aciolài , vrb Definizione
pònnere is aciolus, pònnere is bullitas a su fundhu de is botinos
Sinonimi e contrari
acioae,
atacitai,
imbullitare,
intzoare
2.
portat is crapitas acioladas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
clouter
Inglese
to nail
Spagnolo
embrocar
Italiano
imbullettare
Tedesco
mit Zwecken beschlagen.
aciopài , vrb Definizione
atzitzare is canes, su dhos mandhare a mossigare a ccn.
Sinonimi e contrari
alluscai,
ateneae,
atiare,
auntzare,
incidai,
inciulai,
insissiligai,
intzullire,
tzuntzullare,
ubetzare
| ctr.
caciare
Traduzioni
Francese
pousser,
exciter
Inglese
to instigate
Spagnolo
azuzar
Italiano
aizzare i cani
Tedesco
hetzen (auf,
mit Akk.).
aciotài , vrb: aciotare,
atzotare Definizione
pigare a cropos de aciota, iscúdere, atripare cun s'aciota, pigare a cropos; su pps. fintzes cun significau de furbu, iscofau / aciotau siast! = genia de frastimu po afuta, arrennegu, o fintzes po prexu
Sinonimi e contrari
aciotarai,
afrustai,
irbrunchiare,
iscuitzare,
passillai
Frasi
Pilatu iat fatu aciotai a Gesús ◊ atzotadu cheria deo puru su mi èssere a pes suos atrividu! ◊ su bentu est aciotandho su mare ◊ annos e séculos custa Terra atzotada est chirchendhe libbertade (G.Elies)
2.
aciotaredhu, tui, ca brintas chentza de pagai! ◊ aciotau tui: pentziast ca ispetiat totu a tui e invècias nu est aici! ◊ aciotau siast e piciochedhu… nci dh’at fata sentz’e torrai súidu nudha!◊ ancu ti bia aciotau!… de ubi dimóniu ndi as bogau cussa bestimenta?!
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
cravacher
Inglese
to whip
Spagnolo
azotar
Italiano
scudisciare
Tedesco
peitschen.
aciotarài , vrb Sinonimi e contrari
aciotai,
afrustai,
irbrunchiare,
passillai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fouetter
Inglese
to lash
Spagnolo
azotar
Italiano
frustare
Tedesco
peitschen.
acisài, acisàre , vrb: artzisare 1,
atzisare,
ecisai* Definizione
prus che àteru, incantare cun sa bellesa, cun s'amore / atzisare su cane = fàere coment'e meighina, una genia maia, chi dhu faghet istare mudu po no giare ischidu
Sinonimi e contrari
inamorai,
indeosare
/
afatugiare,
afaturai,
ammainai,
ammajarzare
Frasi
pentzu de ti usai sa sintzillidadi ca tui m'as acisau ◊ mi so acisadu de issa ◊ tui ses sa chi acisat sa genti ◊ tenes cara subr'a dogni amiga sa chi mi at acisadu coro e mente (P.Mossa)
Traduzioni
Francese
fasciner
Inglese
to fascinate
Spagnolo
hechizar
Italiano
affascinare
Tedesco
bezaubern.
aciufàe, aciufài , vrb: aciufari,
aciuvai,
aciuvare,
atzufare 1,
atzuvai Definizione
intrare a s'abba, calàreche a fundhu (in s’abba o in àteru modhe deasi etotu o meda), afundhare una cosa / aciuvai su fundu a una carrada = bogarebbichelu
Sinonimi e contrari
afundae,
afangare,
afungai 1,
ammodhigare,
aputare,
atafai,
inciuviri,
intofare
Frasi
si nci aciuvat totu su chi no abarrat apitzus de s'àcua ◊ no passis me ingunis ca sa terra est tropu modhi e nci aciuvas ◊ nci seu aciuvau in sa ní ◊ is bòis atzuvant su bruncu in sa pica ◊ atzufat sos pódhighes in s'abba e si faet sa rughe ◊ nci ant atzuvau is navis comenti dhas ant bombardadas
2.
in custu matalafu tropu modhi nci aciuvu
Etimo
itl.
attuffare
Traduzioni
Francese
couler
Inglese
to sink
Spagnolo
hundir
Italiano
affondare,
immèrgere
Tedesco
versinken,
eintauchen.
aciufài 1 , vrb: atzofare,
atzufare Definizione
aggarrare, aferrare a pilos, brigandho e iscudendhosi apare
Sinonimi e contrari
acanciofai,
atzuntzudhare,
incabigliare,
tipiliare,
tipilire
Frasi
l'atzufat e li lompet airadu ei sas piús pumas bellas li at tiradu (D.Ena)◊ li atzufat torra e l'agganguglitat chi cudhu ndhe bogaiat donzi oju che pirastru! ◊ a mie sa prepoténtzia cumbenit ca mi atzufo sa prima chi mi benit!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
attraper
Inglese
to seize
Spagnolo
agarrar,
coger por el pelo
Italiano
acciuffare
Tedesco
beim Schopf fassen.
aciúgnere , vrb: aciúngere,
aciúnghere,
aciunghi,
aciungi,
aciúngiri,
agiúnghere,
agiúngiri,
assungi,
atzúgnere,
atzúnghede,
atzúnghere,
atzúnghiri,
atzúnnere,
azúnghere Definizione
sighire a pònnere de sa matessi cosa, pònnere cosa in prus; aunire apare duas cosas; lòmpere a calecunu logu cun is manos o cun calecuna cosa
Sinonimi e contrari
aciuntai,
additzionare,
agiànghere,
agnànghere,
ammedare,
annatare,
annúnghere,
summai
/
arribbai,
lòmpere
| ctr.
bocare,
leai
Frasi
aciunghe una pariga de tzitzones a su fogu! ◊ si aciúngiat chi de sa lana ndi at fatu mígias bellas ◊ sa bestimenta dhi aciunghet bellesa a sa fémina ◊ male apitzu de male no mi as a cherre atzúnghede!◊ cheriu atzúnghiri una cosa a su chi as nau tue ◊ atzunghidhi sale a s'olia in sa brúina!◊ azunghindhe deghe bortas custu matessi tantu faghet suma manna!◊ pro lòmpere a s'àtera parte custos filos curtzos cherent azuntos
2.
boliat manigiai s'arau ma aciungiat apenas a is manutzas ◊ tui ses bascitedhu e no aciungis a pigai cussa cosa in artu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ajouter
Inglese
to add
Spagnolo
añadir,
incorporar
Italiano
aggiùngere,
integrare
Tedesco
hinzufügen.
aciumài , vrb: aciummai Definizione
bufare a meda, a cantu tirat cannada
Sinonimi e contrari
abbumbare,
acirrai,
atzuntzurrare,
bufae,
bufetare,
cionciare,
imbreacare,
inciummare,
ingúllere,
sorgonare,
trincai
Traduzioni
Francese
pinter
Inglese
to tipple
Spagnolo
empinar el codo
Italiano
sbevazzare,
tracannare
Tedesco
unmäßig trinken,
saufen.
aciunciulíre , vrb Definizione
su si pònnere o istare coment’e allorigaos
Sinonimi e contrari
acoconare,
aconcolai,
acuconare,
acuculiare,
acugutzare,
acuculiedhare,
aculigionai,
ammacionai,
pinnichedhare
Traduzioni
Francese
se pelotonner
Inglese
to crouch
Spagnolo
acurrucarse
Italiano
rannicchiarsi
Tedesco
sich zusammenkauern.
aciuntài , vrb: agiuntai,
agiuntare,
ajuntare,
azuntare Definizione
aunire una cosa cun àtera, una a s'àtera a manera chi abbarrent coment’e una cosa ebbia, totu a unu, assardaos: azuntàresi si narat fintzes po si fidantzare
Sinonimi e contrari
aciúgnere,
agiànghere,
annúnghere
/
assardare
| ctr.
arrogai,
innànghere,
irjànghere
Frasi
is manus agiuntada e a Maria s'invocada fendi pregadoria ◊ torrat agiuntai custa carri segada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
joindre,
unir
Inglese
to join
Spagnolo
juntar
Italiano
congiùngere
Tedesco
vereinigen.
aciupàe, aciupài, aciupàre , vrb: atzupare 1 Definizione
ciupire, suspire o frobbire abba o cosas deasi cun istràciu, paperi, o coment'e a surbidura; su che intrare de unu lícuidu a pagu a pagu in calecuna cosa asciuta o chi si podet ufrare de abba o cosas deasi; imparare a mente, su ndhe bodhire cun sa mente su chi si liget o s'intendhet
Sinonimi e contrari
aciupiri,
assupare 1,
assuspiri,
imbibbiri,
impapare,
inciupai,
sultzire,
sulviare,
surbare 1,
surbiri,
suspiare
/
bodhiri,
imparai
Frasi
dhui iat pani cun butiru e cafè cun lati de aciupai ◊ aciupa s'àcua chi ti nc'est arruta a terra! ◊ su chírciu de sa mesina, candho arrivat a atzupare, tet èssere saboridu…◊ at budhiu is ossus e papau pani aciupau
2.
sa cantzoni chi at cantau cussa piciocona ndi dh'apu aciupada sa primu borta chi dh'apu inténdia
Etimo
spn.
chupar
Traduzioni
Francese
imbiber,
absorber
Inglese
to absorb,
to soak
Spagnolo
embeber,
absorber
Italiano
imbévere,
inzuppare,
assorbire
Tedesco
einweichen,
aufnehmen.
acivíre, acivíri , vrb: atzivire Definizione
su bastare cun pagu po fàere cosa meda, nau de cundhimentos o cosas chi si aciunghent a un'àtera po dhi giare una calidade diferente; su bastare de sa cosa a unu bisóngiu, fintzes su frunire unu logu o una domo de su chi dhi bisòngiat
Sinonimi e contrari
achipire,
achivire,
fornire
Frasi
custa tinta atzivit meda: cun custu pagu che apo illatadu totu cussu muru ◊ atzivit un'ira cussu piberonedhu ruju: est bastadu una puntighedha cantu s'ungra pro dare su picante a totu su mànigu ◊ cust'ozu atzivit meda ca sa cosa chi fries no ndh'atzupit nudha
2.
s'ortalíscia pro totu est atzivida ◊ sendhe atzividu de totu, aite a leare s'anzenu?!◊ cosa a papare bi ndh'at pro ndhe atzivire unu ristorante!
3.
a sa chi fuit in allerga bajania e deviat atzivire su cuviu a mente frimma, lestra sa manu curriat pro achipire in s'arminzu
4.
sa domo tantu no la tenet bene atzivida!…◊ tziligherta, espu, fromiga… totus a issuciare pibione naendho chi Deus dhos at fatos pro èssere acividos (A.Barra)
Etimo
itl.
accivire
Traduzioni
Francese
être efficace
Inglese
to be effective
Spagnolo
ser eficaz
Italiano
èssere efficace
Tedesco
ergiebig sein.
aclamài, aclamàre , vrb: acramare Definizione
coment'e cramare, tzerriare, giare unu títulu o títulos a unu, foedhare a bàntidu de ccn., tzacurrare is manos
Traduzioni
Francese
acclamer
Inglese
to acclaim
Spagnolo
aclamar
Italiano
acclamare
Tedesco
Beifall spenden,
ausrufen.
aclarài , vrb: acrarai,
acrarare 1,
acrariai,
acrariare Definizione
fàere a bíere, pònnere a craru, fàere ischire; èssere o fàere prus craru, cun prus lughe / a. una chistioni = crarire, ispiegare una chistione
Sinonimi e contrari
acrarire,
ispalesare
/
isclarai,
iscrarire
Frasi
sa luxi acrarat su scuriu ◊ dúbbiu predosu, súrbile malinna chi mi sughes su sutzu de s'aorta… acràrati: ite cheres? (G.Piga)◊ su beranu est giai acrarendusí ◊ s'aràngiu, candu su frutu si acrarat, s’iscerat si est de croxu grussu o fini ◊ po mei ita momentu tristu, chi no s’acrarit sa beridadi!(G.Pillai)◊ mi at tzirriau po acrariare sa chistione
2.
sa diri est acrariendi ◊ bidia su sole acrariandhe sos paris e sos montigos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
manifester,
éclaircir
Inglese
to disclose,
to illuminate
Spagnolo
aclarar
Italiano
palesare,
rischiarare
Tedesco
offenbaren,
klären.
aclaríre , vrb Definizione
su pònnere in craru una cosa naendhodha
Sinonimi e contrari
crarire,
declarai
| ctr.
cuai,
denegare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
déclarer
Inglese
to declare
Spagnolo
declarar
Italiano
dichiarare
Tedesco
kundtun.
acoài, acoàre , vrb Definizione
pònnere, andhare o istare s'unu aifatu de s'àteru, acoa, e fintzes abbandhonare; tirare agoa, tirare a longas, acostire cun sa coa a calecunu tretu comente faet unu carru o un'àteru mezu po carrigare o iscarrigare cosa
Sinonimi e contrari
acodiai
/
aisetare
Frasi
cussas pòberas terra sunt acoatas
2.
sa zente est acoendhe: pro pagare isetat sas úrtimas dies
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se mettre derrière
Inglese
to put in line
Spagnolo
poner en hilera
Italiano
accodare
Tedesco
hintereinanderreihen.
acobiài, acobilàre , vrb: acoilae,
acoilare,
acoliai,
acoliare,
acubilare,
acugliai,
acuilai,
acuilare,
acuvilare,
aculiai,
aculiare,
cubilare Definizione
fàere fúrriu, torrare a cuile, a su crocadórgiu, andhare a crocare, fintzes pònnere in su crocadórgiu; istare o pònnere in calecunu logu, aintru, asuta, po si aprigare o cuare; istare in asséliu, firmu, su si apaghiare
Sinonimi e contrari
acoiletare,
acojai,
acuae,
apatai,
apogiai,
assebiai,
impudhilare
| ctr.
bocare,
essire,
pesare
Frasi
iscurtabas sos puzones su sero acubilandhe (P.Mura)◊ furriadorzu de istrias, acoilas bobborrotis e tirpias (L.Loi)◊ sas rúndhines sunt aculiadas in su filu ◊ is pillonedhus fiant acobiaus ◊ su pilloni innòi si acúliat a pausai
2.
furiat pruendu e po no m'isciundi mi seu aculiau ◊ no ia postu menti a babbu a m'aculiai in domu sua is dis de cussa strasura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se coucher,
s'abriter
Inglese
to return to the fold to go back to sleep to shelter
Spagnolo
cubilar,
cobijar
Italiano
rientrare nell'ovile,
ritirarsi a dormire,
ripararsi
Tedesco
in den Stall zurückkehren,
schlafengehen,
sich unterstellen.
acochinài , vrb Definizione
istare chentza fàere, ammandronau
Sinonimi e contrari
acovardai,
ammandronae,
ammandronire,
arraigai,
cilindronare,
impraitzai
Traduzioni
Francese
paresser
Inglese
to make lazy
Spagnolo
gandulear,
vaguear
Italiano
infingardire
Tedesco
träg werden.
acoconàre , vrb: acogonare Definizione
fàere a cocone, a bisura de cocone, allorigare a sa manera de is canes, de is gatos candho si crocant e tenent fritu; crocare
Sinonimi e contrari
aciunciulire,
acoconedhare,
aconcolai,
acucai,
acuconare,
acuculiare,
acuculiedhare,
acucunniare,
aculigionai,
acuncurrionai,
allomburedhai,
allorigare,
allorimmedhare
| ctr.
istirare
Frasi
si acoconaiat in palas de unu trutzu ◊ si fint acoconaos in su gabbanu ◊ su cane s'est acogonadu che matassa de lana afaca a sa mere ◊ si est acoconadu comente a unu eritu ◊ nos corcabamus acoconaos intro de su letu ◊ su pitzinnu si acoconabat in su bancu e non fachiat isperu santu in totu s'ora de sa letzione
2.
sos puzones sunt andhandhe a s'acoconare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se blottir
Inglese
to crouch
Spagnolo
acurrucarse
Italiano
accovacciare
Tedesco
sich zusammenkauern.