istelevràre , vrb Definizione
istare pentzandho e torrandho a pentzare a sa cosa chentza arrennèscere a cumprèndhere o lòmpere a un'arresurtau
Sinonimi e contrari
immaginai,
immelmedhare,
istorronare,
penciai,
scimingiai
Frasi
no t'istelevres, tantu dai su meu no mi bogas! ◊ comintzeit a istelevrare cun atentzione subra de sa natura de cussu cristianu (M.Bua)◊ candho est ammurrionadu m'istelevro deo pro cuntentare a isse!
Etimo
spn.
descerebrar
Traduzioni
Francese
se creuser la cervelle
Inglese
to rack one's brain
Spagnolo
comerse el coco
Italiano
lambiccarsi il cervèllo
Tedesco
sich den Kopf zerbrechen.
istutuinàre , vrb Definizione
illebiare, abbrandhare su sabore forte (de is papares grassos)
Traduzioni
Francese
atténuer la saveur
Inglese
to moderate a flavour
Spagnolo
atenuar el sabor
Italiano
attutire il sapóre dei cibi
Tedesco
den Geschmack mildern.
magiadúra , nf: malladura,
mazadura,
mazatura Definizione
su magiare, pistare a màgiu (es. fintzes su linu, sa fae, su chígere); manera de crastare is tentòrgios po dhos fàere a boes domaos, a pistadura a màgiu
Sinonimi e contrari
mallamentu,
pista,
pistadura
/
cdh. maciatura
3.
a mazadura si ndhe iscútinat sa landhe e fintzas s'olia (ma chentza pistare tropu s'àrbure)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rossée,
raclée
Inglese
beating (up)
Spagnolo
el machacar,
paliza
Italiano
pestàggio
Tedesco
Schläge.
mémula , nf: mímula,
mímulos,
múmula Definizione
genia de murmutu ifadosu, cantighedhu, boghe o sonu no tanti fortes ma sighios; male, genia de doloredhu chi si sapit in sa carena, aintru (es. m. de coro, de istògomo)
Sinonimi e contrari
càntara 1,
laredha,
mumuliu,
taja
/
ttrs. mímmura
Frasi
s'intendhet sa mémula de una cantone ◊ s'intendhet sa mímula de sos ribos ◊ cheres cantare sa mímula de sas chícheras ◊ s'intendhet coment'e una mémula: sunt sas pregadorias de sa zente ◊ ammuinada dae su caldu a múmulas de chígula ti drommias (G.Branca)
2.
nosse, su dutore, no est dolore a su coro: una mímula est!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rhonchus
Inglese
dirge,
painful sensation
Spagnolo
cantilena,
dolor en el pecho
Italiano
rónco,
nènia,
sensazióne dolorósa
Tedesco
Röcheln,
Geleier,
kleiner Schmerz.
nadàda , nf: annadada,
nadrada Definizione
su nadare, su andhare a nàdigu, su si mòvere a nàdigu
Frasi
in sa baltza si faghiat una nadada, girendhe in tundhu, chi si pariat in cudhos pojos mannos de riu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nager,
nage
Inglese
swim
Spagnolo
el nadar
Italiano
nuotata
Tedesco
Schwimmen.
oghitéri , agt, nm Definizione
chi o chie costumat a fàere su tzinnu, a fàere s'ogu coment'e po si dha intèndhere, po si fastigiare
Sinonimi e contrari
cdh. scurugiunatu
Frasi
tombacu e tombachera fait s'ómini macu e sa fémina oghitera!
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
langoureux
Inglese
languid
Spagnolo
quien guiña el ojo
Italiano
lànguido
Tedesco
matt,
schmachtend.
orchidàre , vrb: orchitare,
orghidare Definizione
abboghinare, pesare a tzérrios, a órchidos, po dolore o dannu mannu
Sinonimi e contrari
abbochinare,
abboigare,
addolimai,
berchidai,
iscramorai
Frasi
luego torraiat a orchitare comente fachent sos tzecos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
crier de douleur
Inglese
to howl with pain
Spagnolo
gritar por el dolor
Italiano
urlare di dolóre
Tedesco
vor Schmerzen schreien.
oridúra , nf Definizione
su orire, su segare sa pasta de su cumossu faendho su pane, cumenciare su pane
Sinonimi e contrari
abbessiada
| ctr.
finidura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ébauchage,
ébauche
Inglese
sketch
Spagnolo
el cortar un trozo de masa del amasijo para hacer el pan
Italiano
abbozzatura,
abbòzzo
Tedesco
Entwurf.
oríre , vrb Definizione
fàere is oros; segare de su cumossu is panes a tèndhere, sestare su pane, cumenciare a dhu fàere
Sinonimi e contrari
orivetai,
orizare,
orulare 1
/
abbessiare
| ctr.
isorulare
3.
sos isterzos no cherent oridos ca che ndhe ruet a terra betendhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ébaucher du pain
Inglese
to sketch the bread
Spagnolo
orillar,
cortar un trozo de masa del amasijo para hacer el pan
Italiano
abbozzare il pane
Tedesco
mit der Brotvorbereitung beginnen.
pipionidúra , nf: pupugionadura Definizione
su èssere infarratzau, nau de sa linna po comente si dha papat su greme
Sinonimi e contrari
pupughinadura,
pupujonadura
Frasi
za ndhe zughet de bella pipionidura, cussa linna! ◊ sa zente fuit lastimosa de pupugionadura de linna in su pane, de bremmes in su frutuáriu e àteru
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vermoulure
Inglese
wormhole
Spagnolo
el estar carcomido
Italiano
tarlatura
Tedesco
Wurmstich.
pudhérigas , nf pl Definizione
casus cotus, màncias orrúbias chi essint in is cambas a fortza de dhas aparare nuas a su fogu, cosa chi a logos narant casuéciu
Sinonimi e contrari
càricas,
chichiridhas,
pudhedras
Traduzioni
Francese
taches rouges de la peau à cause de la chaleur
Inglese
caloric spot
Spagnolo
cloasma producido por el calor
Italiano
cloasma calòrico
Tedesco
Leberfleck (wegen der Feuerhitze).
refàciu , nm: refatzu,
rifatzu,
rinfàciu,
rinfatzu Definizione
su rifatzare, cosa chi si narat a unu betandhosidha a curpa, coment'e a briga
Sinonimi e contrari
afetuada,
apoboretada,
atzúrridu,
ripitimenta,
rimbicu,
sfacidhamentu
Frasi
mai unu refatzu de neune at tentu, cussa! ◊ si no fit ca ses antzianu ti tias meritare unu rifatzu: curpa de su cuidu o de su bratzu, raru sa die a ti agatare sanu! ◊ sas peràulas suas sunt ammunimentu e rinfatzu pro un'ammentu eternu ◊ cosa mala a dèpiri arriciri refàcius pustis de ai trabballau cun cunsiéntzia!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
action de reprocher
Inglese
reproach
Spagnolo
el echar en cara
Italiano
rinfacciaménto
Tedesco
Vorwurf.
rúschida , nf, nm: rúschidu,
rúscida,
rúscidu Definizione
su sonu a sorrogu chi faet cun s'ogroena, cun sa buca e su nasu unu dormiu chi arrespirat male; assúpidu de isalenadas mannas / rúscidu de refreu = sarragadura
Sinonimi e contrari
corróschiu,
forróschiu,
sarragu,
sorroscru
/
irbúfida,
isúlfida
Frasi
isse lasseit sos amigos a rúschida e che esseit a pònnere mente a su trabàgliu ◊ s'intendhiant sas rúschidas de cudhos duos drommidos ◊ fit drommida a rúschida
2.
su pudhedru est cadredhendhe a brincos e a rúschidos ◊ a rúscidas sos pudhedros brincant dae mata in mata (B.Truddaju)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ronflement,
ébrouement
Inglese
snore,
puff
Spagnolo
ronquido,
el bufar del caballo
Italiano
russaménto,
sbuffo del cavallo
Tedesco
Schnarchen,
Schnauben.
scambilladúra , nf Definizione
su scambillai / s. de una bia = tretu chi si atóbiant duas orrugas (o un'orruga s'ispartzit in duos)
Sinonimi e contrari
scumpangiadura
/
gruxeri,
iscambiadura,
iscansada
/
acabbada
Frasi
in sa scambilladura de dogni bia s'intendit unu mari de saludus (Gd.Piras)
2.
comenti si costumat, a sa scambilladura de s'annu is piciochedhus andant peri is domus a si candelai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
désaccouplement
Inglese
uncoupling
Spagnolo
el desparejar
Italiano
spaiaménto
Tedesco
Trennung.
scambíllu , nm Definizione
su scambillai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
désassortiment
Inglese
splitting up
Spagnolo
el desparejar
Italiano
scompagnaménto
Tedesco
Trennung.
sceberadúra , nf: seberadura Definizione
su sceberai, su pigare e pònnere abbandha cosas diferentes; nau de is frores, su fàere su frutu, colare (iscolu 1) de frore a frutu
Sinonimi e contrari
chirrionzu,
iscolu 1,
seberamentu
/
sceberu,
sceradura
| ctr.
ammisturamentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tri,
nouement
Inglese
setting,
choice
Spagnolo
selección,
criba,
el transformarse el ovario en fruto
Italiano
cèrnita,
allegaménto
Tedesco
Auslese,
Sortierung,
Fruchtbildung.
sceberài, sceberàri , vrb: scioberai,
sebarai,
seberai,
seberare,
seperare,
severare Definizione
pigare e pònnere a parte, abbandha una cosa de un'àtera; pigare su bonu, su méngius e lassare su malu, su peus, su metzanu, pigare ccn. cosa precisa chi torrat paris cun calecunu critériu, sa chi andhat bene a un'iscopu, o fintzes arregollendho de mesu de àteras; foedhandho de frores o de matas de frutuàriu, iscúdere o lassare andhare su frore e ingendrare su frutu, chi deasi si cumènciat a bíere / seberai/-are bijos, angionis, crabitos = pònnere abbandha dae sas mamas pro no che lis súere su late
Sinonimi e contrari
asseperare,
chirrare,
isceberai,
iscedhai,
iscerai,
istagiai
/
acorruntzulare
| ctr.
ammasturai,
meschiare
Frasi
seis prontus a sceberai s'arritzu in su cossu, ma nc'ingurteis unu cammellu intreu! ◊ po issa no nc'est calidadi de seberai, no sèberat ratza, mannus o pitius ◊ candu passais in mesu de is froris seberai is peis po no ndi apetigai
2.
as seberadu bene, cojendhe: as leadu una prendha de fémina! ◊ si at seberadu su menzus fiadu dae mesu de s'ama ◊ mi tiro unu frore: in mesu de sos chentu che sèbero s'orrosa… ◊ sciobera sciobera, su peus nd'iscerat ◊ cussa cosa est totu amméschiu: ndhe cheret seberada sa parte bona e frundhida sa mala ◊ ti ponzo a severare in mesu de duos coros: su chi cheres ti lea! ◊ est bellu, severadu che ispiga de trigu
3.
sa cariasa, sa pira, su frutuàriu como est totu seberendhe ◊ su fiore chi zughiat, s'àrbure, l'at seberadu totu ◊ s'àchina est seperendhe ◊ in su pàltinu nou sa ua est severendhe…
Cognomi e Proverbi
prb:
a cuadhu donau no scioberis piu
Etimo
ltn.
seperare
Traduzioni
Francese
séparer,
choisir,
nouer (bot.)
Inglese
to divide,
to select,
to set
Spagnolo
elegir,
seleccionar,
transformarse el ovario en fruto
Italiano
separare,
scégliere,
selezionare,
allegare (détto di piante)
Tedesco
trennen,
wählen,
auswählen,
ansetzen (Bot.).
scexiài , vrb: scixiai Definizione
lassare o istare fora a irbentiare, a pèrdere s'efetu de s'àrculu, a isturdire s'imbriaghera: nau de su furru allutu inchesu, pèrdere calore, ifridare; fàere o lassare passare s'arrennegu
Sinonimi e contrari
ibentiare,
ifegare*,
ilbarulire,
iscoturare,
ismarmire
/
irfriargiare
Frasi
candu s'imbriagu at scixiau si ndi est pesau ◊ si torrat imbriagu, bogancedhu a foras a scixiai! ◊ a is tres de merí funt ancora a scexiai, imbriagus ◊ su forru candu si ponit su civraxu a coi benit tupau po no scexiai
2.
sa sorga dha lassat scixiai, a sa nura, ca gei torrat sola sola!
Traduzioni
Francese
cuver son vin
Inglese
to get over one's drunkenness
Spagnolo
dormir el vinola mona
Italiano
smaltire la sbòrnia
Tedesco
den Rausch ausschlafen.
sciampitài , vrb: isciampitai Definizione
fàere sa sciampita, mòvere is cambas coment'e ballandho, fàere is passitedhos de su ballu, fàere genia de giogos cun su ballu
Sinonimi e contrari
aciapitai,
atzopitai,
brinchitare,
istripitare
Frasi
sciampitat sa cónduma e faint s'anchita e su passu torrau (A.Cannas)◊ ci fiat essiu cuntentu e sciampitendi ◊ no sciampitat foras unu pipiu ca est tempus mau ◊ beni a mesu de su ballu ca ti fadeus biri comenti si sciampitat! ◊ is pobidhas sciampitendisí su paneri e nosu ingunis!
2.
fatzu unu ballu de cussus sciampitaus
Etimo
itl.t
zampettare
Traduzioni
Francese
danser la danse sarde
Inglese
to have a sardinian dance
Spagnolo
bailar el baile sardo
Italiano
scambiettare
Tedesco
Kreuzsprünge machen.
scumpangiadúra , nf Sinonimi e contrari
scambilladura,
scumpangiamentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
désaccouplement
Inglese
uncoupling
Spagnolo
el desparejar
Italiano
spaiaménto
Tedesco
Entzweiung.