cassài , vrb: acassare 1,
cassare,
catzare 2,
catzeare,
catziare Definizione
andhare a cassa, aciapare is animales arestes, tènnere a pessighidura, a isparadura o àteru deasi; agatare a ccn. in su dannu, faendho male, agatare in farta; pigare, buscare (cropos o àteru)
Sinonimi e contrari
aciocai,
tènnere
/
segudare
Modi di dire
csn:
giogai a su cassa cassa = a tènnere; si nci podint cassai is topis a berrita = est una domo chi no bi at nudha, no bi at neune
Frasi
as catziadu in donu ca giughes tropu pículu minore ◊ fipo cassandhe, candho dae unu gardarjedhu bi partint duos lèpores ◊ custu chervu totus lu càtziant e nemos lu tenet ◊ catzeandhe no at fortuna: cartutzas medas ma perdigas nudha!◊ mi apu cassau una pariga de pillonedhus
2.
sa corsària de sos coros miràdela chi est igue: si sos Moros sunt che tue, ancu mi cassent sos Moros!
3.
gei circat ma gei cassat puru: su cumpàngiu dhi at donau una bussinada a faci
Etimo
ctl.
cassar
Traduzioni
Francese
chasser,
attraper
Inglese
to hunt,
to catch
Spagnolo
cazar,
coger,
atrapar,
pillar
Italiano
cacciare,
acchiappare,
cògliere in fallo
Tedesco
jagen,
fangen,
ertappen.
castiài , vrb: acastiai,
castiare,
castiari,
casticare,
castigare,
chestiai Definizione
abbaidare aperindho o girandho is ogos po bíere sa cosa; tènnere contu, contivigiare, atèndhere calecuna cosa o a ccn. po su bisóngiu chi podet tènnere de agiudu; portare a ogu unu logu o calecuna cosa, giare atentzione chi no che dha furent, chi no tèngiat dannu / càstia!, castiai! = itl. ecco!
Sinonimi e contrari
abbadiai,
abbillai,
colbiare
/
addolie,
aggordai,
agguardai,
cadebai,
chistie,
coltoire,
cultodiare,
tentare
Modi di dire
csn:
castiai mali a unu = fàghere un'ograda mala a unu, coment'e cheríndheli nàrrere chi su chi est faghindhe no andhat bene; castiaisí cun d-unu, cun d-una = èssiri in castiadas, fastigiai, abbaidàresi pro si chèrrere; castiai, no castiai sa cosa (po su tanti chi est)= abbaidare, no abbaidare, no ndhe fàghere contu, lassare cúrrere
Frasi
castiadhu acomenti est bestiu! ◊ andaus a bíngia a castiai si s'àxina est cumentzendi a coi ◊ chestit, gopai, de innòi is piciochedhus nci essint apenas cabau s'unconi! ◊ si no dhas càstias, is cosas, comenti fais a dhas arregordai?! ◊ is ogos suos si fiant frimaos a castiare in altu
2.
a is antzianus is fillus no dhus bollint castiai! ◊ is arrosas sunt floridas ancora: comenti faint a èssiri friscas friscas sena chi nemus dhas castit?!…
3.
ingunis tocat a dhoi ponni a calincunu a castiai, de is bortas chi ndi fúrinti totu
4.
candu mi at biu pighendimindi totu cudha cosa mi at castiau mali… agiummai mi nci papàt cun is ogus! ◊ una de custas piciocas si castiàt cun d-unu giòvunu, ma no si fiant mai chistionaus ◊ dèu unu chilu de cosa no dhu càstiu, si unu mi dha pigat a cascita intrea!
Etimo
ltn.
castigare
Traduzioni
Francese
garder
Inglese
to look,
to guard
Spagnolo
mirar,
guardar
Italiano
guardare,
badare,
custodire,
sorvegliare,
vigilare,
controllare
Tedesco
ansehen,
sich kümmern,
behüten,
überwachen.
casticàre 1 , vrb: castigae,
castigai,
castigare 1 Definizione
brivare de su necessàriu, fàere sufrire; fàere a istrupiau, a macu; fàere sufrire calecuna cosa po pagare una curpa / castigai cun aciotus de cotoni = dare corpos chi no dolent
Frasi
nos amus a casticare peri sa brente si sas cosas sichint a picare prétziu ◊ ello no mi castigo sa bentre pro comporare machines!
2.
cussu no ndhe tenet neghe ca est castigadu dae Deu: ma tue za ses sanu, de conca!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
châtier,
punir
Inglese
to punish
Spagnolo
castigar
Italiano
castigare,
punire
Tedesco
strafen.
castrài , vrb: crastai,
crastare,
crestae,
crestai Definizione
segare is butones, segare o acapiare is saitas a un'animale mascu; ispitzare sa castàngia
Sinonimi e contrari
acaponai,
senare
/
ispitighedhare
Frasi
pro crastare, como si segat sa coza: sas saitas si prendhent in duos cabos, si segant e si ndhe bogant sos butones
2.
dha crastiaus, sa figumorisca, e mamma dh'ammesturàt cun su podhi po su procu
Etimo
ltn.
castrare
Traduzioni
Francese
châtrer
Inglese
to castrate
Spagnolo
castrar
Italiano
castrare
Tedesco
kastrieren.
catalogài , vrb Definizione
pònnere in assentu cosas a calidades, assentare cosas cun órdine a manera de dhas agatare cun facilidade; pònnere in registru, in catàlagu
Sinonimi e contrari
lezistrare,
listrai
Traduzioni
Francese
cataloguer
Inglese
to catalogue
Spagnolo
catalogar
Italiano
catalogare
Tedesco
katalogisieren.
catechizàre , vrb Definizione
imparare su catechísimu, is ideas principales de una fide
Sinonimi e contrari
allutrinare
Traduzioni
Francese
cathéchiser
Inglese
to catechize
Spagnolo
catequizar
Italiano
catechizzare
Tedesco
katechisieren.
catzaviàre , vrb Definizione
fàere arrefegas, tzatzadas
Sinonimi e contrari
rebbotare
Frasi
fit zente chi su tempus no si lu colabat catzaviandhe: biviant a sa bona e a sa bona bestiant
Traduzioni
Francese
faire la bombe
Inglese
to gormandize
Spagnolo
parrandear,
jaranear
Italiano
gozzovigliare
Tedesco
prassen.
causài , vrb: causare Definizione
fàere naschire, fàere bènnere calecunu efetu, mescamente dannu
Sinonimi e contrari
intzimiai,
ocasionai
Frasi
sa maladia chi zughet ndhe l'est causada dae su piponzu
Traduzioni
Francese
causer
Inglese
to cause
Spagnolo
causare
Italiano
causare
Tedesco
verursachen.
cautelài, cautelàre , vrb rfl Definizione
giare atentzione innanti segundhu ite cosa po no ndh'àere dannu
Traduzioni
Francese
se prémunir
Inglese
to take precautions
Spagnolo
precaver (se)
Italiano
cautelarsi
Tedesco
sich sichern.
cautivài, cautivàre , vrb Definizione
fàere o mantènnere s'àteru iscrau, presoneri
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
esclavager
Inglese
to enslave
Spagnolo
cautivar
Italiano
ridurre in schiavitù
Tedesco
zum Sklaven machen.
cavacài, cavacàre , vrb: acavacai,
cobacare,
cobecai,
cobecare,
copercare,
coperciare,
covacare,
covecare,
covocare,
crobecai,
crobecare,
cropecare,
cuprecare Definizione
pònnere calecuna cosa coment'e a covecu, po ammontu, in pitzu, e carragiare etotu; girare, furriare una cosa (o a unu) comente si ponet unu covecu, nau in su sensu de dhu bínchere, de dhu cumbínchere a calecuna cosa, fintzes isserrare
Sinonimi e contrari
acuguzare,
apatigai,
bíncere,
furriai,
inconchinare,
tavacare
/
conchinare,
cumbínchere
| ctr.
iscavacare
Modi di dire
csn:
èssere covacadu a suore = a una murca de suore, insorau; casu de cuprecare = casu de fàghere a culirzones
Frasi
s'isterzu samunadu si covecat a sucutare ◊ a su piatu si ndhe li covecat un'àteru pro muntènnere sa cosa in caentu ◊ daghi che aiant crobecau su baulu, su tziu si est postu a brabulliare
2.
candho falat su ràndhine, covàcadi! ◊ sa pinneta est covacada a bude ◊ fit una domo betza meda e covacada a fenu ◊ su chelu est totu covacadu de nues ◊ sa paghe s'ala betat cavachendhe sas puntas de su male ◊ sas cartzas covacant sas ancas
3.
est própiu cropecadu dae su demóniu! ◊ a chie sisiat, betzu, mannu o minore, che lu covecaiat
4.
sos fizos, mischinos, sunt semper in intro che copercaos!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couvrir,
renverser
Inglese
to cover,
to overturn
Spagnolo
tapar,
volcar,
convencer
Italiano
coprire,
capovòlgere,
sopraffare
Tedesco
bedecken,
stürzen,
überwältigen.
cèdere , vrb: cèdiri,
tzèdere* Definizione
pèrdere is fortzas, lassare andhare, no aguantare prus, lassare bínchere s'àteru o un'àtera fortza
Sinonimi e contrari
ammollai,
arrèndhere,
indugi,
iscapae
Frasi
a fuire cun tegus no apo a cèdere, ca solu su dh'intèndhere mi est fastígiu, e méngius est chi Deu mi ndhe let! (A.Barra)◊ a isse li aviant cédidu terrinu
Traduzioni
Francese
céder
Inglese
to give
Spagnolo
ceder
Italiano
cèdere,
soccómbere
Tedesco
erliegen.
cenài , vrb: cenare,
cenari,
chenai,
chenare,
cianai,
genare 1 Definizione
papare sa chena / pps. cenau, chenadu = fintzas isceti agt.
Frasi
semus andhados a nos chenare ◊ incui as a cenare pane, petza e arrescotu ◊ istasero no si bi chenat? ◊ derisero amus chenadu piscadura ◊ notesta cenaus cardulinu ◊ notesta bengat a cenai in domu! ◊ is fígios funt ispetandho su babbu a torrare dea su monte po chenare ◊ mi soe chenau a pane e casu
2.
crabas e brobeis si aconcànt apari bèni cenadas
Etimo
ltn.
cenare
Traduzioni
Francese
dîner
Inglese
to supper
Spagnolo
cenar
Italiano
cenare
Tedesco
zu Abend essen.
centuplicài, centuplicàre , vrb Definizione
pònnere o fàere a chentu bortas tanti
Traduzioni
Francese
centupler,
décupler
Inglese
to multiply by a hundred
Spagnolo
centuplicar
Italiano
centuplicare
Tedesco
verhundertfachen.
cepài , vrb: ciapai 1 Definizione
segare linnàmene a serra bogandhodhu a tàulas fines
Sinonimi e contrari
serrai 1
Etimo
ctl.
xapar
Traduzioni
Francese
scier
Inglese
to saw
Spagnolo
serrar
Italiano
segare
Tedesco
sägen.
cèrri , vrb: cèrriri,
chèrrere 1 Definizione
colare, fàere in chiliru, seberare una cosa de un'àtera; portare in buca a ccn. po ndhe nàrrere male o fintzes po dhu pesare a bíere ite persona est; mòvere calecuna cosa coment'e faendho in chiliru / pps. cérriu 1, chérridu, chérriu; camminai o andai cerrixerri = coment'e ballendhe sas nàdigas, innàiga innàiga, moíndhelas de un'ala a s'àtera, itl. sculettare
Sinonimi e contrari
cherrintzonare,
chilibrare,
chirrare,
farinare,
iscerai,
prugae,
scedassai,
sciliriai,
spalinai
Frasi
cerri sa terra ◊ cerrit e purgat po isceberai e ponni a parti su bonu e su malu ◊ comente finites de mòlere su tricu cherrimus ◊ chi su malu puru si vantat po bonu, gei nc’est unu ciuliri chi cerrit! (Maxia S.)
2.
custa est genti cérria che farra in su sedatzu ◊ unu apui de s'atru si ant a prugai coment'e trigu cérriu in su sedatzu ◊ prima de ti fai un'amigu cerridhu! ◊ caminat cerri cerri parit una pudha
3.
passillat cerrendi su paneri ◊ est benendi cerrixerri, totu apomponissada, totu arrandas e frocus
Etimo
ltn.
cernere
Traduzioni
Francese
tamiser
Inglese
to riddle
Spagnolo
tamizar,
cribar,
cerner
Italiano
cèrnere,
vagliare
Tedesco
trennen,
sichten.
cerriài, cerriàre , vrb: atzerriai,
cirriare,
sirriai,
tzerriai* Definizione
betare tzérrios, boghes, betare boghe naendho su númene de unu / cerriai a ccn. si… = cramare a ccn. a bídere si…
Sinonimi e contrari
abbochinare,
giuilare,
insirriai,
iscramorai
/
ciamare,
muntire,
tichirriare
| ctr.
cagliai,
citire
Frasi
porcu grassu apo in domo ma no círriat como: canno est a pacare si daet a cirriare ◊ toca, cérria a babbu tú si est prontu! ◊ si est postu a cerriare nanno: E ite c'intraus noso cun tue?!
Traduzioni
Francese
crier,
appeler
Inglese
to shout,
to call
Spagnolo
llamar,
gritar
Italiano
gridare,
chiamare
Tedesco
schreien,
rufen.
certài , vrb: cheltare,
chertare,
chestare Definizione
pigare foedhos s'unu cun s'àteru, foedhare a boghes s'unu contr'a s'àteru; nàrrere foedhos de briga e fintzes de ammeletzu a unu / certai a unu = dare una briga a unu; certai de pari a pari = brigare s'unu cun s'àteru
Sinonimi e contrari
abbetiae,
briare,
brigociae,
cuntierrare,
ghirtare,
irvapiare,
pabarotare,
pletare,
trilliare
Frasi
mairu e mulleri funt sempri certendi: ma poita s'ant a èssi cojaus, si no si podenta biri?! ◊ sas dies mias, duncas, passare las devo chertendhe? ◊ ant certau e arropaus puru si funt
2.
dh'iat tzerriau su maistu e dh'iat certau ◊ dèu dha certai sempri, a sorri mia
Cognomi e Proverbi
prb:
candu unu non bolit, duus non certant
Etimo
ltn.
certare
Traduzioni
Francese
se quereller avec qqn.,
gronder
Inglese
to quarrel,
to scold
Spagnolo
pelear,
reñir
Italiano
diverbiare,
bisticciare,
sgridare,
redarguire
Tedesco
streiten,
schelten.
certificài, certificàre , vrb: tzertificare Definizione
averguare e assegurare una cosa, unu fatu, prus che àteru cun calecunu documentu iscritu
Sinonimi e contrari
abberguare
Traduzioni
Francese
certifier,
s'assurer
Inglese
to attest
Spagnolo
certificar
Italiano
certificare
Tedesco
bescheinigen.
chechinàre , vrb: chichinare Definizione
foedhare achicandho, nàrrere is foedhos a arrogus e a mússius, cun dificurtade po difetu
Sinonimi e contrari
achicai 1,
cocojare
Frasi
candho timiat, su pitzinnu no resessiat a ispricare paràula e si poniat a chichinare ◊ cun sa tremuledha li at nadu, chichinandhe, de s'ispozare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bégayer
Inglese
to stammer
Spagnolo
balbucear,
tartamudear
Italiano
balbettare
Tedesco
stottern.