2.
cussu no ndhe tenet neghe ca est castigadu dae Deu: ma tue za ses sanu, de conca!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
châtier,
punir
Ingresu
to punish
Ispagnolu
castigar
Italianu
castigare,
punire
Tedescu
strafen.
castrài , vrb: crastai,
crastare,
crestae,
crestai Definitzione
segare is butones, segare o acapiare is saitas a un'animale mascu; ispitzare sa castàngia
Sinònimos e contràrios
acaponai,
senare
/
ispitighedhare
Frases
pro crastare, como si segat sa coza: sas saitas si prendhent in duos cabos, si segant e si ndhe bogant sos butones
2.
dha crastiaus, sa figumorisca, e mamma dh'ammesturàt cun su podhi po su procu
Ètimu
ltn.
castrare
Tradutziones
Frantzesu
châtrer
Ingresu
to castrate
Ispagnolu
castrar
Italianu
castrare
Tedescu
kastrieren.
catalogài , vrb Definitzione
pònnere in assentu cosas a calidades, assentare cosas cun órdine a manera de dhas agatare cun facilidade; pònnere in registru, in catàlagu
Sinònimos e contràrios
lezistrare,
listrai
Tradutziones
Frantzesu
cataloguer
Ingresu
to catalogue
Ispagnolu
catalogar
Italianu
catalogare
Tedescu
katalogisieren.
catechizàre , vrb Definitzione
imparare su catechísimu, is ideas principales de una fide
Sinònimos e contràrios
allutrinare
Tradutziones
Frantzesu
cathéchiser
Ingresu
to catechize
Ispagnolu
catequizar
Italianu
catechizzare
Tedescu
katechisieren.
catzaviàre , vrb Definitzione
fàere arrefegas, tzatzadas
Sinònimos e contràrios
rebbotare
Frases
fit zente chi su tempus no si lu colabat catzaviandhe: biviant a sa bona e a sa bona bestiant
Tradutziones
Frantzesu
faire la bombe
Ingresu
to gormandize
Ispagnolu
parrandear,
jaranear
Italianu
gozzovigliare
Tedescu
prassen.
causài , vrb: causare Definitzione
fàere naschire, fàere bènnere calecunu efetu, mescamente dannu
Sinònimos e contràrios
intzimiai,
ocasionai
Frases
sa maladia chi zughet ndhe l'est causada dae su piponzu
Tradutziones
Frantzesu
causer
Ingresu
to cause
Ispagnolu
causare
Italianu
causare
Tedescu
verursachen.
cautelài, cautelàre , vrb rfl Definitzione
giare atentzione innanti segundhu ite cosa po no ndh'àere dannu
Tradutziones
Frantzesu
se prémunir
Ingresu
to take precautions
Ispagnolu
precaver (se)
Italianu
cautelarsi
Tedescu
sich sichern.
cautivài, cautivàre , vrb Definitzione
fàere o mantènnere s'àteru iscrau, presoneri
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
esclavager
Ingresu
to enslave
Ispagnolu
cautivar
Italianu
ridurre in schiavitù
Tedescu
zum Sklaven machen.
cavacài, cavacàre , vrb: acavacai,
cobacare,
cobecai,
cobecare,
copercare,
coperciare,
covacare,
covecare,
covocare,
crobecai,
crobecare,
cropecare,
cuprecare Definitzione
pònnere calecuna cosa coment'e a covecu, po ammontu, in pitzu, e carragiare etotu; girare, furriare una cosa (o a unu) comente si ponet unu covecu, nau in su sensu de dhu bínchere, de dhu cumbínchere a calecuna cosa, fintzes isserrare
Sinònimos e contràrios
acuguzare,
apatigai,
bíncere,
furriai,
inconchinare,
tavacare
/
conchinare,
cumbínchere
| ctr.
iscavacare
Maneras de nàrrere
csn:
èssere covacadu a suore = a una murca de suore, insorau; casu de cuprecare = casu de fàghere a culirzones
Frases
s'isterzu samunadu si covecat a sucutare ◊ a su piatu si ndhe li covecat un'àteru pro muntènnere sa cosa in caentu ◊ daghi che aiant crobecau su baulu, su tziu si est postu a brabulliare
2.
candho falat su ràndhine, covàcadi! ◊ sa pinneta est covacada a bude ◊ fit una domo betza meda e covacada a fenu ◊ su chelu est totu covacadu de nues ◊ sa paghe s'ala betat cavachendhe sas puntas de su male ◊ sas cartzas covacant sas ancas
3.
est própiu cropecadu dae su demóniu! ◊ a chie sisiat, betzu, mannu o minore, che lu covecaiat
4.
sos fizos, mischinos, sunt semper in intro che copercaos!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
couvrir,
renverser
Ingresu
to cover,
to overturn
Ispagnolu
tapar,
volcar,
convencer
Italianu
coprire,
capovòlgere,
sopraffare
Tedescu
bedecken,
stürzen,
überwältigen.
cèdere , vrb: cèdiri,
tzèdere* Definitzione
pèrdere is fortzas, lassare andhare, no aguantare prus, lassare bínchere s'àteru o un'àtera fortza
Sinònimos e contràrios
ammollai,
arrèndhere,
indugi,
iscapae
Frases
a fuire cun tegus no apo a cèdere, ca solu su dh'intèndhere mi est fastígiu, e méngius est chi Deu mi ndhe let! (A.Barra)◊ a isse li aviant cédidu terrinu
Tradutziones
Frantzesu
céder
Ingresu
to give
Ispagnolu
ceder
Italianu
cèdere,
soccómbere
Tedescu
erliegen.
cenài , vrb: cenare,
cenari,
chenai,
chenare,
cianai,
genare 1 Definitzione
papare sa chena / pps. cenau, chenadu = fintzas isceti agt.
Frases
semus andhados a nos chenare ◊ incui as a cenare pane, petza e arrescotu ◊ istasero no si bi chenat? ◊ derisero amus chenadu piscadura ◊ notesta cenaus cardulinu ◊ notesta bengat a cenai in domu! ◊ is fígios funt ispetandho su babbu a torrare dea su monte po chenare ◊ mi soe chenau a pane e casu
2.
crabas e brobeis si aconcànt apari bèni cenadas
Ètimu
ltn.
cenare
Tradutziones
Frantzesu
dîner
Ingresu
to supper
Ispagnolu
cenar
Italianu
cenare
Tedescu
zu Abend essen.
centuplicài, centuplicàre , vrb Definitzione
pònnere o fàere a chentu bortas tanti
Tradutziones
Frantzesu
centupler,
décupler
Ingresu
to multiply by a hundred
Ispagnolu
centuplicar
Italianu
centuplicare
Tedescu
verhundertfachen.
cepài , vrb: ciapai 1 Definitzione
segare linnàmene a serra bogandhodhu a tàulas fines
Sinònimos e contràrios
serrai 1
Ètimu
ctl.
xapar
Tradutziones
Frantzesu
scier
Ingresu
to saw
Ispagnolu
serrar
Italianu
segare
Tedescu
sägen.
cèrri , vrb: cèrriri,
chèrrere 1 Definitzione
colare, fàere in chiliru, seberare una cosa de un'àtera; portare in buca a ccn. po ndhe nàrrere male o fintzes po dhu pesare a bíere ite persona est; mòvere calecuna cosa coment'e faendho in chiliru / pps. cérriu 1, chérridu, chérriu; camminai o andai cerrixerri = coment'e ballendhe sas nàdigas, innàiga innàiga, moíndhelas de un'ala a s'àtera, itl. sculettare
Sinònimos e contràrios
cherrintzonare,
chilibrare,
chirrare,
farinare,
iscerai,
prugae,
scedassai,
sciliriai,
spalinai
Frases
cerri sa terra ◊ cerrit e purgat po isceberai e ponni a parti su bonu e su malu ◊ comente finites de mòlere su tricu cherrimus ◊ chi su malu puru si vantat po bonu, gei nc’est unu ciuliri chi cerrit! (Maxia S.)
2.
custa est genti cérria che farra in su sedatzu ◊ unu apui de s'atru si ant a prugai coment'e trigu cérriu in su sedatzu ◊ prima de ti fai un'amigu cerridhu! ◊ caminat cerri cerri parit una pudha
3.
passillat cerrendi su paneri ◊ est benendi cerrixerri, totu apomponissada, totu arrandas e frocus
Ètimu
ltn.
cernere
Tradutziones
Frantzesu
tamiser
Ingresu
to riddle
Ispagnolu
tamizar,
cribar,
cerner
Italianu
cèrnere,
vagliare
Tedescu
trennen,
sichten.
cerriài, cerriàre , vrb: atzerriai,
cirriare,
sirriai,
tzerriai* Definitzione
betare tzérrios, boghes, betare boghe naendho su númene de unu / cerriai a ccn. si… = cramare a ccn. a bídere si…
Sinònimos e contràrios
abbochinare,
giuilare,
insirriai,
iscramorai
/
ciamare,
muntire,
tichirriare
| ctr.
cagliai,
citire
Frases
porcu grassu apo in domo ma no círriat como: canno est a pacare si daet a cirriare ◊ toca, cérria a babbu tú si est prontu! ◊ si est postu a cerriare nanno: E ite c'intraus noso cun tue?!
Tradutziones
Frantzesu
crier,
appeler
Ingresu
to shout,
to call
Ispagnolu
llamar,
gritar
Italianu
gridare,
chiamare
Tedescu
schreien,
rufen.
certài , vrb: cheltare,
chertare,
chestare Definitzione
pigare foedhos s'unu cun s'àteru, foedhare a boghes s'unu contr'a s'àteru; nàrrere foedhos de briga e fintzes de ammeletzu a unu / certai a unu = dare una briga a unu; certai de pari a pari = brigare s'unu cun s'àteru
Sinònimos e contràrios
abbetiae,
briare,
brigociae,
cuntierrare,
ghirtare,
irvapiare,
pabarotare,
pletare,
trilliare
Frases
mairu e mulleri funt sempri certendi: ma poita s'ant a èssi cojaus, si no si podenta biri?! ◊ sas dies mias, duncas, passare las devo chertendhe? ◊ ant certau e arropaus puru si funt
2.
dh'iat tzerriau su maistu e dh'iat certau ◊ dèu dha certai sempri, a sorri mia
Sambenados e Provèrbios
prb:
candu unu non bolit, duus non certant
Ètimu
ltn.
certare
Tradutziones
Frantzesu
se quereller avec qqn.,
gronder
Ingresu
to quarrel,
to scold
Ispagnolu
pelear,
reñir
Italianu
diverbiare,
bisticciare,
sgridare,
redarguire
Tedescu
streiten,
schelten.
certificài, certificàre , vrb: tzertificare Definitzione
averguare e assegurare una cosa, unu fatu, prus che àteru cun calecunu documentu iscritu
Sinònimos e contràrios
abberguare
Tradutziones
Frantzesu
certifier,
s'assurer
Ingresu
to attest
Ispagnolu
certificar
Italianu
certificare
Tedescu
bescheinigen.
chechinàre , vrb: chichinare Definitzione
foedhare achicandho, nàrrere is foedhos a arrogus e a mússius, cun dificurtade po difetu
Sinònimos e contràrios
achicai 1,
cocojare
Frases
candho timiat, su pitzinnu no resessiat a ispricare paràula e si poniat a chichinare ◊ cun sa tremuledha li at nadu, chichinandhe, de s'ispozare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bégayer
Ingresu
to stammer
Ispagnolu
balbucear,
tartamudear
Italianu
balbettare
Tedescu
stottern.