cunsertàre , vrb: acussertare,
cuntzertai,
cuntzertare,
cussertare Definizione
pònnere in cussertu, in órdine
Sinonimi e contrari
agiustai cuncodrai
| ctr.
iscunsertare
Frasi
si fit pesau unu "porcu de abba" chi aiat bortau de ladus totu sa badhe, ma chin su tempus su padente si fit torrau a cussertare
2.
fit una imbreachera màstrina cussertata in su tzilleri
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
arranger
Inglese
to compose,
to repair
Spagnolo
concertar
Italiano
compórre,
aggiustare
Tedesco
zurechtlegen.
cunsístere, cunsístiri , vrb: cussístere Definizione
èssere in calecuna cosa, o èssere calecuna cosa: dhu narant fintzes in su sensu de dipèndhere
Frasi
su dannu cunsistit in su fàghere male
2.
sa ratza umana da'ue cunsistit?
Traduzioni
Francese
consister
Inglese
to consist
Spagnolo
consistir
Italiano
consìstere
Tedesco
bestehen.
cunsonàre , vrb: cussonare Definizione
cuncordare, currespòndhere, torrare paris de una cosa cun s'àtera, de unu fàere cun s'àteru, cun d-un'idea, régula e àteru
Sinonimi e contrari
corrispúndiri
| ctr.
iscussonare
Frasi
in s'istile, cantendhe, Piras cunsonaiat a primore cun Tucone ◊ s'andhanta lestra de su tempus e de su trabàgliu oe no cunsonat cun sos tempos de sa poesia cantada ◊ tra tzia e neta podius cussonare prus trancuillas
Traduzioni
Francese
correspondre
Inglese
to correspond
Spagnolo
corresponder
Italiano
corrispóndere
Tedesco
entsprechen.
cuntentài, cuntentàre , vrb: acuntentai Definizione
fàere o abbarrare cuntentu, giare su cuntentu, provare cuntentesa, prexu / malu a cuntentare = mendhegosu, itl. esigènte
Sinonimi e contrari
allegrare,
apagnai,
saltifàghere
| ctr.
dispiàchere,
scuntentai
Frasi
mi cuntento de custu: bastat goi! ◊ ant inventadu àteras maneras pro cuntentare sos ischivinzosos puru ◊ a dies babbu est ammurrionadu e m'istelevro deo pro cuntentare a isse ◊ Luisicu si depiat cuntentai de is pantalonis atzapulaus ◊ sa genti si cuntentàt de seminai isceti cudhu tanti de trigu po sa provista ◊ cheria cuntentare a fizu meu, ma no poto!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
contenter
Inglese
to please
Spagnolo
contentar,
complacer,
satisfacer
Italiano
accontentare
Tedesco
zufriedenstellen.
cuntrastàre , vrb: cuntrestare Definizione
matanare chistionandho, foedhare in cosas chi no dhu'est s'acórdiu, ma fintzes solu istare a chistionu; giare una briga, nàrrere cosa po giare educatzione
Sinonimi e contrari
allecare,
chistionai,
faedhare,
negossare
/
bacagliare 1,
perricare
/
certai
Frasi
esso, annoto, mi seo, bufo e cuntresto! ◊ chie ndhe negat sa bellesa in tundhu, chie ndhe tesset lodes e ispantos e in su cuntrastare andhant a prou ◊ pustis de tanta ora cuntresta cuntresta aia comporadu ◊ unu sero in piata apo iscultadu sa cuntierra de duos betzighedhos cuntrestendhe ◊ ómine e fémina fint cuntrestendhe, tirendhe donzunu sa resone a sa parte sua
2.
colcados sos pisedhos, Pàula e Nedha si ch'esseint a fora a su friscu a cuntrestare
3.
benit a mi cuntrestare che babbu chi cuntrestat a sos fizos
Traduzioni
Francese
discuter
Inglese
to discuss
Spagnolo
discutir
Italiano
discùtere
Tedesco
besprechen.
cuntratàre , vrb Definizione
cricare de si pònnere de acórdiu mescamente po comporare o bèndhere, fàere unu trebballu, fàere su cuntratu, s'acórdiu
Sinonimi e contrari
acodrare
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
négocier
Inglese
to contract
Spagnolo
contratar
Italiano
contrattare
Tedesco
verhandeln.
cunvalidài , vrb Definizione
su dichiarare vàlida una cosa, coment'e bona, chi balet, chi andhat bene
Traduzioni
Francese
confirmer,
valider
Inglese
to validate
Spagnolo
convalidar
Italiano
convalidare
Tedesco
bestätigen.
cunvèltere , vrb: cunvèrtere,
cunvèrtiri Definizione
mudare, cambiare idea, cumportamentu, pruschetotu nau de cambiare religione, idea pulítica
Sinonimi e contrari
cumbertire
Frasi
pro si campare, dogni mariolu diat cunvelter sas pedras in pane! (G.Zicconi Tanchis)
Traduzioni
Francese
convertir
Inglese
to convert
Spagnolo
convertir
Italiano
convertire
Tedesco
bekehren.
cúpas , nf pl: gupas Definizione
unu de is sinnos o mertzas de is cartas de giogare
Traduzioni
Francese
coupes
Inglese
the suit in italian cards corresponding to hearts (playing)
Spagnolo
copa
Italiano
còppe
Tedesco
Becher.
curài , vrb: curare Definizione
pigare, pònnere, giare meighina o fàere calecuna cosa po sanare una maladia o calecunu male, e fintzes sanare, giare arresurtau bonu coment'e cura
Sinonimi e contrari
ammexinai,
medicai,
meighinare
/
sanai
Frasi
su dutore li at curadu un'ogru malu
2.
bi at male chi curat e bi at male chi no curat
Etimo
ltn.
curare
Traduzioni
Francese
soigner
Inglese
to cure
Spagnolo
curar
Italiano
curare
Tedesco
behandeln.
currellài, currellàre , vrb: currigliare,
currillai,
currillare,
currilliai,
currizare,
currullai,
currullari Definizione
andhare a giru, istare a su curre curre, currendho de unu corrígliu a s'àteru; cúrrere aifatu a unu po dhu cracare / currillare cun s'unu e cun s'àteru = currilliai avatu de s'unu e de s'àteru
Sinonimi e contrari
currirzare,
curritai,
incorrillai,
iscurrizare,
scurrellai
/
perseghire
/
cobèrrere
Frasi
cun s'alta fantasia a currellare allargade su bolu, o versos mios (A.Casula)◊ s'istúdiu est s'iscusa po currellai in citadi ◊ est a totu dí currellandu ◊ Nanni recuit istracu de currizare ◊ sos crios istant currillandhe ◊ su sirbonedhu essit de sa foxina po currullari
2.
mi ant currelladu che un'assassinu ◊ cussu currizat sas féminas ◊ a issus dhus bolia currullai fintzas a candu, médius, iant ascurtai ◊ las currizat che lupu chi giompet a s'anzone ◊ ite ti apo fatu, chi mi curriglias?! ◊ ancu lu currígliet s'espe! ◊ l’ant currigliadu e tentu ◊ citeisidha, chinonca is mortus si ndi pesant de sa tumba e si currulant!
3.
apu fatu currullai sa conilla
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
courir
Inglese
to run here and there
Spagnolo
correr
Italiano
córrere qua e là
Tedesco
hier und da laufen.
cúrrere , vrb: curri,
cúrriri Definizione
andhare o fàere andhare cun lestresa manna, lestru de coitare meda, faendho tretu (o cosa) meda in pagu tempus; andhare aifatu a ccn. o de calecuna cosa, nau mescamente de is animales mascos chi istant apedhiaos a sa fémina; andhare aifatu de ccn po dh'aciapare, iscúdere, fàere fuire, bogare; àere cosa a parusu o consumare meda / pps. cúrridu, curtu, cúrriu; ind. pres. 1ˆ p. sing. cúrgiu, curzo, curro; cong. pres. 1ˆ p. sing. curra, curza, 2ˆ p. sing. curzas, 3ˆ p. sing. curzat, cruxat; ger. currindhe, currendho, currendu; verbu aus. àere e èssere: apo curtu, so curtu
Sinonimi e contrari
perseghire
/
sartiare
Modi di dire
csn:
avb. èssere o fàghere curre curre, a su curre curre = sempri currendi, in pressi meda; cúrrere a tota fua = a cadhu fuindhe, cun canta fuliesa si podet; cúrrere a carrela aperta = chentza istrobbu, chentza impédumos; cúrrere su cadhu, s'àinu = fàghere a cúrrere su cadhu, s'àinu, cun setzidore subra; currit, currit e no fait tretu = istat a su faghe faghe ma chentza cabbale, coment'e caminendhe in sa rena; cúrriri coment'e unu cuadhu iscapau = a sa maconatza; lassare cúrrere = baliai, lassai a pèrdiri, no fàghere contu de un'ofesa o de àtera cosa pagu aggradéssida; cúrrere dinari a unu = chi ndhe balanzat cun fatzilidade; cúrrere che batu a pische = andhare a carchi cosa o logu chi piaghet meda; cúrriri centu lèpuris (in cobertantza)= istare o andhare ifatu de tropu cosas, cherrer fàghere tropu cosas
Frasi
po torrai a domu prus a lestru si dha pigat curri curri ◊ sos pisedhos sunt cúrridos luego a carrela ◊ sa zente est curta pro li dare azudu ◊ che un'isprammadu so cúrridu a su dutore ◊ ocannu in s'àrdia no bi apo curtu ◊ a su Corpus de Cristos current sos cadhos, chie andhat a sa portessione ◊ no curras s'ebba ca est próssima e li faghet male! ◊ ca est birgonzosu si ch'est curtu a intro comente at bidu zente ◊ sa calada si dha feus currendi
2.
curriat coment'e una balla de fuxili ◊ belle e betzu, curriat che istedhu
3.
mi ant curtu infatu sos canes ◊ nosu nci dhu depiaiaus èssi curtu de diora, e invècias in bidha dógnia istràngiu tenit sorti! ◊ chi andu a si dhu nai mi nci currit! ◊ chi dhu cruxat sa giustítzia! ◊ ancu dhu biant curtu de sa manu divina! ◊ sa giustítzia si dhu cúrgiat!◊ pressixedha… parit chi dhis cúrgiant is canis avatu!
4.
su piciochedhu fut portandudeci sa craba aubi de su crabu po dha curri ◊ sas berbeghes depent èssere comintzendhe a bènnere in more: su mascru ndh'est currindhe calicuna ◊ currit centu lèpuris e no nd'impríngiat mancu unu!
5.
a isse li curret su dinari chei s'alga! ◊ a sas festas bi curret sa zente che batu a pische ◊ in cussa domo bi curret sa peta chei s'abba ◊ cussos current meda sos macarrones ◊ a tie, cun su postu chi tenes, sa zoronada ti curret mancari no fetas nudha
6.
e lassa cúrrere, no ti la lees pro donzi cositedha!
Cognomi e Proverbi
prb:
chie curret prus leat primu ◊ su bisonzu ponet su betzu a cúrrere
Etimo
ltn.
currere
Traduzioni
Francese
courir,
poursuivre
Inglese
to run (after)
Spagnolo
correr,
perseguir
Italiano
córrere,
rincórrere
Tedesco
laufen,
nachlaufen.
currulàre , vrb Definizione
fàere tzàcurros, sonos in bentre, fàere a cròcolos
Sinonimi e contrari
borulare 1
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gargouiller
Inglese
to gurgle
Spagnolo
hacer borborigmos
Italiano
borbogliare
Tedesco
gurgeln.
currumpuài, currumpunài , vrb Definizione
furriare in tundhu, a caragolu, fàere su fúrria fúrria, nau de su cuadhu
Sinonimi e contrari
archetare,
crabiolai,
ginetare
Frasi
s'ègua parit chi portit ispíritus, allutendi is origas e currumpunendu
Traduzioni
Francese
caracoler
Inglese
to caracole
Spagnolo
caracolear
Italiano
caracollare
Tedesco
herumtummeln.
cuscujinàre , vrb Definizione
foedhare a s'iscúsiu
Sinonimi e contrari
ascugiare,
chideriare,
iscusiare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
discuter à voix basse
Inglese
to confabulate softly
Spagnolo
confabuar
Italiano
confabulare sommessaménte,
sottovóce
Tedesco
heimlich reden.
cuscuríre , vrb Definizione
coment'e fàere nàrrere, fàere ischire o pentzare una cosa innanti chi acontessat
Frasi
mi lu cuscuriat su coro
2.
as postu lua in sa bundhante vena e sighis sa mania de su male chi cuscurit sa bia ’e sa tangente in su sidhadu de su capitale (R.Casula)
Traduzioni
Francese
prévoir
Inglese
to foresee
Spagnolo
presagiar
Italiano
presagire
Tedesco
vorhersagen.
dàe , prep: dai,
dea 1 Definizione
foedhu chi si ponet ananti de númenes o pronúmenes prus che àteru inditandho s'idea de istesiare, de fàere diferéntzia (de logu e de tempus), o fintzes po inditare sa càusa / a dae Deus chi… = gràtzias a Deus chi…
Sinonimi e contrari
de
Frasi
istesiadebboche dae a mie! ◊ andhadebboche da'inoghe! ◊ dae candho che sezis? ◊ custa est cosa chi si guastat dae oe a cras ◊ da'ite si l'ant leada a si brigare? ◊ dea innoghe che depes istupare! ◊ is margianes nessunu che dhos bogat dea sa tana ◊ seo dea sèmpere amante de sa cultura sarda ◊ calecunu amigu benit dea foras ◊ issu benit dea duas a tres bortas a s'annu ◊ Nighele est grave, est dae mòrrere oe a mòrrere cras!
2.
dae pisedhu a pisedha no si ndhe cumprendhet nudha!
3.
a dae Deus chi sunt bibos…: no fit istau pejus si aiant àpiu bisonzu de su trapiantu?
4.
est mortu dai su dispiaghere
Etimo
ltn.
de ab
Traduzioni
Francese
de
Inglese
to,
from
Spagnolo
de
Italiano
da
Tedesco
von,
aus,
vor.
dàe 1 , vrb: dàere,
dai 1,
dare,
dàrrere Definizione
aporrire, pònnere in manos, intregare calecuna cosa a un'àteru chentza nudha in càmbiu (ma si narat fintzes de bèndhere, de su arresurtare de unu trebballu, e de unu contu); rfl. si narat in su sensu de andhare a calecunu logu, a una bandha, cun che in su sensu de arresurtare o acabbare a una tzerta ora; cun su verbu pòdere o a su tempus benidore tenet su sensu de acontèssere, de capitare deasi comente essit essit / cong. pres.: 2ˆ p. pl. diadas, diedas, dezas; passau: 3ˆ p. pl desint, ant dadu; impr. 2ˆ p. pl: dade, daze, dage (custu cun enclíticu: dagedenosi!)
Sinonimi e contrari
donai,
giai,
gionai,
intregai
/
combidai
/
bèndhere,
frutai,
resurtare
/
addare,
andhare,
finire,
passae,
penciai
| ctr.
leai
Modi di dire
csn:
dare a una cosa = pentzai, donai atentzioni a una cosa; dàreche a… (una cosa, un'ora) = resurtai; dàresi a fàghere, a fuire, a lèzere = pònneresi a fàghere, a si mòere, a fàghere carchi cosa, a fuire, a lèzere; dàresi a carchi cosa = pèrdiri sa conca avatu de ccn. cosa: dàresi a su zogu, a s'interessu, a sa fura, a su triballu, a su binu, a su ziru, a sas féminas; dàreche a subra de una cosa = arrennèsciri a isciri una cosa; dàreche una cosa o a unu in mesu = ponidha, faidha resurtai in mesu, imbusticaidhu in ccn. cosa o chistioni; dàreche in carchi logu = passai in ccn. logu fintzas sentza de dhu bòlliri; èssere dali ca ti doe, a su dami e ti do = donendi sempri (corpus, fuedhus), abbetiai; èssere acanta a si la dare (nadu de duos) = èssiri acanta a s'arropai, acanta a certai; fàghere a su daellea = dona e piga, a manlea, donendi e pighendi sentza de bòlliri donai diaderus; èssere, no èssere in dare = (nau de unu) tènniri ganas, no tènniri ganas de fuedhai (e fintzas de fuedhai mali, meda, tropu)
Frasi
apas de s'América sos mannos tesoros, ma los dias a chie tenet fàmine ◊ si su fàmine inimigu a nois derat istragu si agguantat unu pagu finas a giomper sa figu (Grolle)◊ custa cosa no est sa tua: ti l'ant dada o furada l'as? ◊ setzi un'iscuta: ite ti dao a bufare? ◊ a chie tocat sa rejone diant! ◊ fuo pro li dàrrere un’iscavanada a cussa cara pesada dae sa barrosíghine! (M.Ladu)
2.
chentza lissentza custa cosa no si podet dare ◊ si ndhe agatat meda, ocannu, de custa cosa e la sunt dendhe a sa fuliada ◊ sa divisione cantu bos at dadu, a bois? ◊ ocannu s'olia est dendhe pagu: solu su bíndhighi a maghinada ◊ cussa terra a laore daet su trinta ◊ como sas berbeghes no sunt dhendhe nudha, ma comente anzant comintzant a dare late
3.
dàedi a un'ala ca semus colendhe custa cosa! ◊ a ue mi est dadu su pisedhu, chi no lu so bidindhe inoghe? ◊ che so dadu in cussa carrela e apo fatu innantis ◊ che est dadu in logu malu, caminendhe a denote ◊ che est dau in sos carabbineris e pro no isparare si lis est imbertu ◊ che so dadu in mesu de su ludu ◊ ello ite bonu bisonzu a ndhe dare a custa bandha? ◊ no che so mai pótidu dare a subra de chie podet èssere cussa otada
4.
a ite ora ti che at a dare a finire? ◊ che daet a tardu, a note, a manzanu, a cras, a s'annu chi benit a fàghere custa cosa ◊ ejò, a como ti che at datu a ti ne ammentare?! ◊ a custas cosas ti che daet a fàghere su zustu?!…◊ a cue ti che at dadu a fàghere avitu: avita in su lussu, no in su mànigu! ◊ a èssere canu ti che at dadu a como!
5.
at a dare chi, segundhu comente, custa cosa no si podet fàghere prus ◊ podet dare chi dae como in subra fetat tempus bonu
6.
passant a sos arrestos e ndhe ant impresonadu prus de trinta: assora, medas, bidendhe basi, si sunt dados a fora ◊ no ti dias a fuire candho ti cramant a dare una manu de azudu!
7.
at pérdidu su postu ma si est dadu a sa zoronada e su triballedhu li essit sempre ◊ conca mala, cussu: si est dadu a furare ◊ como mi dao a prànghere, pro cosighedhas gai!…◊ a ue, disdiciada, mi apo a dare?!
8.
a cussu no bi daet! ◊ no bi apo dadu e no ndhe apo cumpresu nudha de su chistionu
9.
dae tentu no ti che diant in mesu, cussos, ca ti ndhe as a impudare! ◊ frade e sorre sunt dami chi ti do pro su bene, pro sa pulítiga ◊ est totu su manzanu a dami chi ti do! ◊ cussos duos sunt acanta a si la dare, no de torrare in paghe! ◊◊ oe no est in dare: no li essit súlida! ◊ oe s'amigu est in dare: a donzunu narat sa sua!
Etimo
ltn.
dare
Traduzioni
Francese
donner
Inglese
to give
Spagnolo
dar,
ofrecer,
producir
Italiano
dare,
offrire,
produrre,
fruttare
Tedesco
geben,
schenken,
erzeugen,
hervorbringen.
dangheràre , vrb: dengherare Definizione
pigare a frandhigos, a imbérrios, a denghes
Sinonimi e contrari
addengae,
ammelindrare,
imberriare,
imbimbinare
Frasi
como si chi mi sento sana e frisca, dae maridu meu dengherada!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gâter avec des cajoleries
Inglese
to spoil coaxing
Spagnolo
mimar
Italiano
viziare con moine
Tedesco
verhätscheln.
dannuntziài , vrb: dennuntziai,
dennuntziare,
denunciai,
denuntziai,
denuntziare Definizione
fàere sa denúncia, avisare o portare sa chènscia a cuarteri, pònnere una diferéntzia o iscórriu in giustítzia
Sinonimi e contrari
cramari,
tzitare
Traduzioni
Francese
dénoncer
Inglese
to denounce
Spagnolo
denunciar,
delatar
Italiano
denunciare
Tedesco
anmelden,
anzeigen.