achèndhere , vrb Definizione
pònnere o pigare fogu a manera chi calecuna cosa abbruxet
Sinonimi e contrari
allúere,
allumae,
atzèndhere,
impampidhare,
incèndhere
| ctr.
irmòrrere,
istudai
Frasi
achendho sa candhela e miro s'istàntzia ◊ achèndhere sos fogarones ◊ sétzidu in su bancu de cuchina si fit achendhindhe su sigarru
Etimo
ltn.
accendere
Traduzioni
Francese
allumer
Inglese
to light
Spagnolo
encender
Italiano
accèndere
Tedesco
anzünden.
acheríre , vrb: achirire 1,
achiriri Definizione
intrare in possessu de calecuna cosa cun dinare o fintzes méritos
Sinonimi e contrari
achiltare,
comparai
Frasi
s'est cundennadu a sa perditzione perdindhe cantu bene at acheridu
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
acheter
Inglese
to buy
Spagnolo
adquirir
Italiano
acquistare
Tedesco
erwerben.
acherrài , vrb: achirrai Definizione
nau de is matas candho faent su frore, seberare e mantènnere su frutu (e cumprire puru); nau de gente, mantènnere su segretu, aguantare, baliare calecuna cosa
Sinonimi e contrari
achèrriri,
aferrai,
aggarrai,
assocai,
atichire,
muntènnere,
tènnere
/
babiai
Frasi
sa mata fait su froi e apustis acherrat su frutu ◊ custa mata ocannu no nd'at acherrau, de figu ◊ s'arenara si càrrigat de froi, ma no ndi acherrat meda
2.
cussu est peus de unu ciuliru de cerri chi no acherrat mancu una carriadroxa
3.
dh'at achirrau a su capotu ◊ seu cumbatendi cun custu tubbu: est papau de s'arrúinu e no arrennèsciu a dh'achirrai
4.
issu no acherrat su fragu de su tzúrfuru: po cussu grisat povinas de ammexinai s'àxina ◊ custas matixedhas no acherrant su callenti de s'istadi ◊ si pregontàt comenti iat fatu, issu diaici písili, a acherrai totu cussa malesa sena de si furriai luegus! (F.Carlini)
Traduzioni
Francese
prendre
Inglese
to strike root
Spagnolo
arraigar,
prender
Italiano
attecchire
Tedesco
Wurzel fassen.
achesciàre , vrb: achessiare,
achisciare,
chensare,
ochisciare Definizione
fàere sa lamenta po calecuna cosa; betare su fedu (angiones, crabitos, bitellos) a súere a is mamas / èssere achisciados = (nadu de ómine e fémina) istare a cumpanzinu, amigaus, bivi impari chentza si cojai
Sinonimi e contrari
cresciare
/
afedai,
ammamare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se plaindre
Inglese
to mourn
Spagnolo
quejarse
Italiano
lamentare
Tedesco
klagen.
achiàre , vrb Definizione
fàere su sèmene (chiu) bellu, su granu grussu
Sinonimi e contrari
abbasolare,
abberare,
ammadurae,
chibare,
ciòmpere,
còmprere,
crompire,
ingranire,
lòmpere
| ctr.
agurtire
Frasi
custu basolu est bene achiadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grener
Inglese
to bloom
Spagnolo
granar
Italiano
granire
Tedesco
Körner ansetzen.
achibberàre , vrb Definizione
essire chíbberu, prenu coment’e ufrau; nau de ccn., su si crèdere meda, arrennegare po pagu; istrínghere / achibberare sa tzinta = istringi su cintu
Sinonimi e contrari
achighiristai,
altivai,
incaboniscai,
inchibberare,
inchighiristai
/
abbetiae,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arrannegai,
inchietae,
incrabudhire,
infelai,
infuterare,
renignai
/
afíere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'obstiner,
s'entêter,
se mettre en colère
Inglese
to be obstinate,
to get angry
Spagnolo
hincharse,
obstinarse,
irritarse
Italiano
incaponire,
adirare
Tedesco
sich versteifen,
sich entrüsten.
achicài , vrb: achicare,
acricai 1,
acricare Definizione
aconciare o carrigare su fogu, pònnere linna a su fogu, fàere fogu; pònnere coment’e iscudendho
Sinonimi e contrari
assissai,
atzipare,
intzicare,
ischichinare,
scarrabbussonai
Frasi
chie achicat cun sida afumat sa minestra ◊ achica fogu cràdiu a su lapiolu fintzas chi àntziat su recotu ◊ sunt sempre achichendhe gherras in cue ◊ mancu in su fogu titones ischis pònnere, ne achicas ◊ pro los achicare agiunghesit àtera sida ◊ s'ollu po friri si porit torrai a imperai ma no tocat a dh'acricai fogu
2.
sa guàrdia est marranu de vídere una vetura chi l'achicat deretu una contravintzione ◊ archibbusada, aite no ti ndhe achicas àtera de linna supra?! ◊ m'imposto lestru e cun s'arma l'acrico sa segundha fusilada ◊ bella cussa trempa, po dhoi acricai una bussinada!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
attiser
Inglese
to stir (up),
to give
Spagnolo
atizar
Italiano
attizzare,
appioppare
Tedesco
schüren.
achicài 1 , vrb: achicare 1,
achichiae,
achichiai,
achichiare,
achichiari Definizione
foedhare segandho su foedhu, naendhondhe una parte a tantas bortas coment’e chi unu no arrennèsciat a dhu nàrrere intreu totu a una sulada
Sinonimi e contrari
bebbecare,
chechinare,
cocojare
Frasi
s'assessore Chessa faedhanne in su telèfono àltziat sa boghe, si afutat, achicat, si faghet ruju ruju… (A.Cossu)◊ su fuedhu bogancedhu bèni, ca tui achicas!
2.
chi podit iscabidhai, sa bagadiedha, gei no abarrat achichiendu!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bégayer
Inglese
to stammer
Spagnolo
tartamudear
Italiano
balbettare
Tedesco
stottern.
achichinàre , vrb: achiconare Definizione
foedhandho de erbas e laores, tocare a népide, fàere niedhu coment'e unu chicone
Sinonimi e contrari
abburvurare,
afurconare,
anneulare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nieller
Inglese
to affect by smut
Spagnolo
atizonarse
Italiano
rèndere golpato,
annerito dalla gólpe
Tedesco
vom Steinbrand befallen,
geschwärzt werden.
achidàre , vrb: achitare,
chitare 1 Definizione
giare su càmbiu a su cumpàngiu, comente faent is pastores achidajolos, cudhos chi pastórigant una chida a cada, a borta a borta: fàere a chida chida tra cumpàngios in calecuna faina o impreu, ma fintzes solu giare su càmbiu in s’impreu; fintzes mòvere, ispostare e torrare a su cuile, a s'acuiladroxu
Frasi
sos pastores achidajolos achidant in domíniga
2.
sos istúrulos si achidant cun sas rúndhines, in atunzu, in logos nostros ◊ su silbone isparadu ruet, però si achidat e sighit sa fua ◊ in su chelu si achidant sole, istedhos e tempesta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se relayer par semaine
Inglese
to turn weekly,
to alternate
Spagnolo
turnarse semanalmente
Italiano
turnare settimanalménte,
avvicendare
Tedesco
in Wochenschichten arbeiten.
achighinàre , vrb Definizione
fàere totu a unu chíghine, a chinisu, abbruxare totu
Sinonimi e contrari
abbrugiai,
afocazare,
inchijinare,
infogai
Frasi
za ndhe faghent de benefíssiu cussos fogos, achighinendhe totu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réduire en cendres
Inglese
to reduce to ashes
Spagnolo
incinerar
Italiano
incenerire
Tedesco
einäschern.
achighiristài , vrb: acixiristae Definizione
istrantagiare, fàere o portare crogorista, nau prus che àteru in cobertantza de chie si che artzat foedhandho coment’e chi tèngiat arrexone meda e de chie est creschendho e si paret mannu
Sinonimi e contrari
achibberare,
altivai,
atzierai,
incaboniscai,
inchibberare,
inchighiridhare,
inchighiristai
Frasi
cussu est bonu a cojai: est cumentzendi a s'achighiristai
2.
is manniosos si acixiristant
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'enorgueillir
Inglese
to make proud
Spagnolo
engreírse
Italiano
insuperbirsi
Tedesco
stolz werden.
achigulàre , vrb Definizione
fàere su chesciosu, istare sèmpere a lamentu, sèmpere naendho coment'e una chíghela, una cantaganta, giaendho istrobbu
Sinonimi e contrari
annischissai,
apibiare,
apurrire,
arrosci,
cascaviare,
memulare,
pibincai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ennuyer
Inglese
to annoy
Spagnolo
quejarse,
aburrir
Italiano
bofonchiare,
annoiare
Tedesco
sich beklagen,
lästig sein.
achilibbrài , vrb Definizione
billassare, pònnere is cosas a manera de istare in echilíbbriu, chentza ispendhentare a una parte, cantu a una bandha a s'àtera
Traduzioni
Francese
équilibrer,
contrebalancer
Inglese
to balance,
to equilibrate
Spagnolo
equilibrar
Italiano
equilibrare
Tedesco
ausgleichen.
achingiài, achingiàre , vrb: acringare,
chingiare Definizione
pònnere sa cringa o chintórgiu issedhandho is animales
Sinonimi e contrari
cingrai,
inchingiare
Frasi
est acringhendhe s'imbastu ◊ dh'iant achingiau coment'e unu cuadhu e acapiau is funis a sa màchina po ndi dhu tragai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ceinturer
Inglese
to strap,
to bandage
Spagnolo
poner el cinturón
Italiano
cinghiare,
fasciare
Tedesco
festschnallen.
achintàre , vrb: chintare Definizione
pigare a unu cun is bratzos betaos a su chintzu, acapiare a su chintzu, inghiriare coment’e carragiandho; acapiare bestimentu in chintzu
Sinonimi e contrari
achintorzare,
achintzulare,
chígnere,
inchintare
Frasi
su sole in fogu achintat sas marinas a s'interighinada, atesu atesu ◊ limbas rujas achintant sas aeras e su sole est unu chísciu de fogu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ceindre,
enrouler
Inglese
to fasten round,
to wrap (up)
Spagnolo
ceñir,
envolver
Italiano
cìngere,
avvòlgere
Tedesco
umfassen,
umgürten.
achipagiài , vrb: echipazare Definizione
pònnere, giare o pigare echipàgiu, provista chi podet serbire
Sinonimi e contrari
atratzai,
fornire
Traduzioni
Francese
équiper
Inglese
to equip
Spagnolo
equipar,
proveer
Italiano
equipaggiare
Tedesco
ausrüsten,
bemannen.
achipíre, achipíri , vrb Definizione
fàere meda in pag'ora; fàere a ora, a tempus
Sinonimi e contrari
achivire,
aciviri,
acodie
Modi di dire
csn:
a. bisonzu = resèssere a fàghere; a. a su dovere = atèndhere a su dovere, fai unu doveri
Frasi
chie est lestru e cabosu achipit in su tribàgliu ◊ a cosire a màchina s'achipit prus chi no a manu ◊ pro achipire faghide cun ambas manos! ◊ tocat de achipire si cherimus cumprire su tribàgliu! ◊ triballu inzotosu no si ndhe achipit ◊ si s'achipit de coro su dovere che passat su tempus prus serenu
2.
chi ia achípiu a su pulma no ndhe fui torrau a pei ◊ su tempus est lestru e deo no poto achipire: lu giuto a tretu e mi at bell'e sighidu (N.Pianu)◊ oe no dh'achípio a fàere custa faina: che dh'acabbo cras ◊ candu est meda, in logu de asfaltu s'àcua no benit achipia
Etimo
itl.
accivire
Traduzioni
Francese
faire vite,
travailler efficacement
Inglese
to get through a big piece of work,
to work with efficacy
Spagnolo
despachar
Italiano
sbrigare mólto lavóro in pòco tèmpo,
lavorare con efficàcia
Tedesco
leisten,
schaffen.
achirdinàe, achirdinàre , vrb: acidrianai,
acidrinae,
acidrinai,
acirdinai,
chirdinare Definizione
fàere chídrinu, téteru, tostau (fintzes faendho fortza, po dolore)
Sinonimi e contrari
ateterae,
incidrinai
/
agiatzare,
ammarmurai,
astragare,
belare,
cancarai,
ghiaciai,
marmurizai
Frasi
a mimi cras mi agatant acidrinau, aici ispollincu e cun custu frius ◊ s'àinu acostit su runcu a s'abba, ma apenas aperit sas larvas achírdinat sas urigas e no bufat! ◊ su mortu si fiat acirdinau, giai fridu ◊ est a dolori de istògumu e parit morendi de cumenti si acírdinat!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
engourdir,
se raidir
Inglese
to stiffen
Spagnolo
endurecer
Italiano
irrigidire
Tedesco
steif werden.
achirràre , vrb: achirriare Definizione
bènnere o andhare a unu chirru, a una bandha, e fintzes pònnere o acostire, andhare o lòmpere a iscúdere a ccn.
Sinonimi e contrari
abasciai,
andhare,
assèndhere,
bènnere,
brincae,
falare,
pòniri
| ctr.
alciare,
ampiai,
pigai 1
Frasi
achirriare a Tàtari ◊ su mudiore achirrat de repente: no s'intendhent prus chidérios de pessones, de animales (L.Loi)
2.
achirratinne dae cadhu! ◊ canno proet, s'abba achirrat dae sas nues ◊ a su postale si li fint secatos sos frenos in sa pénnita e fit achirratu che unu raju a supra de su carru ◊ a Cristos nche l'ant achirratu dae sa ruche ◊ lampu de focu chi li achírriet!
3.
a sa zanna l'at achirriau s'istanca ◊ a Cherchedhu l'ant achirratu s'apoerju "Sindrajolu"
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
descendre
Inglese
to get down
Spagnolo
venir,
ir,
bajar
Italiano
venire,
andare,
scéndere
Tedesco
kommen,
gehen,
absteigen.