chimentàre , vrb: cimentai Definition
fàere a orrugos; fàere chimentu, rumore coment'e de cosa segandho; malatratare / cimentai tropu un'animali = istracàrelu a tropu
Synonyms e antonyms
acacigai,
arrogai,
fraganare,
filchinare,
malatratai,
segai
Sentences
chimenta linna a su fogu! ◊ sos carabbineris l'ant trabentau focu e li ant chimentau su bratzu ◊ si no ti ndhe andhas t'iscràbigo su bàculu a costas e ti chimento onzi mermu! ◊ su porcu cheret totu chimentadu pro lu cufetare e collire
2.
chimentat in s'iscontza cabertura s'abba chi est proindhe a tragonaza ◊ totu custos corpos, ite sunt chimentendhe cue supra?!
Etymon
srd.
Translations
French
réduire qqch. en morceaux
English
to shatter
Spanish
romper,
desmenuzar
Italian
frantumare,
smozzicare
German
zertrümmern,
zerschneiden.
chimerizài , vrb Definition
crèdere o pentzare in chimeras, in cosas chi no funt
Synonyms e antonyms
bisae,
chimerare,
pantasiai
Etymon
srd.
Translations
French
rêver (à)
English
to daydream
Spanish
imaginar,
fantasear
Italian
fantasticare
German
phantasieren von.
chimíre , vrb Definition
nau de erbas, fàere o bogare sa chima o candhelita ue faent su frore
Synonyms e antonyms
abbrabai,
abbrossare,
frunzire 1,
inchimire,
inceurrare,
ingrilliri,
tidhire
/
folai,
indobiri
Sentences
beda, tzicória, litos betzos e gai si che chimint comente intrat beranu
Etymon
srd.
Translations
French
bourgeonner
English
to sprout
Spanish
germinar,
brotar
Italian
germogliare,
fare il gètto o stèlo di alcune èrbe
German
sprießen,
treiben.
chinchinnàre , vrb Definition
aprontare, cuncordare bene meda, pònnere is chinchinnos
Synonyms e antonyms
allaputzai,
cumpòniri,
cuncodrai,
mudai
Sentences
chinchinnare s'aradu pro arare
Etymon
ltn.
concinnare
Translations
French
préparer soigneusement
English
to prepare with ability and care
Spanish
preparar con cuidado
Italian
preparare con abilità e con cura
German
geschickt und sorgfältig vorbereiten.
chindhalàre , vrb: chindhulare,
chinnulare,
ghindhulare Definition
pònnere sa madassa in s'ixorbedrama, mescamente girare o fàere girare che un'ixorbedrama (chíndhalu); pigare un'àtera filada, cambiare camminu / chindhulare sos ojos, sa fàcia, su fusu, s'ispidu
Synonyms e antonyms
bortare,
chindhare,
furriai,
girai
Sentences
deo tempus perdendhe che fémina chindhalendhe un'atzola trobojada (Limbudu)
2.
fadhint caminu e in giambu de chindhulare a manca truvant deretos
Etymon
srd.
Translations
French
tourner
English
to turn
Spanish
girar
Italian
girare
German
drehen.
chindhàre , vrb: ghindhare Definition
rfl. furriare, mòvere po abbaidare o coment'e abbaidandho a un'àtera bandha
Synonyms e antonyms
bortare,
chindhalare,
furriai,
girai
2.
su narrer chi m'istrues su castedhu… podet puru chindhare su chervedhu solu su lu mirare dae lontanu! (Cugurra)
Etymon
srd.
Translations
French
tourner
English
to turn (over)
Spanish
volver la vista
Italian
vòlgere
German
wenden.
chingiàre , vrb: achingiai*,
chingrare Definition
pònnere sa chíngia
Synonyms e antonyms
cingrai,
inchingiare
Translations
French
ceindre,
bander
English
to bind (up)
Spanish
ceñir
Italian
cìngere,
fasciare
German
umwickeln.
chinníre , vrb: cinni,
cinniri Definition
fàere un'ingestu po inditare calecuna cosa; mòvere; mòvere is prabaristas serrandho e aperindho is ogos; tirare sa fune a is boes giuntos, po dhos manigiare
Synonyms e antonyms
abbadiai,
chizire,
fritire,
gínniri,
mòere,
tzindhire,
tzirigare
Idioms
csn:
fuire a chinnire oju = fuire che lampu; chinnire s'oju = itl. strizzare l'òcchio
Sentences
su note no chinnit ocru, no fachet una ghilimada ◊ no cinniat ogu ◊ si ndhe riet a tostu a tostu poi tzinnit de oju a sa comare ◊ malos, chena chinnire pibirista a unu póveru animale ant fatu gherra
2.
no mi at mancu chinnidu ◊ ndhe giuches de intreore: no saludas, colas téteru, intreu, no ti chinnis mancu apenas! ◊ est ruta e la creiant morta ca isteit maigantu chena chinnire
3.
su bentu chinnit sa fiama de sa candhela ◊ chi ti cinnis de ingunis arguai de tui! ◊ est tremendhe prus de tzinnindhe ◊ ti matzucant, ti chinnint che sedatu ◊ cun is ossus arrogaus, no si podiat mancu cinni ◊ no si chinnit in ojos ◊ candu fuedhàt issu nisciunus si cinniat (I.Murgia)
Etymon
ltn.
cinnus
Translations
French
remuer,
bouger,
se mouvoir peu
English
to move (little)
Spanish
esbozar,
hacer señas,
mover
Italian
muòvere,
muòversi pòco pòco
German
bewegen,
sich bewegen.
chinníre 1, chinníri , vrb Definition
fàere un'aperta, un'afilada, una segada chi paret fine che unu filu, a unu traste de cosa tètera, mescamente a un'istrégiu (in cobertantza, si narat de gente chi bogat fama mala, chi s'imbrutat s'onore)
Synonyms e antonyms
abbèrrere,
afilai,
cannire*,
filiri,
frasellare,
fresai,
sacai,
scanniri,
sinniai,
tinnire
Sentences
si chinnit una tassa, una cíchera, e dónnia cicílliu ndi aciocas a domu!
Surnames and Proverbs
prb:
tatza chinnida niune la neat
Translations
French
fendre,
fêler
English
to cleave
Spanish
rajar,
resquebrar
Italian
fèndere,
incrinare
German
spalten,
einreißen.
chiochíre , vrb: ciochire,
criochire,
giochire Definition
arregòllere e aguantare is oos asuta in caentu po fàere naschire is pudhighinos, comente faent is pudhas e pigiones chi si cicint in pitzu (oe dhu faent a màchina puru); fàere sa boghe de sa pudha candho est cicia in is oos o portat is pudhighinos piticos; in cobertantza, fintzes cuncordare calecuna faina, àere in mente un'idea, unu dissignu, cosa de fàere
Synonyms e antonyms
acloai,
clocire*,
forcire,
giocare,
tzotzare,
tzotzire
/
acrocuai
3.
sos de sa grefa ciochiant totu su mantessi dissignu: irrichire!
Translations
French
couver
English
to brood
Spanish
empollar
Italian
covare
German
ausbrüten.
chirchinàre , vrb: crichinare Definition
segare una parte pitica de is cosas in su sensu de sa largària faendhodhas prus curtzas
Synonyms e antonyms
acurtzai,
cercinae,
chertzinare,
ilmutzare,
incruciai,
secare
| ctr.
aciungi,
illonghiare
Sentences
su ferreri críchinat e aggualat sas ungras de sos boes, ferrèndhelos ◊ su póberu no at àteru aficu si no sa miserina zoronada e sempre chi la servit a su ricu benit sas piús boltas chirchinada (M.Murenu)
2.
intra a ballare coi chirchinada, como chi zughes sa munnedha noa!
Etymon
ltn.
circinare
Translations
French
raccourcir,
mettre en lambeaux
English
to tear to pieces,
to shorten
Spanish
acortar
Italian
raccorciare,
sbrindellare
German
verkürzen,
zerfetzen.
chirdinàre , vrb: achirdinae*,
cirdinai Definition
fàere chírdinu
Synonyms e antonyms
ateterae,
incidrinai
/
agiatzare,
ammarmurai,
astragare,
belare,
cancarai,
ghiaciai,
marmurizai
Translations
French
engourdir
English
to stiffen,
to numb
Spanish
entumecerse
Italian
irrigidire,
intirizzire
German
erstarren.
chiriellàre , vrb Definition
nàrrere chiriellas, brigare a unu, abbarrare a chistionu
2.
sa mama si est posta a chiriellare pedindhe de dhi mutire su dotore ◊ sa giustíscia los chiriellet a issos ebbia!
Etymon
srd.
Translations
French
réprimander
English
to rebuke
Spanish
reprender,
echar una bronca
Italian
rampognare
German
Vorwürfe machen.
chirighitài , vrb Definition
fàere su chirighiri
Synonyms e antonyms
tzilighitare,
ischizire 1
Etymon
srd.
Translations
French
chatouiller
English
to tickle
Spanish
hacer cosquillas
Italian
fare il sollético
German
kitzeln.
chiriolàre , vrb Definition
cricare una cosa, o a unu, movendhodha, tocandhodha, portandhodha a su move move chentza delicadesa
Synonyms e antonyms
genai,
pilisae
Sentences
làssami sa conca, no mi chirioles, como! ◊ si la chiriolas gai, cussa cosa, díliga comente est la guastas totu
Etymon
srd.
Translations
French
agacer,
importuner
English
to molest
Spanish
molestar
Italian
molestare,
strapazzare
German
belästigen.
chirràre , vrb: chirriare Definition
pònnere a unu chirru, a una parte, seberare, pigare su bonu, su méngius e lassare su malu, su peus, pònnere in logos diferentes cosas chi si agatant impare o ammesturadas
Synonyms e antonyms
asseperare,
chèrrere 1,
isceberai,
iscedhai,
ischerriare,
istagiai
/
frànghere
| ctr.
ammasturai,
meschiare
Sentences
tia Giuanna est chirriendhe su trigu dae su lozu ◊ chirriare sos malos dae sos bonos ◊ chírriami custu basolu! ◊ si est chirriadu dai totu e at fatu su caminu a solu ◊ s'ozu chírriat dae s'abba crasta ◊ sa cusserva chi amus postu in ampullas at chirriadu abba
2.
chírradi a un'ala!
3.
chírrache su tupone dae su carratzolu!
Etymon
srd.
Translations
French
séparer,
discerner
English
to discern
Spanish
separar
Italian
separare,
sceverare
German
trennen.
chischiàre , vrb Definition
giare chíschiu, imparu, annestru, educatzione, nàrrere cosa a briga po curretzione
Synonyms e antonyms
certai,
corpare,
surrai
/
annestrare,
chischire
Sentences
su babbu est su prus chi dhu chíschiat, epuru dhi cheret bene itotu (Z.Porcu)
Translations
French
éduquer
English
to educate
Spanish
educar
Italian
educare
German
erziehen.
chistíe , vrb: achistiri,
chistire,
chistiri Definition
arregòllere e pònnere a parte sa cosa po dha tènnere, po si ndhe serbire àtera borta, candho tocat o serbit de prus; pigare; castiare, tènnere contu / chistire una ferramenta, dinare, sèmenes e àteru
Synonyms e antonyms
acoglire,
acuae,
aggolostire,
aggordai,
allogae,
arremai 1,
arremonire,
arribbare 1,
asserbare,
coltoire*,
golloire
/
contifizare
/
frànghere
| ctr.
foliare,
frundhire,
lassai
Sentences
de su tempus passau dhue at cosas chi depeus chistie ◊ chistias in su coro su segretu ◊ sa ruge mia comente est mi la chisto ◊ seu chistendi custus sèminis po fai una tuledha de pranteri ◊ custu fut un'orfonedhu chi dh'iat chistiu un'ómini ◊ e ite naras, ca aus coidau a chistie su fusile a codhu!◊ sa piciochedha chistit in manos su giornale e cumènciat a lixe ◊ sa pimpiralla ndi dha chistint is cruculeus
2.
soe in fidea de li torrare sas tràvilas, chi si las chistat su pastore! ◊ un'ómini at postu unu piciochedhu a dhi chistiri is molentis ◊ chístimi duas figos! ◊ chisti su dinari! ◊ in sa domo b'istavat solu una vetza pro chistire su locu
3.
chisti sa munnedha ca est tochendhe in terra!
Translations
French
conserver,
garder
English
to keep
Spanish
guardar,
conservar
Italian
conservare
German
bewahren.
chitài 1 , vrb Synonyms e antonyms
controire,
preubbire
Etymon
spn.
quitar
Translations
French
empêcher
English
to prevent
Spanish
impedir
Italian
impedire
German
hindern.
chitíre , vrb Definition
fàere chitu, a paris, chistionandho de cosas dépias, o de pérdias, de ofesas e àteras diferéntzias deasi (prnl. cuntentare, abbarrare cuntentos de calecuna cosa)
Synonyms e antonyms
achitare 2,
pacare
/
chidare,
ischitare
/
cumprire
/
iscontai
Idioms
csn:
za ndhe la chitis! = gei mi dha pagas!; c. su pecadu = iscontare
Sentences
faghiat peniténtzias e pregaiat pro chitire su pecadu ◊ mi at ofesu ma za mi so chitidu! ◊ mi so chitidu de cantu aio pérdidu ◊ pentzaia ca funt bénnidos pro mi chitire su dépidu e fut po dhu crèschere! ◊ bis fatzo chitire su male chi ant fatu!◊ chie pecat oe chitit cras!
2.
cheriant pienare sas badhes de fiores pro ndhe chitire su tempus frundhidu ◊ fémina, pro chitire de trigu sa meaza lassaisti sas criaduras solas ◊ oje puru chitint galu sa chida chei sos mudrecos sos frores, sos ómines de preda! ◊ in su palcu sos poetes si podent chitire de calchi banzu retzidu
3.
pro chitire unu votu fit tucadu su cras manzanu a Santa Margaida
Etymon
srd.
Translations
French
se remettre d'une perte,
regagner
English
to get even
Spanish
solventar
Italian
pareggiare,
rifarsi,
scontare
German
begleichen,
sich rächen,
abzahlen.