Z, z , nf: (zeta) Definitzione sa de binti duas líteras de s'alfabbeto /z/ in DitzLcs. est sèmpere posta po su sonu africau dentale sonoru [ʣ] chi si faet bogandho sa boghe a zúmiu in mesu de is dentes, a barras caladas e a buca aperta, cun sa punta de sa limba acanta a sa essia (comente naraus in is foedhos azudu, boza, fizu, mazu, miza, mezu, ozu, paza, vizília, zoza, zúmiu), de iscríere sèmpere a sola aintru de foedhu po su bonu motivu chi, distintu e iscritu cun digramma /tz/ su matessi sonu africau dentale ma surdu, no serbit a pònnere una dópia zeta po custu sonoru. A/c. candho sa /z/ arresurtat in cuménciu de foedhu e apustis de foedhu acabbau cun vocale podet cambiare sonu a /j/ (mesa cunsonante o aprossimante palatale): sa zaga = nr. sajàga, sa zanna = sajànna, su zogu = sujógu, su zú = sujú, su zuncu = sujúncu, e totu deosi (ma dhue at logos chi narant "sazàga", "sazànna", "suzú" e totu deasi) e in foedhos deosi de àtera foedhada narant su matessi foedhu cun /g/ africada in cuménciu (giaga, gianna, giogu, giú, giuncu) e cun sa matessi posibbilidade de muda de sa /g/. Ma no est in totu is foedhos chi faeus custu cambiamentu de sonu: es. in sa ziminera naraus "saziminèra" (e "sagiminèra", ca in àtera variante dhi podet currespòndhere /c/, /tz/: ceminera, tziminea, geminera), e deasi etotu su ziru, unu ziru dhu narant in totue "suzíru, unuzíru". Atentzione, a dónnia modu, e innanti de totu, a su chi paret e a su chi est vocale: sa prep. a e sa cng. e, fintzes si parent solu una vocale, portaiant però una cunsonante chi no pronunciaus e ne iscrieus prus e no lassant fàere su cambiamentu de sonu de sa /z–/ a /j/ e po cussu naraus a cara a zanna = nr. azànna, preíderos e zàganos = nr. ezàganos, faina e zogu = nr. faina ezógu e su matessi arresurtat cun sa prep. che (in is paragones), is avérbios de nega ne/ni e no e sa prep. tra chi acabbaiant totus in cunsonante (latinu quo+et, nec, non, trans, e deasi ac, ad, aut chi funt essios totus a, e sa congiuntzione et chi est essia e). A propositu de custu cambiamentu de sonu de sa /z–/ a /j/ est craru chi, che a is àteras cunsonantes mudòngias, no si depet pònnere in s'iscritura: es. pro èssere chi sa zanna dhu pronunciaus "sajànna" no est de iscríere "janna", ma sèmpere zanna! Un'àteru piessignu de pònnere in contu est chi sa /z/ sonora podet currespòndhere cun àteras cunsonantes in su matessi foedhu de àteras variantes po cumprèndhere chi narant su matessi significau: cun sa /g/ africada (es. giaga/zaga, giassu/zassu, gerda/zerda, giogu/zogu, giuali/zuale, agiudu/azudu, fògia/foza, ógiu/ozu, pàgia/paza, tàgiu/tazu), o fintzes cun su sonu longu laterale alveolare /ll/ (solu in mesu de foedhu: es. allu/azu, bolla/boza, fillu/fizu, folla/foza, lillu/lizu, lullu/lozu, ollu/ozu, palla/paza, tallu/tazu).
za , avb: cei,
gé*,
zae,
zai Definitzione
foedhu impreau meda po giare prus fortza a su chi si narat, po dha giare coment'e cosa segura; s'impreat, pagu, fintzes cun su significau de s'itl. già (tempus passau)/ zae chi… = andhe chi…, sigomente…
Frases
za bi andho, ista seguru! ◊ sa domo za est tenta contu, candho bi est sa mere! ◊ li ses nendhe cosa ma za andhat bene su chi est faghindhe ◊ za liu naro! ◊ bae, za ses andhandhe bene! ◊ za lu fato ◊ tantu za ndhe faghes, de cosa!…◊ bonu za paret! ◊ a èssere za bi est, ma no si ndhe podet tocare ◊ bellu za est bellu, ma no est su nostru ◊ custu za nono!
2.
lu tenzo zai totu fatu
Tradutziones
Frantzesu
déjà
Ingresu
already
Ispagnolu
ya
Italianu
già
Tedescu
schon.
zabbadéu , agt, nm Definitzione unu chi no tenet abbilesa Sinònimos e contràrios cartzellete, casticau, indelvesu, isbitriadu Frases cussu zabbadeu no est capassu a fari nudha! (G.Mura)
zàca , nf: giaca* Definitzione genia de bestimentu de codhos a mesania (prus che àteru de ómine, a bestire in pitzu) Sinònimos e contràrios ciancheta.
zàca 1 , nf: giaga*, zaga Definitzione genia de serru de fora, geca a costallas (a traessas); in is carros, sa gerda o costana curtza (po carrare cosa prus grae)/ min. zaghita Sinònimos e contràrios arrècia, eca.
zacanía , nf Definitzione su èssere o fàere su zàganu, su sagrestanu, faina de is sagrestanos Ètimu srd.
zàcanu , nm: ciàganu,
giàcanu*,
zàganu Definitzione
chie, prus che àteru piciochedhu ma fintzes unu mannu, atendhet a su preide naendho sa Missa o a fàere misciones e fainas de crésia
Sinònimos e contràrios
dreghestanu,
monaghile,
monasígliu,
sagrestanu
Frases
pride Lovicu istabat puntorjandhe su zàcanu pro fàchere impresse
Tradutziones
Frantzesu
sacristain
Ingresu
sacristan
Ispagnolu
sacristán
Italianu
sacrista,
sagrestano
Tedescu
Sakristan.
zacaradúra , nf: giagaradura*,
zagaradura Definitzione
su zacarare; su èssere giagaraos / fàghere a zagaradura = impresse meda, tropu, coment'e chi unu portet canes aifatu, cun movimentu a cropos e impresse a sa sighia
Sinònimos e contràrios
agiàgaru,
isuliadura,
salarzadura,
salarzu
Frases
sas berbeghes no las les a zagaradura, no lis fetat male! ◊ sa cosa no si faghet a zagaradura, ca essit male
Tradutziones
Frantzesu
agitation soudaine
Ingresu
deep and sudden anxiety
Ispagnolu
agitación repentina
Italianu
agitazióne fòrte,
improvvisa
Tedescu
Erregung.
zacaràre , vrb: giagarare*,
zagarare Definitzione
bogare a fora o fàere fuire de mala manera, fuire, pigare a s'ingrundha a cúrrere, a fàere
Sinònimos e contràrios
assulurgiare,
giarigare,
ispabuciare,
isvalostiare,
salargiare,
stagiai,
ussiare
| ctr.
asseliai,
batire,
cramare
Frases
parides timinne e zagaranne feras, totus a boghes postas ◊ si no mi l'agabbas, oe ti zàgaro! ◊ si zàcarant sas pudhas, sos animales fachendhe dannu
Tradutziones
Frantzesu
faire fuir
Ingresu
to stir violently
Ispagnolu
agitar,
ahuyentar,
echar a correr
Italianu
esagitare,
far scappare
Tedescu
weglaufen lassen.
zacarínu , avb Definitzione zacarare, zàcaru: picare a z. = a giagaradura, in su sensu de pigare de mala manera a ccn., a salarzadura, faendhodhi dannu puru Ètimu srd.
zàcru , nm Definitzione a logos, pinzos de su costúmene de sa fémina de bestire che unu cropete, chentza màniga Frases su zacru est unu pinzu sena mànicas chi benit mentitu supra de su curitu.
zàe za
zafíru , nm Definitzione ispétzia de gemma, pedra bella, pretziada, de colore asulu cotu.
zàga zàca 1
zàganu zàcanu
zagaràda , nf Definitzione su zagarare Sinònimos e contràrios inchirriada, salarzada, supuzada / istratallada | ctr. asseliada, asserenada Ètimu srd.
zagaradúra zacaradúra
zagaràre zacaràre
zàgaru , nm: agiàgaru, giàgaru* Definitzione unu fàere coment'e de giagaraos, airadu, impressiu, currendho, impentzamentaos meda; chie (mescamente cane) andhat a giagarare, a ndhe pesare sa fera o àteru animale Sinònimos e contràrios pessamentu, salarzu.
zaghinàu , agt Definitzione nau de matas, de naes o cambu, chi est furriau conc'a terra a puntas pendhendho de su gàrrigu de frutu chi portat Frases sas olias portant sas naes zaghinadas de sa carrighera, ocannu.