candhidàre , vrb: candidai Definitzione
pònnere in lista, propònnere a ccn. po dhu votare a calecuna cosa
Frases
si est candhidadu a cussizeri ◊ l'ant candhidadu a síndhigu ◊ currei, currei a innòi, s’intruxu est candidau: sa lista 'e su caboni sa lítera at mandau!
2.
po sa morti immoi seu candidau: beni candu centenàriu in su letu mi agatas sonnigosu e fidau! (Lg.Melis)
Tradutziones
Frantzesu
proposer un candidat aux élections
Ingresu
to propose s.o. as a candidate
Ispagnolu
candidatar,
presentar como candidado
Italianu
candidare
Tedescu
als Kandidaten aufstellen.
candhizàre , vrb Definitzione
fàere biancu càndhidu, samunandho
Sinònimos e contràrios
candessi,
ischichinare 1,
scandèssiri,
scandixai
Ètimu
itl.
candeggiare
Tradutziones
Frantzesu
blanchir
Ingresu
to whiten
Ispagnolu
blanquear
Italianu
sbianchire
Tedescu
bleichen.
cangrenài, cangrenàre , vrb: cranghenare Definitzione
fàere a cangrena, nau de sa carre bia chi portat infetu; fàere matzigare fele a unu, provare arrennegu o tzacu mannu
Sinònimos e contràrios
aggangrenare,
incangrenae
/
arragiolire
2.
candho bi pesso, a totu su male chi nos ant fatu, mi ndhe cranghenat!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
gangrener
Ingresu
to become gangreous
Ispagnolu
gangrenar
Italianu
incancrenire
Tedescu
brandig werden.
canníre , vrb Definitzione
apèrrere che canna, fàere una tzacadura a cosas de linna, de imbidru, terra, pedra e àteru de tostau (es. broca, pratu)
Sinònimos e contràrios
abbèrrere,
afilai,
chinnire 1,
filiri,
fresai,
intzignai,
iscricai,
sacai,
scanniri,
sinniai
Frases
su becu s'est impercau e s'at canniu un'anca ◊ ti canno sas costas, si ti ponzo manu a fuste! ◊ a tibe no ti si cannit sa conca dae sos pessamentos!…
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
fêler
Ingresu
to crack
Ispagnolu
rajar,
resquebrar
Italianu
incrinare
Tedescu
Sprünge machen.
cannitàre , vrb Definitzione
fàere s'incannitzau
Sinònimos e contràrios
incannitare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ramer,
entourer de chaume
Ingresu
to cover with canes
Ispagnolu
encañizar
Italianu
incannucciare
Tedescu
mit Rohr umzäunen.
cannonài, cannonàre , vrb Definitzione
pigare a cannonadas, isparare a cannone
Ètimu
itl.
cannonare
Tradutziones
Frantzesu
canonner
Ingresu
to cannonade
Ispagnolu
cañonear
Italianu
cannoneggiare
Tedescu
mit Kanonen beschießen.
cannujàre , vrb: carnugare,
crannugare,
cranucare Definitzione
tròchere e segare comente si segat e si aperit a isperradura una canna atrotigandhodha; si narat fintzes de persona, comente si trochet po cropu, dolore
Frases
furriamus a s'imbesse sas ideas cranucàndhelas e mascheràndhelas de fiacas ◊ petzi s'imberta de su tempus, chene piedu, est reséssia a lu cranucare ◊ su bentu crannugat su trigu candho est ifustu meda
2.
a su colpu mi so carnugadu e so rutu a terra (G.Chessa)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tordre
Ingresu
to bend,
to twist
Ispagnolu
doblar,
romper
Italianu
piegare,
tòrcere,
spezzare
Tedescu
biegen.
canonizài , vrb Definitzione
cunsiderare a unu che santu
Tradutziones
Frantzesu
canoniser
Ingresu
to canonize
Ispagnolu
canonizar
Italianu
canonizzare
Tedescu
kanonisieren.
cansài , vrb: cansare,
cantzai Definitzione
fàere istracu, a immarritzone / cansai sa conca = fàghere de conca coment'e iscutinèndhela
Sinònimos e contràrios
afadiai,
fadiae,
istracare,
strachedhai
Frases
cudhus falsus profetas si cantzànt in debbadas, preghendi ◊ ti cansas debbadas trabballendu de aici
2.
su bentu de s'istadi ndi portat su fragu de su fogu e is itzérrius de is béstias assuentadas e cansadas ◊ candu seu cantzau mi crocu, candu ndi tèngiu gana trabballu
Ètimu
ctl., spn.
cansar
Tradutziones
Frantzesu
fatiguer
Ingresu
to tire
Ispagnolu
cansar
Italianu
stancare
Tedescu
anstrengen.
cansài 1 , vrb: cansare 1,
cansciare,
cansiare,
cantzai 1,
cassare 1,
cassiare Definitzione
cambiare filada, intrare a calecunu logu passandho passandho in d-unu camminu, orruga o istrada; tirare una cosa a una parte
Sinònimos e contràrios
irvertzare,
iscansae,
scantzai,
stressiai
/
insurcare
/
frànghere,
leai
/
descansare,
pasare
Maneras de nàrrere
csn:
cassiare s'abba de sa cora a su surcu, de sa leada a su riu (e de su riu a sa leada) = cambiai, fai passai s'àcua de unu logu a un'àteru; càssati su corpetu! = pigadindi, bogadindi su corpetu!
Frases
candu passat naradhi chi cansit innòi! ◊ ca fit meda apistichinzada est cassiada a dimandhare ◊ no li est pàssiu beru de pòdere issire líbbera e pòdere cassiare a dommo de s'ammorau! ◊ cansciadindhe a domo candho passas in carrela! ◊ no dhi abbastat mancai cantzit s'arriu
2.
su catigherarzu drommit inue li capitat e, si cànsciat su cadhu a pasculare, candho intendhet rumore si ndh'ischidat ◊ su surcu est lómpidu: càssia s'abba a un'àteru!
3.
si arrimànt in cancu furriadroxu po nci passai sa noti e si cantzai ◊ una dí, passendu in d-una bidhixedha, si fiat firmau in domu de amigus po si cantzai unu pagu ◊ cansciade, comare, chi sezis istraca!
Ètimu
ltn.
campsare
Tradutziones
Frantzesu
détourner,
tourner
Ingresu
to deviate
Ispagnolu
desviar
Italianu
deviare
Tedescu
umleiten.
cantàe , vrb: cantai,
cantare,
cantari Definitzione
nàrrere una cantone o una poesia faendho sa boghe segundhu un'andhare o tràgiu diferente de su foedhóngiu de su chistionu, sighendho unu rítimu chi praghet e chi est agiummai sèmpere decídiu innanti (siat comente si est connotu e siat imbentau e iscritu cun is notas musicales): fintzes imbentare poesia a càntigu; sa boghe de is pigiones candho dha sighint (e fintzes de bobboi, es. sa chíghela, o animale, es. su margiane)/ modas de cantare: a boche de bassu (coment'e po acumpangiare unu ballu), a mummucu (unu pagu a mémula, chentza fàere essire bene crara sa boghe), a sa bassa, a sa séria, a chiterra, a poesia, a tenore, a dillu
Maneras de nàrrere
csn:
pesàresi a cantare = cummentzai, ponnirisí a cantai; cantai is oremus, s'alleluja, sa chiriella a unu = dare una briga; no criat e ni cantat = (nadu de unu) est acoment'e nisciunus, fatu e lassadu; lassare cantare = lassare nàrrere, betaresila a pérdida; cantare in malas = a irmuju, a innóriu, nendhe male de ccn.; cantare in zanna = fàghere sa serenada a sa fémina; gei cantas!… = a ndh'as de s'àsiu si ispetas a!…; c. a boghe ispalatada = itl. a vóce pièna
Frases
cantendhe acisaiat sa foresta ◊ a Monserrau torru a benni e cun Pieru cantaus impari (Maxia)◊ no tenet prus gana de cantae e sighet a fàere a sa muda ◊ candho cantat Maria paret una sirena…◊ totu sa grefa ch'est cantendhe in zanna ◊ cussu no fiat bellu a cantai e intzaras fradi miu dh'iat fatu imparai a menti su mutetu de narri a sa picioca
2.
su caboni fait iscidu cantendi e dh'istrobbat ◊ un'istria si pesat a cantare ◊ apo inténdhiu is canes apedhandho a dónni'ora e is pudhos cantàndhoro a mengianu
3.
est aspetendi a dhu biri, a su dotori de guvernu, po dhi cantai is oremus!
Sambenados e Provèrbios
prb:
caboni cantat, pudha dhi mancat
Ètimu
ltn.
cantare
Tradutziones
Frantzesu
chanter
Ingresu
to sing
Ispagnolu
cantar
Italianu
cantare
Tedescu
singen.
cantaredhài, cantaredhàre , vrb Definitzione
istare a su canta canta, cantandho fatuvatu
Sinònimos e contràrios
cantae,
cantutzare,
iscantaritzare,
muidonare
Frases
si at a intendi su cantaredhai tuu fitianu peri is badhis (S.Chiappori)◊ compare est sèmpere cantaredhandho ◊ est bufendu e cantaredhendu
Tradutziones
Frantzesu
chantonner,
fredonner
Ingresu
to croon
Ispagnolu
tararear
Italianu
canterellare
Tedescu
trällern.
cantazàre , vrb Sinònimos e contràrios
mulmutare
Tradutziones
Frantzesu
chantonner
Ingresu
to chant
Ispagnolu
tararear
Italianu
cantilenare
Tedescu
eintönig vor sich hinsingen.
cantonàre , vrb: acantonare Definitzione
pònnere cantzone, pigare in giru, a befa
Sinònimos e contràrios
ifutire,
strocillai
Tradutziones
Frantzesu
se moquer (de)
Ingresu
to make fun of
Ispagnolu
mofarse,
vacillar
Italianu
canzonare
Tedescu
verspotten.
cantutzàre , vrb Definitzione
istare a murmutu, cantandho, fintzes cantare male, cun pagu imprastu
Sinònimos e contràrios
cantae,
cantaredhai,
cantighinare,
muidonare
Frases
istat tota die cantutzendhe, triballendhe e faghindhe ◊ cantutzendhe cantutzendhe, pista pista e dibbiddabba, mih sa die agabb'agabba! (F.Sechi)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
chantonner,
fredonner
Ingresu
to croon
Ispagnolu
canturrear,
taratear
Italianu
canticchiare
Tedescu
trällern.
cantzicàre , vrb: gantzigare Definitzione
mòvere de una parte a s'àtera a tzantzigadura e fintzes cracare o pistare cun is peis
Sinònimos e contràrios
bantzicare,
chigliare,
lachedhare,
sansiae,
tzantziare
Frases
unu pore de zente no bi chinnit ocru, no bi càntzicat anca, no tremet unu chizu ◊ andhat e torrat chin su càntzica càntzica de sa bantzicallera ◊ fipo arressu chin sa frebbe, no mi podio cantzicare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
balancer
Ingresu
to swing
Ispagnolu
mecer
Italianu
dondolare
Tedescu
schaukeln.
canzolàre , vrb rfl Definitzione
abbarrare mighirimíghiri, istentare, istare a irmasionu, pigaresidha tropu abbellu
Frases
si ti canzolas, sa cosa che l'agatas totu leada, in butega ◊ si ti canzolas però calchi bículu ti do chi m'insàmbinat su bicu (P.Mossa)◊ canzòladi gai a irmasionu, tue, ca za ndhe atúlias de cosa!…
Tradutziones
Frantzesu
lambiner
Ingresu
to act or do things slowly
Ispagnolu
demorar,
entretenerse,
tardar
Italianu
prèndersela con tròppa calma,
a rilènto
Tedescu
in aller Ruhe handeln.
capitài , vrb: capitare Definitzione
nau de unu fatu, acontèssere de cumbinatzione, chentza dhu fàere apostadamente; bènnere apare cun ccn. / cosa capitada = cosa abberu, no contàssia o contu fatu a pentzamentu
Sinònimos e contràrios
acadessi,
acontèssere,
atruessai,
costare 1,
cumbinare,
incapai 1,
incapitae,
sucèdere
/
atobiai
Frases
bi capitaiat castanzajos, turronajos e raminajos ◊ iat capitau chi iant fatu unu isdorrobbatóriu ◊ cale signale nos at a fàghere ischire chi custas cosas sunt pro capitare? ◊ si ti capitas in caserma faghe dimandha de su portuarma! ◊ in bidha est capitandho fatos mai bistos e ne inténdhios ◊ ite at capitadu?
2.
cada sero nabamus sos contos de sos trabballos e de sa zente chi abamus capitau
3.
custu contu est cosa capitada, dhu contaiat sempri babbu miu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
tomber,
arriver
Ingresu
to happen
Ispagnolu
ocurrir,
acontecer,
topar
Italianu
capitare
Tedescu
geschehen.
capitanài, capitanàre , vrb Definitzione
cumandhare e ghiare faendho de capitanu
Tradutziones
Frantzesu
commander
Ingresu
to lead
Ispagnolu
capitanear
Italianu
capitanare
Tedescu
befehligen.
carasàre , vrb: carasciare,
carasiai 1,
carasiare,
carassari,
caresare Definitzione
si narat de sa pasta crua chi, lassada de suíghere, faet crosta (carassa), si tzacat e dhi noghet puru; nau de su pane de fresa cotu, intrare a su forru un'àtera borta po dhu fàere àrridu, e chi po comente essit totu arraspiosu paret tzacau (a sa parte de aintru)/ sa pasta si caresat = si assutat, s'intostat (e si tzacat) a pizu de fora candho, cariendhe, si lassat pasare
Sinònimos e contràrios
ingrimire,
iscarasciare,
selesae
/
ansare,
aredhare,
arridae
Frases
sughestantu chi istamus cariendhe custu, de pane, s'àteru cheret cuguzadu ca sinono si caresat ◊ sa pasta si est carasiada ◊ sa pasta cheret torrada a cariare candho si est caresada
2.
passabat notes intregas inturtandhe, cariandhe e tendhendhe innantis de iscopercare e carasare su recatu ◊ sas féminas su manzanu chito cochent e carasant su pane
Ètimu
ltn.
charaxare
Tradutziones
Frantzesu
sécher au four
Ingresu
to toast
Ispagnolu
bizcochar
Italianu
biscottare
Tedescu
rösten.