Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

creschimoniàre , vrb Definitzione giare o fàere creschimónia, aumentu Frases chi su Segnore bos creschimonzet, a bois e a fizos bostros! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prospérer Ingresu to give prosperity Ispagnolu hacer prosperar Italianu dare prosperità Tedescu Wohlstand geben.

cresimài, cresimàre , vrb: cresumare, grixamare Definitzione giare sa crésima, fàere su confrimu Sinònimos e contràrios cunfirmai, incrisimare Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu confirmer Ingresu to confirm Ispagnolu confirmar Italianu cresimare Tedescu firmen.

criài , vrb: criare, criari Definitzione fàere s'ou, nau de pudhas e pigiones; nau de àteros animales (ma fintzes de féminas), fàere su fedu, su criu; nau de is sèmenes, tzeurrare; po fàere nou, imbentare, fàere de su nudha, si narat puru, ma méngius, creai/creare, fintzes si est craru chi est su matessi vrb. / no cantat e no criat = nadu de unu, chi no narat nudha, chi est acoment'e nisciunus, fatu e lassadu Sinònimos e contràrios agnare, illierare / intzeurrai Frases sas pudhas sunt totugantas criendhe ◊ sa pudha mia dogni die criat in sa de compare: no ndhe la poto isvitzare de peruna manera! ◊ ite arratza de pudha chi det èssere a criare un'ou goi mannu! 2. si mi est criada sa fémina 3. est una fada chi at criadu Deu ◊ su santu chi l'at criadu, si lu tenzo!… 4. a sas primas abbas, in atunzu, comintzat a criare su pàsculu Ètimu ltn. creare Tradutziones Frantzesu pondre des œufs Ingresu to make the egg Ispagnolu poner los huevos Italianu fare l'uòvo Tedescu Eier legen.

crispàre , vrb Definitzione fàere (prus che àteru s'orrobba) a pinnigas, a tavellas, a gajas Sinònimos e contràrios incrispire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu froncer Ingresu to wrinkle Ispagnolu arrugar Italianu increspare Tedescu kräuseln.

cristallizài, cristallizàre , vrb Definitzione torrare o fàere a cristallos, nau de lícuidos chi si càgiant (o apedrant) Sinònimos e contràrios imbidriare Frases sos minerales si cristallizant totugantos in formas cabales, onzuna diferente de s'unu a s'àteru Tradutziones Frantzesu cristalliser Ingresu to crystallize Ispagnolu cristalizar Italianu cristallizare Tedescu kristallisieren.

criticài, criticàre , vrb: critigare Definitzione istare sèmpere abbaidandho e naendho de is àteros cosas in contràriu o chi no parent bonas Sinònimos e contràrios afoghilare, allicuterai, contularjare, crastulai, ispertocare, lorodhare, spidanciai, zudicare Frases ista cagliada, ite ses nendhe: prite m'istas critichendhe si no ti apo criticadu?! ◊ cussas contularzas istant critichenne a s'unu e a s'àteru, ma a issas no bi ant mai abbaidadu! (G.Tilocca) Tradutziones Frantzesu censurer Ingresu to censure Ispagnolu censurar Italianu censurare Tedescu zensieren.

crochidàre , vrb: crochitare Definitzione istare, èssere a cróchidos, comente faet su porcu, o sa pudha frochindho o candho portat is pudhighinos Sinònimos e contràrios intzuai, iposcidare, iscrufulare, tzuinai, tzuniari / clocire, tzotzire Terminologia iscientìfica bga Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grogner, glousser Ingresu to cluck, to grunt Ispagnolu gruñir, cloquear, clocar Italianu grugnire, chiocciare Tedescu grunzen, glucken.

crociài , vrb Definitzione pònnere is puntos a una banita de lana o crinu, fàere sa crociadura po abbarrare su prenimentu istérriu bene Tradutziones Frantzesu piquer Ingresu to quilt Ispagnolu acolchar Italianu trapuntare Tedescu steppen.

cròi , vrb: cròiri Definitzione fàere su croimentu, s'arcu de is gennas acabbandhodhu cun sa crae po mantènnere bene is pedras e àteru pesu in pitzu / petzu de croi = sa crae de unu muru, de un'arcali (sa craincroa) Ètimu ctl. croar Tradutziones Frantzesu croiser Ingresu to interlace Ispagnolu voltear Italianu incrocicchiare Tedescu kreuzweise verschlingen.

croidàre , vrb Definitzione istare a cróidas, nau de crobos e corrogas Sinònimos e contràrios carcagliare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu croasser Ingresu to crake Ispagnolu graznar Italianu gracchiare Tedescu krächzen.

cromàre , vrb Definitzione pònnere unu pígiu de cromo po ammontu de àteros metallos Tradutziones Frantzesu chromer Ingresu to chrome Ispagnolu cromar Italianu cromare Tedescu verchromen.

crompíre , vrb: crumpire, cumplire, cumpliri, cumprire, cumpriri Definitzione nau de cosas chi creschent, bènnere o batire a puntu giustu, bonas de pòdere serbire; fàere bonu a cara a unu, mescamente cun chie si tenet calecunu óbbrigu; fàere un'óbbrigu, unu dovere, atèndhere, mantènnere una promissa / cumprire unu disizu, una promissa Sinònimos e contràrios abbasolare, abberare, achiare, ammadurae, còchere, ciòmpere*, còmprere, demprire, impertiae, ingranire, lòmpere Frases sos àrbores crumpint su frutu ◊ cust'àrbure si bàrriat de frutu meda ma no lu cumprit ◊ su trigu fit crómpiu e de messare ◊ femu piciochedhu de doxi o trexi annus apena cumprius ◊ como apo crómpitu vinti annos 2. già l'ischiat deghí su tempus meu si cumpriat ◊ eo su tempus meu l'apo cumpridu! ◊ ant comintzadu una galleria ch'in tota sa vida mia no l'apo a bídere cumprida! 3. menzus cumprire a tardu chi no mai ◊ peruna fémina lu cheriat a cojare, ma totu lu cumpriant ◊ timendhe fis a mi cumprire sos amigos, chi no as abbertu sa gianna?! ◊ cudhu at cojadu una fiza, cudh'àteru at tentu dannu e a totugantos amus cumpridu ◊ za cumprit a totu, su pitzinnu: no ndhe lassat unu chentza saludadu! ◊ andhat a missa ma no cumprit a su pretzetu! ◊ a su mortu, cun megus cumprendhe bi fit su cumpanzu meu ◊ candho si est laureada za l'ant cumprida totu: parentes, amigos e connoschentes! Tradutziones Frantzesu mûrir Ingresu to ripe Ispagnolu madurar, cumplir Italianu maturare, adempire Tedescu reifen, erfüllen.

crosài, crosàre, crosàri , vrb: crusare, crusiare Definitzione acostire una cosa a un'àtera o is oros de duas cosas, intrare apare po serrare impare, torrare apare, nau fintzes de su chi si narat foedhandho coment'e cosa chi dhue deghet, est bene nau; si narat fintzes de una segada sanandho Sinònimos e contràrios apigiai, crosodhae, crujare, imbasare, incasciae, incriedhai, segliai / dèxiri | ctr. iscrusare Maneras de nàrrere csn: dhoi crosat = bi istat bene, si li addatat, dhu dexit (e fintzas chi faghet rima); crosai is fuedhus = faedhare, nàrrere duas peràulas Frases in sa carrada is doas de su fundu crosant in su canali de is doas longas ◊ ammentendhe a babbu e mamma, goso cudhos cunfortos chi crusant dogni ferida de su coro (P.Fae)◊ ant crusau un'istampu in su muru 2. dhi picighit e mai dhi crosit! ◊ naradhu a forti, cussu, ca dhoi crosat! ◊ su pipiu est befianu e su chi narat dhoi crosat puru! 3. sas malandras si sunt crusiadas: commo su fertu est s'ispíritu ◊ nos azes lassau un'istrópiu mannu chi sa medichina de su tempus at a istentare a lu crusiare ◊ sas brusiaduras sunt crusiadas e sa pedhe noba est torrandhe a issire ◊ no mi toches sa ferida ca no est bene crusada! Ètimu ltn. *clusiare Tradutziones Frantzesu joindre, cacheter, suturer Ingresu to fit together, to seal, to suture Ispagnolu coincidir, compaginarse Italianu combaciare, sigillare, suturare Tedescu zusammenpassen, versiegeln, nähen.

crujàre , vrb: cugiare, cujare Definitzione serrare, sanare, nau de una segada, de una freadura, de una ferida o checa / cugiare sas feridas, una piae Sinònimos e contràrios crosai*, crusulare, sanai Frases cussas sont punturas malas a crujare ◊ sona su disisperu de sos restados cun sa ferida chentza mai cujare (V.Bécciu)◊ aite a bi torrare, como chi sa ferida est già cujada? ◊ che mama t'istimo e ti addoro ca sa piae in s'ànima mi cujas (P.Secchi)◊ sa praga si mi est crujata Tradutziones Frantzesu cicatriser, suturer Ingresu to cicatrize Ispagnolu cicatrizar, suturar Italianu cicatrizzare, rimarginare, suturare Tedescu vernarben, nähen.

crupài , vrb: acrupai, culpare, curpai, gulpare Definitzione betare is crupas, giare sa neghe de unu dannu a ccn. Sinònimos e contràrios acriminai, acusai, imputai, incrupai Frases seu crupau ca apu fatu calincuna cosa chi minescit sa morti ◊ totu sas culpas a issu? àtere puru est de culpare! ◊ sa genti at a curpai a mei si ti lassu isposai a cuíndixi annus! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu inculper Ingresu to accuse Ispagnolu culpar Italianu incolpare Tedescu beschuldigen.

cruvennàre , vrb: culvenare, cuverenare, cuvrenare, cuvrennare Definitzione tènnere a contu a manera de no àere dannu, de no pigare fritu o àteru male, giare educatzione a is fígios; cricare de cuare a ccn. o ccn. cosa a manera chi no si biat, chi no s'ischípiat chie dh'at fata Sinònimos e contràrios cuberrare*, resguardaisí Frases ispero chi laghinza e madrigadu suta a pastore bonu ti culvenes ◊ sos pitzinnos, si ti ndhe pesas tue, no ti podent istare cuvrennados: cantu isto in linna, istàdebbos colcados! (G.Marras)◊ fimus iscultzos e male cuverenados, ma no bidiamus s'ora de ciogare ◊ candho proet cun ite bos cuvrenades? 2. in sa gruta culvenamos luego sos regalos ◊ est cuverenada in sinu de sa natura 3. sos inimicos nostros fint prontos a lu costodire e a lu cruvennare pro s'issàssinu chi aviat fatu a nois ◊ s'irballu l'aiat fatu su mastru, ma pro cuvrenare a isse ant dadu sa curpa a nois Tradutziones Frantzesu se préserver Ingresu to take care of oneself Ispagnolu cuidarse Italianu riguardarsi Tedescu sich schonen.

cuadrài , vrb: cuadrare Definitzione fàere cuadru, giare una forma cuadrada; si narat fintzes in su sensu de torrare apare is contos, de cumbènnere, pràghere Sinònimos e contràrios cubbai Tradutziones Frantzesu carrer, s'accorder Ingresu to square Ispagnolu cuadrar, corresponder Italianu quadrare Tedescu abvieren.

cuadretàre , vrb Definitzione fàere o ispartzire a cuadretedhos Sinònimos e contràrios acuadrigliare Tradutziones Frantzesu quadriller Ingresu to divide into squares Ispagnolu cuadricular, recuadrar Italianu quadrettare Tedescu karieren.

cuài , vrb: acuai 1, cuare, cubare, cuvare Definitzione pònnere o fàere cosa de no si pòdere agatare, chi neune potzat bíere e ne ischire nudha Sinònimos e contràrios abbuare, afufai, ammagare, apatai, atrabentare, coltoire, cuerrai, imbusire, impertusare, intanae, intupai, intuzare, istichire, istugiai, tudai | ctr. ammostai Maneras de nàrrere csn: cuàresi de una cosa = no nàrriri nudha a nemus, fàghere carchi cosa dendhe tentu chi no ndhe iscat àtere; cuare una cosa in sete pizos de muru = bèni meda de no dha pòdiri agatai Frases inue l'as cuada sa cosa? ◊ is iscraxoxus dhus iant cuaus in tempus antigus ◊ as fatu dannu e ti ndhe ses cuadu puru ◊ cuaiant carres e birgonzas sas ziras mias fatas a latranga ◊ mi cuesi e abbaidaia dai unu tuvedhu ◊ ti cherio cuvare intro de campana in modu chi nessunu t'aret bidu Sambenados e Provèrbios prb: amore e tússiu no si podent cuare ◊ dinari e talentu no lu cues a su bisonzu Ètimu ltn. cubare Tradutziones Frantzesu cacher Ingresu to hide Ispagnolu esconder Italianu nascóndere, occultare Tedescu verstecken.

cualificài, cualificàre , vrb Definitzione pigare o giare una cualífica Tradutziones Frantzesu qualifier Ingresu to qualify Ispagnolu calificar Italianu qualificare Tedescu qualifizieren.