A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

màntza màcia

mantzàdu , pps, agt: mantzau Definitzione de mantzare; chi est coment'e brutu de malesa e (nau de frutu) guastu de maladia, de greme, puntura de bobboi, chi tenet neghe, portat mància; nau de ccn., fintzes chi est malu de sentidos e de fatas, chi est intregau a fàere male Sinònimos e contràrios demmu, neciadu | ctr. líaru, sanu 2. zughes sas dentes mantzadas ◊ cust'àrbure est mantzada in su truncu ◊ e chie at a èssere su comporadore chi si che leat sa robba mantzada?! (C.Buttu) 3. de cantu zente so istau in mesu sendhe chi fui netu e no mantzau!… Tradutziones Frantzesu véreux (fruit), taré, toqué (individu), carié (dent) Ingresu carious, maggoty Ispagnolu picado Italianu bacato, cariato Tedescu angefault, verdorben.

mantzàre maciàre

mantzàu mantzàdu

mantzavída! maissavída!

mantzebài, mantzibài mancebài

màntzigu , agt, nm Definitzione its Frases già ses, ca bi sunt sos annos, manna e màntziga (trad. grossa) e mandonga! ◊ no mi podia difèndhere: ite aia pótidu fàghere contra a cussos tres màntzigos?

mànu , nf Definitzione arremu de sa carena de su cristianu (una a cada bandha, manca e destra) chi acabbat su bratzu, laditu, parte totu a unu e parte ispartziu in chimbe pódhighes chi serrant apare a tonàgia, cun su pódhighe mannu a betu contràriu de is àteros a tales de pòdere tocare e aferrare sa cosa / in sa manu si podet distínghere: sa pranta (parte prus lisa, prupuda, a sa parte chi serrat), prus adata a tocare, físchida meda a su tocu, sa turra (bista pinnigada, sa parte de apalas, inue is ossos si parent de prus ca sa carre est a pígiu fine), is ossos (27: cussos de s'annoigadórgiu cun su brúciu si narant mètenes), is annoigadòrgios (cun su brúciu, cun is pódhighes e de is pódhighes: su primu de is tres annoigadòrgios, cun is pódhighes, si narat ossu de búngiu, corónzulu), is pódhighes (de diferente longària, su primu pódhighe mannu, su segundhu inditziali, su tertzu, prus longu, su mesanu o de mesu, cuartu su de s'anedhu, s'úrtimu didixedhu o pódhighe pitzinnu), su fídigu o mela (sa prupa asuta de su primu ossu de su pódhighe mannu, a s'ala de sa pranta), is pinnigas (genia de síngias o piegas a sa parte de sa pranta comente sa manu si serrat); su corru de sa m. = su tretu in mesu tra su pódhighe mannu e s'inditziali; carcàngiu de sa m. = su tretu de sa pranta comente acabbat custa e cumènciat su brúciu; perra de m. = su tanti de cosa chi cabet in d-una manu fata a cónculu (a logos est sa manada, su matzu de cosa, mescamente messandho, chi si pigat a una manu); min. manedha, manighedha, maninchedha, manixedha, manaredha Sinònimos e contràrios farranca, farrunca / agatadura, istrina, passada / parte Maneras de nàrrere csn: betare sa m. = allonghiai su bratzu po pigai ccn. cosa cun sa manu; a m. dereta = a destra; bínciri a unu a m. límpia = sentza nudha, chentza arma; fai cosa a m. límpia = chentza aina, chentza forramenta peruna; leare cosa a manos = sentza de si serbiri de ccn. aina o àteru, a manu límpia; a m. de intro, de fora = a parti de aintru, de foras; fàghere de manos = mòere sas manos; fàghere de manu = mòere sa m. inditendhe o cherindhe nàrrere carchi cosa; torrar'e m. = triballare sa binza (o àteru) un'àtera borta; dare una ghetada de m. = donai una manu de agiudu, fai ccn. cosa; èssere, colare o andhare a m. sua, a s'àtera m. = a sa parti sua (a manu dereta), a s'àtera parti; fàghere una cosa a m. furriada = a manu imbesse, girendi sa manu a sa parti chi andat mali (e po cussu sentza de s'abbiléntzia po fai sa cosa bèni); andhare, caminare a manu fadhida = a sa parti contrària de su giustu, itl. contromano; fàghere cosa a m. franta = a iscusi, a s'acua; frundhire cantu andhat sa m. = a totu codhu, cantu prus atesu, a cantu podet sa manu; andhare a manos iscutas = a manus iscudi iscudi, chen'e portai nudha, sentza is ainas o is cosas chi serbint, fintzas sentza de portai arregalu; dare a m. isparta, èssiri de m. isprata, de m. iscapa = dare a bonugoro, a meda, chentza rispàrmiu; èssere de m. afissa = susuncu, limidu; èssere de manu forte, débbile = nau de chini cumandat, èssiri (o no èssiri) de manu firma, severus, porosos, impònneresi (o nono) a fagher fàghere su dovere; dare ampra m., m. manna = lassai fai tropu acomenti bollit s'àteru (pruscatotu unu fillu, unu chi dipendit de chini cumandat de prus); èssere a m. de unu (nau de una cosa) = èssere in podere de unu, àere su podere de fàghere una cosa, (nau de genti), dipèndhere de ccn., andhare o fàghere comente cheret ccn.; àere manu subra de ccn. = èssiri a tretu o àiri su poderi de si fai pònniri in menti; fàghere a m. càmbia, a m. torrada = triballare a presta càmbiu, a càmbios, agiudu torrau, fàghere a càmbiu torradu, agiudaisí apari (ma de su própiu tanti); fàghere unu triballu a manos anzenas = pagai àtera genti po dhu fai; fàghere una cosa manu manu = in duus isceti, ghetendi una manu s'unu, una manu s'àteru, fendi una cosa s'unu e una s'àteru; fàghere a m. de unu (mia, tua, sua, e gai) = fai una cosa acomenti unu bollit, a prexeri de cussu, comenti e candu si dha fait cussu etotu; portai is manus cotas, che s'allu cotu, che casu axedu = zúghere sas manos sicas, coment'e cancaradas, chi no muntenent o rezent bene sa cosa (fintzas pro no dare tentu, pro su pagu cabu); dare o leare una cosa manu manu = a manu (e no cun sa posta), dare, pònnere própiu in manos; sa m. de sa sennora = (in su messonzu), su messadore de s'ala de fora, ue su trigu che l'ant messadu; passai sa bona m. = colare pedindhe un'oferta (es. pro ccn., pro un'ispetàculu); sa bona m. = istrina pro chie daet carchi indíssiu, chie agatat e torrat cosa pérdida; una m. de… (carchina, colore, intúnigu, arga) = unu pillu o passada de cracina (imbrachinendi), de colori, de imbussadura, de àliga a meda; andai a m. aferrada, a m. acafada, a m. pigada, a manos dadas, a m. funtesa = a manu tenta, muntenindhe s'unu sa manu de s'àteru; èssere a manos incraedhadas = cun totu is didus intraus apari; m. isprapiedhara = bene isparta, cun sos pódhighes cantu prus atesu in punta; donai unu corpu, una bussinada a m. prena = cun totu sa manu; leare cosa a m. prena = cun totu sa manu, aferrendhe a manera de tocare cun totu sa manu; no isciri a cali m. si giai = no ischire a ue si dare, coment'e fàghere in carchi dificurtade; bídere una cosa o unu logu che in pranta de m. = bèni meda, coment'e chi si portit in manu, própiu acanta ananti; donai sa prima m. (faghindhe una faina) = pònnere su primu pizu, fàghere una prima passada; abarrai a manus arréndias, a manus in gruxi = chentza fàghere sa faina; dare o tocai sa manu a unu = afíere sa manu pranta cun pranta pro saludu, pro promissa (zenia de zuramentu), pro azudu; tocos de manu = genia de saludu, itl. strette di mano; fàghere che sa m. ’e Deu = bèni meda po sa saludi (in suspu: mali); pònnere sa manu in conca a ccn. = amparai, cuntzillai po su bonu, po èssiri sàbius; èssere chei sa manu destra (nau de una cosa, de un'aina)= serbiri meda; portai a unu in prantas de m. = risparmiàreli donzi dificurtade, leàrelu cun rispetu meda; zúghere una cosa o faina belle e in m. = acanta de acabbai, acanta a dh'aguantai; pònnere m. a unu = ghetai is manus apitzus po dhu iscudi; intrare in manos de ccn. = intrare in ungras, arruiri in poderi de ccn., in manus de unu chi aferrat, si ndi ponit meri; ómine o fémina de bàscia m. = póveru/a; m. de ferru = zenia de rastellu cun bàtoro o chimbe corros; m. de s'inimigu = animaledhu croxiu chi s'intanat in cocoedhos de mare; fàgheresi a ccn. a sa m. = leàrelu cun losingas o àteru, fàghere a manera de lu tènnere a pavore, manizare a ccn.; dàreche in manos de ccn. = andai, arresurtai, acabbai in manus de ccn.; èssere domados a ónnia manu = abbituados a baliare su domíniu de onzunu, a cumandhu de totus; domandhare una cosa a manu arta = a faci manna, sentza de brigúngia; zúghere sas manos che a su Milesu (cudhu chi contaiat s'arantzu cun su pè, istropiadu)= fatas a unchinu, cancaradas de no pòdere leare nudha; leare m. a una cosa, a unu triballu, a una faina = arrennèsciri bèni po pràtiga a fai cosa; dare una cosa a cantu in m. = aguantai is àterus sentza de autonomia, sentza de sa libbertadi po fai acomenti creint, po si pigai su chi creint, pigaidhus coment'e pipius; zúghere manos de fada = portai manus bellas meda a fai trabballu, de grandu capassidadi; (zoghendhe o in carchi chistione) pigai sa manu = comintzare (o sighire) un'àteru, tocare a unu a sighire a fàghere; èssere intro 'e manu = nau de logu, èssiri piticu, pagu, curtzu, e po cussu, nau de cosa in su logu, fintzas acanta, de dha castiai cun facilidadi Frases sas manos tuas sunt aggalladas ◊ manus lestras sedatzant su frori de sa farra, dha cumossant e ciuexint, dh'ispòngiant e inforrant ◊ sa maista calecuna borta faiat pònnere is manos in su bancu e dhos iscudiat cun una pertighitedha ◊ castiadhi is manos commente dhas portat lisas!…◊ tandho s’ifrigòciat is manos, prexau! 2. prus timent ocros chi no manos ◊ godint allegria a ambas manos ◊ acollu torra a manu parada ca cheriat sa pitzinna a ballare ◊ a issa totus dha portant in pramas de manu ◊ a manu tenta sighimus s'andhera ◊ tue za ses cuntenta ca zuches su cujúbiu in manos! ◊ ti cheria e no ti apo a sa manu: pro cussu est chi piango! ◊ cheriant àere manu manna in su Cossizu de fàghere e dispònnere, favorire e aggravare ◊ los ant favoridos a manu larga ◊ li at dadu sa lítera manu manu ◊ cantendhe in duos sa gara si faghet manu manu ◊ ti ndhe ses bénnidu a manos iscutas, pro sa mandronia de leare cosa! ◊ su triballu fatu a manos anzenas no podet andhare bene! ◊ cun babbu li semus intrados manu manu e in d-unu dómine ndhe amus pesadu su muru ◊ at fatu sèmpere a manu sua e li est andhadu totu bene ◊ a istare gherrendhe cun sa giustíssia no nos cumbenit: o pagades o faghimus a manu nostra! ◊ che frundho cussa cosa cantu mi andhat sa manu! ◊ sas manos che a su Milesu, chi contabat s'arantzu a pedes! ◊ pro s'amore de sa libbertade si fit a manu sua esiliada ◊ si est mortu a manu sua etotu ◊ presu gai no podet fàghere ne de manos e ne de pes ◊ tiras sa pedra e cuas sa manu! ◊ lèala a manos, sa cosa, za no est budhida! ◊ ti tocu sa manu in nòmini de isposu ◊ candho ti tocat sa manu isse paret chi ti ndhe ispichet su bratzu! ◊ so pessendhe inue los pònnere a drommire ca sont medas e su logu est intro 'e manu!◊ at pigau s'ortiga a manu límpia 3. custa borta fiat sa manu nosta: immoi tocat a bosatrus! ◊ chini arrennescit a binci pigat sa manu, tenit su diritu de cumentzai su giogu ◊ chini isbàlliat donat sa manu ◊ caru Gavinu, ancora ses pisedhu pro gherrare cun megus manu manu! (Cugurra)◊ ndhe funt torraos isciustos e a manos isbuidas Sambenados e Provèrbios smb: Manos, Manus, (Maninchedda) Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. manus Tradutziones Frantzesu main Ingresu hand Ispagnolu mano Italianu mano Tedescu Hand.

mànu 1 , nm Definitzione foedhu chi inditat parentes fígios de tzios e tzias: manos primarzos = ghermanos primarjos, fradiles de segundhu gradu; manos beros = fradiles de tertzu gradu, germanitos Sinònimos e contràrios germanu* Terminologia iscientìfica ptl.

manúa , nf Definitzione ispétzia de màniga curtzita a ue si aferrat s'arau, intrada in s'isteva Sinònimos e contràrios manuntza.

manuàle, manuàli , agt Definitzione chi si faet o de fàere a manu.

manúbbriu , nm Definitzione genia de màniga, parte de una màchina (ma mescamente de bicicretas, motos e àteru) a ue si pigat po dha guidare (fintzes ferru acancarronau in punta adatu po fàere cúrrere su cadhinu).

manúbula manòpla

manucàre, manucài , vrb: ammanucai* Definitzione istare totu tocandho cun is manos, suighindho, forrogandho Sinònimos e contràrios allosingiae, apalpuzare / afarrancae, ammanutzare, apodhicare, cariedhare.

manúcru mannúju

manúcu , nm Definitzione su manucai, manígiu Sinònimos e contràrios maniestu, manígiu Ètimu srd.

manúda , nf Definitzione manu nuda / fàghere o tènnere cosa a m. = a manos, a manu límpia, chentza ainas, chentza ferramenta peruna (fintzes itl. a mano lìbera) Frases sa faina fata a manuda est sa menzus ◊ si li truvat a manuda a li dare un'iservada ◊ bi at piscadores de istàinu chi piscant a manuda ◊ bénnida fit s'arcatza a tale tiru chi la podia tènnere a manuda (P.Mossa) Ètimu srd.

manudàre , vrb Definitzione piscare a manuda Frases s'anghidhaju est andhendhe a manudare Ètimu srd.

manudènta , nf Definitzione manu tenta, acafada, agganciada, pigada, agguantada, afigada, poderada (cun sa manu un'àteru)/ andhare a m. (símbulu de cuncórdia, de paghe, de agiudu) Sinònimos e contràrios manafuntesa, manapare, maningantzada Frases ajozi a manudenta, ca s'assentu chircadu l'agatamus cun sa paghe Ètimu srd.

manuèdha, manuèlla , nf, nm: maunedha, maunedhu Definitzione genia de màniga (po su prus fata coment'e duas ellas majúsculas fadhias in sensu verticale e orizontale) chi serbit prus che àteru a dha pigare po fàere girare calecuna cosa Sambenados e Provèrbios smb: Manuedda Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu manivelle Ingresu crank Ispagnolu manivela Italianu manovèlla Tedescu Kurbel.