crabiolài, crabiolàre , vrb Definitzione
su si pesare a crabiolas, a crabitinos, a cumburadas, fintzes nau in cobertantza
Sinònimos e contràrios
crabitinare,
ginetare
Frases
non balet chi ti solvas in suore crabiolendhe, pesèndhedi reu suta sas ancas de su domadore (G.Raga)◊ candho si leat calicunu a méria, Larentu crabiolat che tentorzu ◊ no ti fetas su redossu: mighi cuss'àinu crabiolat, càlchidat e móssigat puru! ◊ crabiolendhe, a brincos, curristi a s'isfunada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
courbetter
Ingresu
to curvet
Ispagnolu
corvetear
Italianu
corvettare
Tedescu
kurbettieren.
crabitinàre , vrb Definitzione
andhare a brinchitos coment'e is crabitos, mescamente nau de un'andhadura de su cuadhu candho brínchidat, ma fintzes de àteros animales e de gente puru
Sinònimos e contràrios
cherchedhare,
crabiolai,
ginetare
Frases
apena mi at sebestadu mi at fatu unu mundhu de festa, crabitinendhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
cabrioler,
courbetter
Ingresu
to curvet
Ispagnolu
corvetear
Italianu
capriolare,
corvettare del cavallo
Tedescu
kurbettieren.
cracasciài , vrb: cracaxai 1 Definitzione
su crochidare o crocolare chi faet sa màdria angiada candho si acostit ccn. a is prochedhos (ma si narat fintzes de porcu bastat chi siat candho crócolat papandho o tzatzau, e si narat de sa pudha puru)
Sinònimos e contràrios
crochidare
/
calcarare
2.
intè, intè sa pudha cracascendu: si bit ca at fatu s'ou!
Terminologia iscientìfica
bga
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
grogner (en parlant de la truie)
Ingresu
to grunt
Ispagnolu
gruñir
Italianu
grugnire della scròfa
Tedescu
grunzen.
cradiàre , vrb: acradiare 1 Definitzione
pònnere cràdios, puntedhos de canna in su terrenu, unu in filu de s'àteru, po pastinare bíngia, prantare matas e àteru; pònnere s'arraiga a sa cosa prantada (es. pisu, tamatas) po dha mantènnere arta de terra o no dha mòvere su bentu
Sinònimos e contràrios
insignare
/
acerbonai,
apalonae,
apichetare,
arradicare,
arrochitare,
impalai
Frases
innantis de pastinare, sa terra si cràdiat
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
piqueter,
placer des piquets de grève
Ingresu
to stake
Ispagnolu
jalonar
Italianu
picchettare
Tedescu
abstecken.
craduschiàre , vrb Definitzione
borroinare de su bentu
Sinònimos e contràrios
frusiai,
muizare
Frases
su bentu est craduschiandhe ◊ allegat craduschiandhe ca bastat! ◊ candho tronaiat su monte Bàrdia fist tue craduschiandhe dae innedha!…
Tradutziones
Frantzesu
siffler (en parlant du vent)
Ingresu
to whistle
Ispagnolu
silbar
Italianu
sibilare del vènto
Tedescu
pfeifen.
cramàri , vrb Definitzione
pònnere in giustítzia a unu po calecuna diferéntzia o iscórriu
Sinònimos e contràrios
carelare,
tzitare
Tradutziones
Frantzesu
citer en justice
Ingresu
to convene
Ispagnolu
citar en juicio
Italianu
citare in giudìzio
Tedescu
gerichtlich verklagen.
crarósu , agt: acrarosu Definitzione
nau de logu, chi essit, faet a ispuntone, a bica de ue si podent bíere a craru logos atesu (e faet a dhu bíere de atesu)
Frases
inie che at un'orroca, una punta, crarosa meda ◊ Piscinioi non si fut pràxia: fut tropu crarosa a sa bia manna e non boliaus èssi bias ◊ si biet de atesu ca est in logu crarosu ◊ est che bítula in sos puntos prus crarosos, abbaidandhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bien visible
Ingresu
open to
Ispagnolu
bien visible
Italianu
espósto
Tedescu
gut zu sehen.
craspuàre , vrb Definitzione
pinnigare, furare totu
Sinònimos e contràrios
afufai,
arpiai,
arrapagnare,
arrapare 2,
aungrare,
furai,
inghitai,
irrobbare,
runtzinare,
sdorrobbai
Frases
paso sas carres subra de sa terra craspuada (G.Orgolesu)
Tradutziones
Frantzesu
piller,
dévaliser
Ingresu
to sack
Ispagnolu
saquear
Italianu
saccheggiare,
spogliare
Tedescu
plündern.
crastinàre, crastinàri , vrb Definitzione
tirare a longas, tirare agoa, lassare istare su de fàere a un'àteru tempus; trampistare su tempus faendho calecuna cosa? / èssere, portari una cosa cràstina cràstina = tirai a cò, tirare a longas, tasire
Sinònimos e contràrios
atrassai,
pellongare,
rebusare 1,
tasire,
trancire
2.
chie tenet carchi cunzaedhu su prus de su tempus si lu colat irfenandhe o crastinandhe àteru (G.Piga)
Tradutziones
Frantzesu
différer
Ingresu
to defer
Ispagnolu
rezagar,
aplazar
Italianu
procrastinare,
rinviare
Tedescu
verschieben.
crastulài, crastulàre , vrb Definitzione
istare naendho a s'afaiu de s'unu e de s'àteru cosas chi no dh'important, cricare is chistiones angenas
Sinònimos e contràrios
allicuterai,
afoghilare,
chiscuzare 1,
contularjare,
criticai,
leuterare,
lorodhare,
naravegliare,
pistizonare,
zudicare
Frases
funt andaus a foras a pigai friscu e a crastulai! ◊ fimus restatos fenas a note crastulanne
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
potiner
Ingresu
to gossip
Ispagnolu
chismorrear,
cotillear
Italianu
spettegolare
Tedescu
schwatzen.
cratzài , vrb Definitzione
acostire terra a is fundhos de sa cosa prantada, coment'e carragiandho su truncu
Sinònimos e contràrios
acarragiai,
assacarrare
| ctr.
scraciai
Terminologia iscientìfica
msg
Tradutziones
Frantzesu
butter
Ingresu
to earth up
Ispagnolu
recalzar,
aporcar
Italianu
rincalzare
Tedescu
stützen.
cravillài, cravillàre , vrb: crivillai Definitzione
pònnere craos, firmare cun craos
Sinònimos e contràrios
craitare,
incravare,
puntzare
| ctr.
ilgiaitare
Frases
pòberus Cristus, afuetaus e cravillaus de tírria e prepoténtzia! ◊ dh'ant postu in gruxi: sa mamma atitendi e issus cravillendi!◊ sas tàulas cravilladhas bene!◊ s’aremigu ti at cravillau dógnia punta de ossu e su coro
Ètimu
ctl.
clavillar
Tradutziones
Frantzesu
clouer
Ingresu
to nail
Ispagnolu
clavar
Italianu
inchiodare
Tedescu
nageln.
crazugài , vrb Definitzione
gherrare e betare a terra a unu, lòmpere a iscúdere o aungare s'unu a s'àteru
Sinònimos e contràrios
atzuntzudhare,
carrabbugliai,
carrabbusai,
lòmpere,
tipiliare,
trifiare
Frases
gei si crazugant, custus, lah! ◊ is féminas si funt crazugadas: no abbastàt chi si funt fuedhadas mali!
Tradutziones
Frantzesu
se battre,
en venir aux mains
Ingresu
to come to blows
Ispagnolu
pelearse
Italianu
azzuffarsi
Tedescu
aneinandergeraten.
creài , vrb: creare Definitzione
fàere o imbentare a nou, nau mescamente de s'operare de Deus
Tradutziones
Frantzesu
créer
Ingresu
to create
Ispagnolu
crear
Italianu
creare
Tedescu
schaffen.
creàri , vrb: criai 1 Definitzione
serrare a crae, friscare un'apertura
Sinònimos e contràrios
acràere,
acraitare,
afriscare,
clare,
imbarcionai,
incraedhae,
increari
| ctr.
screari,
scriedhai
Frases
cria s'enna debressi! ◊ no potzu fai su letu ca sa sala est criada! ◊ sa buca sua oi est unu portali criau
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
fermer à clef
Ingresu
to lock
Ispagnolu
trancar
Italianu
chiùdere a chiave
Tedescu
verschließen.
crebulàre , vrb Definitzione
su si tzacare o filare de is cosas
Sinònimos e contràrios
afilai,
cheprinare,
ischerchedhare,
iscrafangiai,
sacai
2.
fit chena piòere paritzos annos e sa terra fit tota crebulada e sica
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
crevasser
Ingresu
to crack
Ispagnolu
agrietarse
Italianu
screpolarsi
Tedescu
aufspringen.
crèdere , vrb: crèere,
crei,
crèiri,
crere,
creri,
crètere Definitzione
su àere, tènnere fide in Deus, su giare fide a unu, a calecuna cosa chi no si ndhe ischit o connoschet cun seguresa (ma si narat fintzes po cosa o persona connota, coment’e chi custu no bastet e si tèngiat bisóngiu de una cunfirma); pentzare calecuna cosa chentza ndh'èssere seguros, ischire a pentzamentu; rfl. (ma rfl. s'impreat fintzes cun o po s'àteru significau) pentzare de èssere de importu meda, fàere tropu càrculu de sèi etotu, crèdere de èssere prus de su chi unu est / ind. pres. 1ˆ p. sing. creto, 2ˆ p. sing. cretes, cres, 3ˆ p. sing. cretet, 2ˆ p. pl. credites, 3ˆ p. pl. crent; ind. imp. 1ˆ p. sing. criemu, 2ˆ p. sing. criesta; impr. 2ˆ p. sing. crè! (cree, crede, crei!), 2ˆ p. pl. creais!; cong. pres. 2ˆ p. sing. cretas, 3ˆ p. cretat, 2ˆ p. pl. credetas, cretedas; pps. créitu, crétidu, crétiu, ger. cretendhe, creindhe, criendi
Sinònimos e contràrios
penciai
Maneras de nàrrere
csn:
èssere malu a crere = chi no creit, chi no bollit crèiri (itl. incrèdulo), ma fintzas chi est cosa chi no si podit crèiri; èssere crè no crè = pagu cumbintu; cosa 'e crere!… = no est cosa de bi crere, no podet èssere gai!; èssiri cosa de no crei = de no pòdere crere, ma fintzas manna meda; creo! = (candho lampat o tronat), fuedhu chi narant unu pagu timendi e invochendi a Deus; gei dhu creu!… = est própiu gai, a seguru est comente ses nendhe; crere su bisonzu a unu = crèiri ca tenit diaderus abbisóngiu; no lu creia mai chi… = itl. non avrei mai creduto che…
Frases
oe est die mala, no cretas, no! ◊ tantas cosas si agatant in su mundhu e dognunu las cret a modu sou (Prantaferru)◊ e chini dh'iat a èssi crétiu ca dhi podiat praxi una madrafa cumenti a tui?!…◊ cussos no crent ne in Deus e ne in Santos ◊ candho creias chi fist arrivendhe ti fist pagu prima incaminadu ◊ no si crieus mancu nosu etotu, de su mali chi teneus ◊ no cretas in sonnus! ◊ criendi chi sa mama fut maca, est andada anch'e su babbu ◊ no mi credezas una criatura! ◊ credide in su Segnore Deus vostru! ◊ credíamus chi fis tue benenne
2.
ite ti cres, chi so de cussa ratza?! ◊ crè a mie! ◊ e ita si creit ca seus, ca narat cosas chi no istaint in pei?! ◊ chini si creit de sarvai sa vida, si dh'at a perdi ◊ no si at a crètere de àere postu gradu, no?! ◊ dh'apu a podi iscí: dhoi seu passada innantis de tui, ita ti creis?!
3.
dèu seu maba a crei, si no biu cun is ogus mius ◊ cosa de crere, como, chi una criadura podet fàghere totu cussu disacatu!…◊ za lu creo chi mànigat, si ndhe li daent: est famidu che ruga! ◊ portamu unu picu cosa de no crei!
4.
tzertos nanos si crent zigantes ◊ bos creides intelligentones meda, bos creides! ◊ bae innorobbona, za si cret pagu: lu saludas e mancu ti rispondhet!
5.
za mi lu creides su bisonzu, tres oras abboghinendhe e bois nudha!…◊ za nos lu creides, bois, su bisonzu!…◊ gei ti dhu creu ca ti dispraxit su dannu chi as tentu!
Sambenados e Provèrbios
prb:
sa brenti prena no creit a sa brenti isbuida
Ètimu
ltn.
credere
Tradutziones
Frantzesu
croire,
imaginer
Ingresu
to believe,
to suppose,
to imagine
Ispagnolu
creer,
opinar,
imaginar
Italianu
crédere,
suppórre,
opinare,
immaginare
Tedescu
glauben,
meinen.
cremàre , vrb Definitzione
abbruxare su mortu po chistire solu su chinisu
Tradutziones
Frantzesu
incinérer
Ingresu
to cremate
Ispagnolu
incinerar
Italianu
cremare
Tedescu
einäschern.
crentiàre , vrb: crentzare Definitzione
fàere créntias, a créntias, a marcos, imbrutare cun tacas
Sinònimos e contràrios
ammaciae,
fèrrere,
ibbecare,
pistare
Frases
apo crentiatu totu sa tiaza chin custa cosa
2.
sa cornitze de cussu cuadru est nighedha, crentzada de s'umididade de tantos annos (C.Musio)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
contusionner
Ingresu
to bruise
Ispagnolu
abollar,
machucar
Italianu
contùndere
Tedescu
prellen.
crèscere, crèschede, crèschere, crèschi , vrb: cresci,
crèsciri,
crèssere,
cressi Definitzione
fàere mannu, prus mannu de carena, de tempus, de númeru, fàere o essire de prus; aciúnghere o cambiare calecuna cosa a su chi s'ischit
Sinònimos e contràrios
abbundiri,
acrèschere,
ammanniae,
annúnghere,
aumentare,
incarie,
ispeleare
| ctr.
ilminorigare,
menguai,
miminare,
torrae
Maneras de nàrrere
csn:
segare su crèschere a unu = nòghereli a unu puntu chi no bi creschet prus, frimmare sa créschida; èssere macu segadu ’e crèschere = bambiocu, pagu sàbiu
Frases
sa matixedha est crescendi dereta ◊ sa carena nostra creschet fintzas a passadu sos vinti annos ◊ sos pisedhos sunt creschindhe meda ◊ sa bidha at créschidu de milli a duamiza abbitantes ◊ cressent sos sambenaos novos, in bidha ◊ s'abba est creschindhe in s’isseta ca bi at prus pressione ◊ su bentu fit andhendhe e creschendhe ◊ is dentes a sa brebè ndhe dhi funt caladas e no torrant a crèscere ◊ orzu e trigu torrant a crèschede in sos montes de Austis ◊ in d-unu mese sa pitzinna no at créschidu nudha
2.
a cussos chi bi tenent in domo lis ant créschidu sa pesone ◊ ant crésciu su pani
3.
custa est cosa créschida! ◊ nara su zustu, no bi la crescas tue pro ti ndhe ríere! ◊ candho narat una cosa isse sempre la creschet
4.
dae pitzinnu minore sa birgonza l'aiat presu sas arcadas in su crèschere ◊ si ti aferro ti sego su crèschere! ◊ su tropu triballu a minore l'at segadu su crèschere
Ètimu
ltn.
crescere
Tradutziones
Frantzesu
grandir,
accroître,
augmenter
Ingresu
to grow,
to increase
Ispagnolu
crecer,
aumentar,
acrecentar
Italianu
créscere,
accréscere,
aumentare
Tedescu
wachsen,
vermehren.