Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

perdixèdha , nf: predighedha Definitzione orrughedhu piticu de pedra, pedra minore Sinònimos e contràrios pedrighina, pedrischedha, predaredha Tradutziones Frantzesu caillou Ingresu little stone Ispagnolu piedrecilla, piedrecita Italianu sassolino Tedescu kleiner Stein.

pichirichédhu , nm Definitzione su pódhighe prus piticu Sinònimos e contràrios didighedhu, pintirighedhu, podhichedhu, tzintziricu Terminologia iscientìfica crn Tradutziones Frantzesu petit doigt Ingresu little finger Ispagnolu meñique Italianu mìgnolo Tedescu kleiner Finger, kleine Zehe.

piciochédhu , nm Definitzione pipiu matucu Sinònimos e contràrios pilocu, pisedhu 3 Frases is maistus depint imparai a is pitzochedhus a chistionai sa limba nosta Tradutziones Frantzesu jeune garçon Ingresu little boy Ispagnolu chiquito Italianu ragazzino Tedescu kleiner Junge.

pilócu , nm Definitzione piciochedhu fintzes a is dóighi, tréighi annos Sinònimos e contràrios piciochedhu, pillosu*, pisedhu 3 Frases apo colau sos annos de pilocu apare cun mannoi meu Tradutziones Frantzesu petit garçon Ingresu young boy Ispagnolu niño, mozo Italianu fanciullo, ragazzino Tedescu kleiner Junge.

pingiadédhu , nm Definitzione min. de pingiada, padedha pitichedhedha Sinònimos e contràrios padedhutza, padezone, pingiorighedhu, pinzatolu Tradutziones Frantzesu petite marmite Ingresu small pan Ispagnolu cazo Italianu pentolino Tedescu kleiner Topf.

pisédhu 3 , nm, agt Definitzione su cristianu candho tenet pagos annos: si narat de su piciochedhu (fintzes pipiu no tropu piticu), de su piciocu matucu, de su giòvono, ma fintzes (solu coment'e agt.) de ómine mannu no tropu antzianu (a/c.: candho si chistionat cun àtere, medas o pagos o unu solu, si narat fintzes in fràsias de meravíglia in forma pl.)/ su p. podet èssere: bonu, minore, mannu, bellu, cabosu, malu, abbistu, síncheru, faularzu, atrividu, botosu, paghiosu, arrebbugiu, mauchedhu, e àteru Sinònimos e contràrios bibbigorredhu, pàgiu, picinnu, pipiu / giòvanu, minore, piciocu, pilocu | ctr. béciu, mannu Frases sos pisedhos si daent a su zogu ca no tenent sos pidinos de sos mannos ◊ sos pisedhos minores… a s'asilo! ◊ a pisedhu fit unu rundhellu, ma a mannu at fatu una cambiada!…◊ pisedhos e pudhas imbrutant su logu 2. no fit betzu meda: fit ancora pisedhu candho est mortu ◊ che tenet prus de setanta annos ma cumparit pisedha meda 3. pisedhos mios, no bos faghet meraviza, custa cosa?! ◊ pisedhos mios, a ndhe cherides bídere de funtzione, a si che colare a sa resone chentza ndhe àere!… Sambenados e Provèrbios smb: Piseddu Ètimu ltn. pisinnus (cun àteru sufissu) Tradutziones Frantzesu enfant, jeune garçon Ingresu kid, child Ispagnolu niño, chico Italianu bambino, ragazzino Tedescu Kind, kleiner Junge.

podhighítu , nm Definitzione su pódhighe prus piticu de sa manu, de su pei Sinònimos e contràrios didighedhu, pintirighedhu, podhichedhu, putzichinedhu, tzintziricu Terminologia iscientìfica crn Tradutziones Frantzesu petit doigt Ingresu little finger (toe) Ispagnolu meñique Italianu mìgnolo Tedescu kleiner Finger, kleine Zehe.

polédhu , nm: polledhu, puledhu, pulledhu Definitzione (f. -a) su molente, pruschetotu su piticu fintzes a calecun'annu; in cobertantza, cristianu pagu abbistu, pruschetotu ignorante / bogàreche a ccn. (autoridade) a cadhu a p. = bogarechedhu faendhodhu a bregúngia, comente faet sa gente candho no ndhe podet prus Sinònimos e contràrios àinu, borricu, burràgliu, chidolu, mobenti, polu 1, uncónchinu Frases no podiat acatare su poledhu e fit comintzandhe a pessare a su malu ◊ de sínnicos nche ne bocaiant unu donzi tres meses a cadhu a poledhu ◊ apas vintichimbe puledhas e totu pudhericadas! Sambenados e Provèrbios smb: Poledda Terminologia iscientìfica anar, anall, equus asinus Ètimu ltn. *pulellu(m) Tradutziones Frantzesu ânon, bourriquet Ingresu little ass Ispagnolu borrico Italianu asinèllo Tedescu kleiner Esel.

sachítu , nm Definitzione min. de sacu, sacu piticu de orrobba téssia, o fintzes pitichedhedhu de paperi Sinònimos e contràrios cunedha, sachedhu Tradutziones Frantzesu sachet Ingresu gag Ispagnolu bolsa, bolsita Italianu sacchétto Tedescu kleiner Sack.

suciòsa , nf Definitzione erba de axedu Sinònimos e contràrios allelua, argu 1, binuvorti, coraxedu, limbassu, mammagheda, pitziabítzia Terminologia iscientìfica rba, Oxalis corniculata Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu petite oseille Ingresu cuckoo- (sorrel) Ispagnolu aleluya Italianu acetosèlla Tedescu kleiner Sauerampfer.

teríca , nf, nm: tilica, tilicu, tirica, tiricu, trica 1, tzirica Definitzione cocollitu de saba a forma de coro, de cricu, genia de druche fatu cun pasta bogada a pígiu e fata coment'e a canale prenu de saba e cotu in su forru; àtera genia de t. si faet cun chíghere, un'àtera ancora cun mele e méndhula: tiricu est fintzes unu druche fatu cun farra, oos, tzúcuru e cotu in s'ógiu Sinònimos e contràrios caschete, cocollitu, sedhina Frases sunt faghindhe pabassinos e tericas ◊ duas tiricas in sa safata, chentu fainas pro un'ispera…◊ Larenta faghet su cató, sos pabassinos, sas copuletas, sas tilicas… e bonas, mih! Terminologia iscientìfica drc Tradutziones Frantzesu gimblette Ingresu small doughnut Ispagnolu rosquilla rellena de mosto cocido o miel Italianu ciambellina Tedescu kleiner Kringel.

típula , nf: (sa t. = nr. satípula) issípula sípua, tzípua* Definitzione genia de druche chi si faet fríssiu mescamente a carrasegare Sinònimos e contràrios cata, frisciola, vuvusone / colpu, dobbe Frases a carrasegare s'intendhet in s'ària unu bellu profumu de típulas e de rujolos Sambenados e Provèrbios smb: Tipula Terminologia iscientìfica drc Tradutziones Frantzesu beignet Ingresu pankake Ispagnolu fruta de sartén, buñuelo Italianu frittèlla Tedescu kleiner Pfannkuchen.

tontarròne , nm, agt: tontorrone Definitzione chi o chie est de pagu cumprendhóniu, pagu abbistu, chi si lassat cullonare: si narat fintzes in cunfiantza a unu tanti po fàere pagu aprétziu su chi narat o chi faet Sinònimos e contràrios fabbiocu, innóchidu, listrone, scimpri, tontone | ctr. abbistu, filone 2, intelizente Frases caru tontarrone, ti deves dimmítere de síndhigu! ◊ apo bidu tzertos tontorrones figurendhe che tantos Salomones ◊ a chie furat milliones lu lassant andhare, a su tontorrone chi furat carchi cosighedha li daent annos de galera 2. ma ses tontorrone, mih, a crere a totu su chi ti narant! Terminologia iscientìfica ntl Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu crétin Ingresu clot Ispagnolu tontarrón Italianu fessacchiòtto Tedescu kleiner Dummkopf.

torràe, torrài , vrb: torrare, torrari Definitzione andhare o bènnere un'àtera borta, torra, essire comente fut innanti(cun su vrb. aus. èssere), portare (cun su vrb. aus. àere) a su logu de innanti; cun sa prep. a acumpàngiat is verbos in sa forma de s'infiniu po inditare una repitia, s'atzione chi si faet un'àtera borta (cun su vrb. aus. àere, foras sa forma riflessiva); giare, intregare cosa angena a su mere, a chie dha teniat innanti, fintzes su si pagare de unu dannu in su sensu de fàere su matessi dannu (o tanti) a chie tenet sa neghe; essire prus pagu (nau de cosa posta a budhire, a sicare), essire prus piticu, prus istrintu (cun s'aus. àere); nau de versu, fàere rima: imperau cun sa prep. cun, andhare bene, cuncordare; arrespòndhere, nàrrere cosa arrespondhendho; si narat fintzes de unu dimajau, de unu mortu (o chi deasi paret) chi cumènciat a giare torra singiale de vida, atuare torra, e fintzes de gente a primma chi faet sa paghe (torrare in bonas) Sinònimos e contràrios abasciai, amenguai, miminare / rfl. currèzere / dimandhare, rispòndhere | ctr. andai, leai / crèschere, ilfodhonare Maneras de nàrrere csn: torrai, torrare a + vrb. inf. = itl. riprèndere a + vrb. inf., verbus cun prefissu ri-, re-; torrendhe a… (su contu, nm. de ccn.) = torrendhe a chistionare de…, pro torrare a chistionare de…; no bi torro piús! = no lu torro a fàghere su pecadu, su dannu, sa mancàssia chi apo fatu; torrai in sèi de unu dimaju = atuare torra, passare su dimaju; torràresi a pessare = istorraisí, pentzai torra a ccn. cosa o chistioni e pigai àtera decisioni; torrai in palas, incuadas = andhare issegus; torrare a nudha = miminare meda; torrai de letu a istoja = de ricu a póveru, andhare de bene in male; torraisí sidi, disígiu = catzàresi su sidi, su disizu; torrai súlidu, àlidu = respirare, bogare àlidu; torraindi a su babbu, a sa mama = pesare a su babbu, a sa mama, pònnere su númene de su babbu, de sa mama, a una criadura; torrai paris (nadu de una cosa posta a cufrontu cun carchi àtera) = cuncordare, andhare zusta; torrare o torrai a ccn. (nadu de unu malàidu, morindhe o irbaléndhidu chentza fortzas) = abbiatzare, torràrelu in bidóriu; torrai mabi (nau de unu grassu)= irromasire, islangiri; est torradu a fàghere cosa = est torrau po fai cosa; at torradu a fàghere cosa = at fatu cosa torra, un'àtera borta; torràresi (nau de chini fait farta)= currèzeresi; torrare in trassas = acontzare, arranzare; torrare a intrare a una faina, unu triballu = torrai a cummentzai, sighiri a trabballai; torraresiche a fatu sou = torràrendhe su pérdidu, su chi unu fit perdindhe; torràrendhe su mànigu = torrare issegus sa cosa de manigare chi unu si at leadu ifatu a carchi logu, (nadu de chie at manigadu) bombitare, revessare Frases est torrara s'àcua, mancai a tzichedhus ◊ candu fia emigrau tenia unu speru isceti: de mi ndi torrai ◊ babbu tou est torradu de campu ◊ andhadu si che fit, ma za est torradu si at chérfidu cosa! ◊ as a intèndhere piaghere e gustu de torrare a bidha tua ◊ si che sunt torraos dae caminu ◊ est un'afrenta chi si fait torrai incuadas de séculus ◊ iant certau ma immoi funt torraus in paxi ◊ de ricu chi fit est torradu a póveru ◊ maridu e muzere fint fora de pare, ma como sunt torrados ◊ si torru cun mulleri mia no torru a innòi ◊ de unu paghedhu de tempus ti biu totu annugiada… ses fintzas torrendi mali! ◊ ti ses torrau a un'ispéigu! 2. e mascada l'as torrada cussa craba? ◊ torrandedha a innòi sa cosa chi ndi as pigau! ◊ istimmei chi sa franella no mi la torro, tantu est faghindhe calura ◊ comente fit a gana mala ndhe at torradu totu su chi aiat manigadu 3. torradhu a domandai! ◊ no dhui torru a passai in sa pratzita insoru! ◊ fit torratu a m'intzugliare "cane molaju" ◊ su Consillu Regionali at torrau a aprovai sa lei ◊ sa criadura est torrendhe a prànghere! ◊ e torras, tue, a mi nàrrere si fato sa faina, ischindhe chi no ndhe poto! ◊ perdonu, mamma, no bi torro piús!◊ cussa cosa l'apo torrada a fàghere ◊ de sa die no iat torrau a nàrrere prus nudha de cussas modas ◊ issu si fut torrau a pònnere ananti ◊ sa castàngia at torrau a infrorí 4. sa fémina li at torradu sos donos a s'ómine, comente si sunt irbortados cojendhe ◊ chie nos torrat sos benes distrutos e bàtoro annos pérdidos de vida? (M.Calia)◊ mi calit un'arraju ca sa mossiada si dh'ia torrada! ◊ a bos lu torrare in cosas de bonu! ◊ sa lughe de sa pampa de sa linna est torrandhosi sos rajos de su Sole chi sas fozas aiant ingoltu in sa vida de s'àrvure (P.G.Mura) 5. friaxu… dónnia pilloni torrat a iscraxu ◊ su gorfo de lana at torradu meda a sa samunada ◊ fit rassu, ma como at torradu ◊ cussa bestimenta no t'istat prus ca at torradu ◊ su binu postu a budhire torrendhe si faghet a saba ◊ cussa pitzinna bianca e ruja como est torrata chi no si connoschet ◊ s'umanidadi parit in progressu ma biu sa fidi in Deus sèmpiri torrendi 6. donamí su dinai po pagai su craboni e acabbadha sa chistioni, ca dhi peri torrat! ◊ is peis de sa torrada de is mutetus depint torrai cun is peis de s'isterrina 7. dhus iat domandaus po isciri ita fuant narendu ma issus no torrànt nudha ◊ no torras nudha a is acusas chi ti faint? ◊ mi ant torrau chi no ti cherent ca si sunt cojuvaos cun àtere ◊ "Bellu tréulu mi as fatu!", torrat cudda (M.Bua)◊ e torras, tue: bae chi no est gai! ◊ "Nono! - torrat su babbu - Mandhigade e lassàdelos drommidos, sos pitzinnos!" 8. mi fit bendhindhe sa domo, ma si est torradu a pessare e béndhida no mi l'at ◊ chi nascit maschixedhu ndi torraus a babbu, chi nascit feminedha ndi torraus a mamma ◊ dhi ant agatau is barras sidhadas de su fàmini: dh'ant torrau a pibiralla de pani ◊ Maria si ndhe dirmajat e rughet a terra: tandho sa zente chircat de la torrare ◊ si est abbistu chi fit irballendhe e s'est torradu (G.Ruju)◊ addaghi irballo mi torro! ◊ a punta de mesudie ant ispostu de messare, ma a sero li sunt torrados a intrare ◊ como tòrrali a intrare, ca no ti bastat su chi as nadu!…◊ fit perdendhe chentu miza francos, ma posca si ch'est torradu a fatu sou (G.Ruju)◊ issara fia perdendhe, zirat su zogu e mi che so torradu a fatu meu 9. si est dimajada e l'ant torrada a tzicos de abba ◊ cussas famíllias ant postu sas paghes e sunt torrados ◊ mamma, mandhabbei una bona pessone a los faedhare, si podimus torrare! (E.Espa)◊ custas dies so a ganamala e su chi mànigo ndhe lu so torrendhe totu! ◊ su pipiu ndhe torraiat su late chi suiat Sambenados e Provèrbios prb: dogni cadhu torrat a runtzinu ◊ s'ingannu torrat a s'ingannadori ◊ dogna àcua torrat sidi Ètimu ltn. tornare Tradutziones Frantzesu revenir, repasser, rentrer, restituer, rendre, restreindre, réduire, correspondre, joindre but à but Ingresu to return, to narrow, to reduce, to contract, to tally Ispagnolu volver, devolver, reducir, encajar Italianu ritornare, restituire, rèndere, ridurre, contrarsi, restrìngersi, combaciare Tedescu zurückkehren, zurückgeben, kleiner machen, zusammenschrumpfen, zusammenpassen.

traiciòba, traiciòla , nf: treicioba Definitzione trae pitica, orrugu de linna, pértiga grussa, fintzes linnàmene sistemau apitzu de is bigas faendho teulada po dhue istèrrere sa cannitzada e apustis sa téula Sinònimos e contràrios traizolu, travedha, bigarone / cdh. traicedha Frases chi pigu cussa traiciola nc'istupas tui totu paris cun s'eca etotu! (G.Mura)◊ in sa barraca dhui at una funi acapiada a duas traiciobas po apicai cosa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu soliveau Ingresu rafter Ispagnolu vigueta Italianu travicéllo Tedescu kleiner Balken.

turronète , nm Definitzione turrone segau e imbodhigau a orrughedhos piticos Sinònimos e contràrios turronedhu Tradutziones Frantzesu petit nougat Ingresu small torrone Ispagnolu trozos de turrón Italianu torroncino Tedescu kleiner Nougat.

tzintzirícu , nm Definitzione su pódhighe pitzinnu, su prus piticu / min. tzintzirichedhu Sinònimos e contràrios didighedhu, pintirighedhu, podhichedhu, podhiedha, putzichinedhu, sintzirinedhu Frases su pitzinnu colaiat sas oras de iscola forrocrànnesi chin su tzintziricu sas pinnas de su nare Terminologia iscientìfica crn Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu petit doigt Ingresu little finger Ispagnolu meñique Italianu mìgnolo Tedescu kleiner Finger.

urreixédhu , nm Definitzione min. de urrei: rei piticu (de tempus, de carena), o fintzes metzanu Tradutziones Frantzesu petit roi Ingresu little king Ispagnolu reyezuelo, rey pequeño Italianu reùccio Tedescu jünger oder kleiner König.

zirixèdha , nf Definitzione zíriu piticu Tradutziones Frantzesu petite jarre Ingresu small pitcher Ispagnolu tinaja pequeña Italianu orciòlo Tedescu kleiner Krug.