perdixèdha , nf: predighedha Definizione
orrughedhu piticu de pedra, pedra minore
Sinonimi e contrari
pedrighina,
pedrischedha,
predaredha
Traduzioni
Francese
caillou
Inglese
little stone
Spagnolo
piedrecilla,
piedrecita
Italiano
sassolino
Tedesco
kleiner Stein.
pichirichédhu , nm Definizione
su pódhighe prus piticu
Sinonimi e contrari
didighedhu,
pintirighedhu,
podhichedhu,
tzintziricu
Terminologia scientifica
crn
Traduzioni
Francese
petit doigt
Inglese
little finger
Spagnolo
meñique
Italiano
mìgnolo
Tedesco
kleiner Finger,
kleine Zehe.
piciochédhu , nm Definizione
pipiu matucu
Sinonimi e contrari
pilocu,
pisedhu 3
Frasi
is maistus depint imparai a is pitzochedhus a chistionai sa limba nosta
Traduzioni
Francese
jeune garçon
Inglese
little boy
Spagnolo
chiquito
Italiano
ragazzino
Tedesco
kleiner Junge.
pilócu , nm Definizione
piciochedhu fintzes a is dóighi, tréighi annos
Sinonimi e contrari
piciochedhu,
pillosu*,
pisedhu 3
Frasi
apo colau sos annos de pilocu apare cun mannoi meu
Traduzioni
Francese
petit garçon
Inglese
young boy
Spagnolo
niño,
mozo
Italiano
fanciullo,
ragazzino
Tedesco
kleiner Junge.
pingiadédhu , nm Definizione
min. de pingiada, padedha pitichedhedha
Sinonimi e contrari
padedhutza,
padezone,
pingiorighedhu,
pinzatolu
Traduzioni
Francese
petite marmite
Inglese
small pan
Spagnolo
cazo
Italiano
pentolino
Tedesco
kleiner Topf.
pisédhu 3 , nm, agt Definizione
su cristianu candho tenet pagos annos: si narat de su piciochedhu (fintzes pipiu no tropu piticu), de su piciocu matucu, de su giòvono, ma fintzes (solu coment'e agt.) de ómine mannu no tropu antzianu (a/c.: candho si chistionat cun àtere, medas o pagos o unu solu, si narat fintzes in fràsias de meravíglia in forma pl.)/ su p. podet èssere: bonu, minore, mannu, bellu, cabosu, malu, abbistu, síncheru, faularzu, atrividu, botosu, paghiosu, arrebbugiu, mauchedhu, e àteru
Sinonimi e contrari
bibbigorredhu,
pàgiu,
picinnu,
pipiu
/
giòvanu,
minore,
piciocu,
pilocu
| ctr.
béciu,
mannu
Frasi
sos pisedhos si daent a su zogu ca no tenent sos pidinos de sos mannos ◊ sos pisedhos minores… a s'asilo! ◊ a pisedhu fit unu rundhellu, ma a mannu at fatu una cambiada!…◊ pisedhos e pudhas imbrutant su logu
2.
no fit betzu meda: fit ancora pisedhu candho est mortu ◊ che tenet prus de setanta annos ma cumparit pisedha meda
3.
pisedhos mios, no bos faghet meraviza, custa cosa?! ◊ pisedhos mios, a ndhe cherides bídere de funtzione, a si che colare a sa resone chentza ndhe àere!…
Cognomi e Proverbi
smb:
Piseddu
Etimo
ltn.
pisinnus (cun àteru sufissu)
Traduzioni
Francese
enfant,
jeune garçon
Inglese
kid,
child
Spagnolo
niño,
chico
Italiano
bambino,
ragazzino
Tedesco
Kind,
kleiner Junge.
podhighítu , nm Definizione
su pódhighe prus piticu de sa manu, de su pei
Sinonimi e contrari
didighedhu,
pintirighedhu,
podhichedhu,
putzichinedhu,
tzintziricu
Terminologia scientifica
crn
Traduzioni
Francese
petit doigt
Inglese
little finger (toe)
Spagnolo
meñique
Italiano
mìgnolo
Tedesco
kleiner Finger,
kleine Zehe.
polédhu , nm: polledhu,
puledhu,
pulledhu Definizione
(f. -a) su molente, pruschetotu su piticu fintzes a calecun'annu; in cobertantza, cristianu pagu abbistu, pruschetotu ignorante / bogàreche a ccn. (autoridade) a cadhu a p. = bogarechedhu faendhodhu a bregúngia, comente faet sa gente candho no ndhe podet prus
Sinonimi e contrari
àinu,
borricu,
burràgliu,
chidolu,
mobenti,
polu 1,
uncónchinu
Frasi
no podiat acatare su poledhu e fit comintzandhe a pessare a su malu ◊ de sínnicos nche ne bocaiant unu donzi tres meses a cadhu a poledhu ◊ apas vintichimbe puledhas e totu pudhericadas!
Cognomi e Proverbi
smb:
Poledda
Terminologia scientifica
anar, anall, equus asinus
Etimo
ltn.
*pulellu(m)
Traduzioni
Francese
ânon,
bourriquet
Inglese
little ass
Spagnolo
borrico
Italiano
asinèllo
Tedesco
kleiner Esel.
sachítu , nm Definizione
min. de sacu, sacu piticu de orrobba téssia, o fintzes pitichedhedhu de paperi
Sinonimi e contrari
cunedha,
sachedhu
Traduzioni
Francese
sachet
Inglese
gag
Spagnolo
bolsa,
bolsita
Italiano
sacchétto
Tedesco
kleiner Sack.
suciòsa , nf Definizione
erba de axedu
Sinonimi e contrari
allelua,
argu 1,
binuvorti,
coraxedu,
limbassu,
mammagheda,
pitziabítzia
Terminologia scientifica
rba, Oxalis corniculata
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
petite oseille
Inglese
cuckoo- (sorrel)
Spagnolo
aleluya
Italiano
acetosèlla
Tedesco
kleiner Sauerampfer.
teríca , nf, nm: tilica,
tilicu,
tirica,
tiricu,
trica 1,
tzirica Definizione
cocollitu de saba a forma de coro, de cricu, genia de druche fatu cun pasta bogada a pígiu e fata coment'e a canale prenu de saba e cotu in su forru; àtera genia de t. si faet cun chíghere, un'àtera ancora cun mele e méndhula: tiricu est fintzes unu druche fatu cun farra, oos, tzúcuru e cotu in s'ógiu
Sinonimi e contrari
caschete,
cocollitu,
sedhina
Frasi
sunt faghindhe pabassinos e tericas ◊ duas tiricas in sa safata, chentu fainas pro un'ispera…◊ Larenta faghet su cató, sos pabassinos, sas copuletas, sas tilicas… e bonas, mih!
Terminologia scientifica
drc
Traduzioni
Francese
gimblette
Inglese
small doughnut
Spagnolo
rosquilla rellena de mosto cocido o miel
Italiano
ciambellina
Tedesco
kleiner Kringel.
típula , nf: (sa t. = nr. satípula) issípula
sípua,
tzípua* Definizione
genia de druche chi si faet fríssiu mescamente a carrasegare
Sinonimi e contrari
cata,
frisciola,
vuvusone
/
colpu,
dobbe
Frasi
a carrasegare s'intendhet in s'ària unu bellu profumu de típulas e de rujolos
Cognomi e Proverbi
smb:
Tipula
Terminologia scientifica
drc
Traduzioni
Francese
beignet
Inglese
pankake
Spagnolo
fruta de sartén,
buñuelo
Italiano
frittèlla
Tedesco
kleiner Pfannkuchen.
tontarròne , nm, agt: tontorrone Definizione
chi o chie est de pagu cumprendhóniu, pagu abbistu, chi si lassat cullonare: si narat fintzes in cunfiantza a unu tanti po fàere pagu aprétziu su chi narat o chi faet
Sinonimi e contrari
fabbiocu,
innóchidu,
listrone,
scimpri,
tontone
| ctr.
abbistu,
filone 2,
intelizente
Frasi
caru tontarrone, ti deves dimmítere de síndhigu! ◊ apo bidu tzertos tontorrones figurendhe che tantos Salomones ◊ a chie furat milliones lu lassant andhare, a su tontorrone chi furat carchi cosighedha li daent annos de galera
2.
ma ses tontorrone, mih, a crere a totu su chi ti narant!
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
crétin
Inglese
clot
Spagnolo
tontarrón
Italiano
fessacchiòtto
Tedesco
kleiner Dummkopf.
torràe, torrài , vrb: torrare,
torrari Definizione
andhare o bènnere un'àtera borta, torra, essire comente fut innanti(cun su vrb. aus. èssere), portare (cun su vrb. aus. àere) a su logu de innanti; cun sa prep. a acumpàngiat is verbos in sa forma de s'infiniu po inditare una repitia, s'atzione chi si faet un'àtera borta (cun su vrb. aus. àere, foras sa forma riflessiva); giare, intregare cosa angena a su mere, a chie dha teniat innanti, fintzes su si pagare de unu dannu in su sensu de fàere su matessi dannu (o tanti) a chie tenet sa neghe; essire prus pagu (nau de cosa posta a budhire, a sicare), essire prus piticu, prus istrintu (cun s'aus. àere); nau de versu, fàere rima: imperau cun sa prep. cun, andhare bene, cuncordare; arrespòndhere, nàrrere cosa arrespondhendho; si narat fintzes de unu dimajau, de unu mortu (o chi deasi paret) chi cumènciat a giare torra singiale de vida, atuare torra, e fintzes de gente a primma chi faet sa paghe (torrare in bonas)
Sinonimi e contrari
abasciai,
amenguai,
miminare
/
rfl. currèzere
/
dimandhare,
rispòndhere
| ctr.
andai,
leai
/
crèschere,
ilfodhonare
Modi di dire
csn:
torrai, torrare a + vrb. inf. = itl. riprèndere a + vrb. inf., verbus cun prefissu ri-, re-; torrendhe a… (su contu, nm. de ccn.) = torrendhe a chistionare de…, pro torrare a chistionare de…; no bi torro piús! = no lu torro a fàghere su pecadu, su dannu, sa mancàssia chi apo fatu; torrai in sèi de unu dimaju = atuare torra, passare su dimaju; torràresi a pessare = istorraisí, pentzai torra a ccn. cosa o chistioni e pigai àtera decisioni; torrai in palas, incuadas = andhare issegus; torrare a nudha = miminare meda; torrai de letu a istoja = de ricu a póveru, andhare de bene in male; torraisí sidi, disígiu = catzàresi su sidi, su disizu; torrai súlidu, àlidu = respirare, bogare àlidu; torraindi a su babbu, a sa mama = pesare a su babbu, a sa mama, pònnere su númene de su babbu, de sa mama, a una criadura; torrai paris (nadu de una cosa posta a cufrontu cun carchi àtera) = cuncordare, andhare zusta; torrare o torrai a ccn. (nadu de unu malàidu, morindhe o irbaléndhidu chentza fortzas) = abbiatzare, torràrelu in bidóriu; torrai mabi (nau de unu grassu)= irromasire, islangiri; est torradu a fàghere cosa = est torrau po fai cosa; at torradu a fàghere cosa = at fatu cosa torra, un'àtera borta; torràresi (nau de chini fait farta)= currèzeresi; torrare in trassas = acontzare, arranzare; torrare a intrare a una faina, unu triballu = torrai a cummentzai, sighiri a trabballai; torraresiche a fatu sou = torràrendhe su pérdidu, su chi unu fit perdindhe; torràrendhe su mànigu = torrare issegus sa cosa de manigare chi unu si at leadu ifatu a carchi logu, (nadu de chie at manigadu) bombitare, revessare
Frasi
est torrara s'àcua, mancai a tzichedhus ◊ candu fia emigrau tenia unu speru isceti: de mi ndi torrai ◊ babbu tou est torradu de campu ◊ andhadu si che fit, ma za est torradu si at chérfidu cosa! ◊ as a intèndhere piaghere e gustu de torrare a bidha tua ◊ si che sunt torraos dae caminu ◊ est un'afrenta chi si fait torrai incuadas de séculus ◊ iant certau ma immoi funt torraus in paxi ◊ de ricu chi fit est torradu a póveru ◊ maridu e muzere fint fora de pare, ma como sunt torrados ◊ si torru cun mulleri mia no torru a innòi ◊ de unu paghedhu de tempus ti biu totu annugiada… ses fintzas torrendi mali! ◊ ti ses torrau a un'ispéigu!
2.
e mascada l'as torrada cussa craba? ◊ torrandedha a innòi sa cosa chi ndi as pigau! ◊ istimmei chi sa franella no mi la torro, tantu est faghindhe calura ◊ comente fit a gana mala ndhe at torradu totu su chi aiat manigadu
3.
torradhu a domandai! ◊ no dhui torru a passai in sa pratzita insoru! ◊ fit torratu a m'intzugliare "cane molaju" ◊ su Consillu Regionali at torrau a aprovai sa lei ◊ sa criadura est torrendhe a prànghere! ◊ e torras, tue, a mi nàrrere si fato sa faina, ischindhe chi no ndhe poto! ◊ perdonu, mamma, no bi torro piús!◊ cussa cosa l'apo torrada a fàghere ◊ de sa die no iat torrau a nàrrere prus nudha de cussas modas ◊ issu si fut torrau a pònnere ananti ◊ sa castàngia at torrau a infrorí
4.
sa fémina li at torradu sos donos a s'ómine, comente si sunt irbortados cojendhe ◊ chie nos torrat sos benes distrutos e bàtoro annos pérdidos de vida? (M.Calia)◊ mi calit un'arraju ca sa mossiada si dh'ia torrada! ◊ a bos lu torrare in cosas de bonu! ◊ sa lughe de sa pampa de sa linna est torrandhosi sos rajos de su Sole chi sas fozas aiant ingoltu in sa vida de s'àrvure (P.G.Mura)
5.
friaxu… dónnia pilloni torrat a iscraxu ◊ su gorfo de lana at torradu meda a sa samunada ◊ fit rassu, ma como at torradu ◊ cussa bestimenta no t'istat prus ca at torradu ◊ su binu postu a budhire torrendhe si faghet a saba ◊ cussa pitzinna bianca e ruja como est torrata chi no si connoschet ◊ s'umanidadi parit in progressu ma biu sa fidi in Deus sèmpiri torrendi
6.
donamí su dinai po pagai su craboni e acabbadha sa chistioni, ca dhi peri torrat! ◊ is peis de sa torrada de is mutetus depint torrai cun is peis de s'isterrina
7.
dhus iat domandaus po isciri ita fuant narendu ma issus no torrànt nudha ◊ no torras nudha a is acusas chi ti faint? ◊ mi ant torrau chi no ti cherent ca si sunt cojuvaos cun àtere ◊ "Bellu tréulu mi as fatu!", torrat cudda (M.Bua)◊ e torras, tue: bae chi no est gai! ◊ "Nono! - torrat su babbu - Mandhigade e lassàdelos drommidos, sos pitzinnos!"
8.
mi fit bendhindhe sa domo, ma si est torradu a pessare e béndhida no mi l'at ◊ chi nascit maschixedhu ndi torraus a babbu, chi nascit feminedha ndi torraus a mamma ◊ dhi ant agatau is barras sidhadas de su fàmini: dh'ant torrau a pibiralla de pani ◊ Maria si ndhe dirmajat e rughet a terra: tandho sa zente chircat de la torrare ◊ si est abbistu chi fit irballendhe e s'est torradu (G.Ruju)◊ addaghi irballo mi torro! ◊ a punta de mesudie ant ispostu de messare, ma a sero li sunt torrados a intrare ◊ como tòrrali a intrare, ca no ti bastat su chi as nadu!…◊ fit perdendhe chentu miza francos, ma posca si ch'est torradu a fatu sou (G.Ruju)◊ issara fia perdendhe, zirat su zogu e mi che so torradu a fatu meu
9.
si est dimajada e l'ant torrada a tzicos de abba ◊ cussas famíllias ant postu sas paghes e sunt torrados ◊ mamma, mandhabbei una bona pessone a los faedhare, si podimus torrare! (E.Espa)◊ custas dies so a ganamala e su chi mànigo ndhe lu so torrendhe totu! ◊ su pipiu ndhe torraiat su late chi suiat
Cognomi e Proverbi
prb:
dogni cadhu torrat a runtzinu ◊ s'ingannu torrat a s'ingannadori ◊ dogna àcua torrat sidi
Etimo
ltn.
tornare
Traduzioni
Francese
revenir,
repasser,
rentrer,
restituer,
rendre,
restreindre,
réduire,
correspondre,
joindre but à but
Inglese
to return,
to narrow,
to reduce,
to contract,
to tally
Spagnolo
volver,
devolver,
reducir,
encajar
Italiano
ritornare,
restituire,
rèndere,
ridurre,
contrarsi,
restrìngersi,
combaciare
Tedesco
zurückkehren,
zurückgeben,
kleiner machen,
zusammenschrumpfen,
zusammenpassen.
traiciòba, traiciòla , nf: treicioba Definizione
trae pitica, orrugu de linna, pértiga grussa, fintzes linnàmene sistemau apitzu de is bigas faendho teulada po dhue istèrrere sa cannitzada e apustis sa téula
Sinonimi e contrari
traizolu,
travedha,
bigarone
/
cdh. traicedha
Frasi
chi pigu cussa traiciola nc'istupas tui totu paris cun s'eca etotu! (G.Mura)◊ in sa barraca dhui at una funi acapiada a duas traiciobas po apicai cosa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
soliveau
Inglese
rafter
Spagnolo
vigueta
Italiano
travicéllo
Tedesco
kleiner Balken.
turronète , nm Definizione
turrone segau e imbodhigau a orrughedhos piticos
Sinonimi e contrari
turronedhu
Traduzioni
Francese
petit nougat
Inglese
small torrone
Spagnolo
trozos de turrón
Italiano
torroncino
Tedesco
kleiner Nougat.
tzintzirícu , nm Definizione
su pódhighe pitzinnu, su prus piticu / min. tzintzirichedhu
Sinonimi e contrari
didighedhu,
pintirighedhu,
podhichedhu,
podhiedha,
putzichinedhu,
sintzirinedhu
Frasi
su pitzinnu colaiat sas oras de iscola forrocrànnesi chin su tzintziricu sas pinnas de su nare
Terminologia scientifica
crn
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
petit doigt
Inglese
little finger
Spagnolo
meñique
Italiano
mìgnolo
Tedesco
kleiner Finger.
urreixédhu , nm Definizione
min. de urrei: rei piticu (de tempus, de carena), o fintzes metzanu
Traduzioni
Francese
petit roi
Inglese
little king
Spagnolo
reyezuelo,
rey pequeño
Italiano
reùccio
Tedesco
jünger oder kleiner König.
zirixèdha , nf Definizione
zíriu piticu
Traduzioni
Francese
petite jarre
Inglese
small pitcher
Spagnolo
tinaja pequeña
Italiano
orciòlo
Tedesco
kleiner Krug.