stuvudàu , agt Definition chi est fatu a tuvu / casciali s. = mantzadu Synonyms e antonyms stuvau, stuviu, tuvudu Sentences su dotori dentista t'ispedhat po denti o casciali stuvudau Etymon srd.
stuvuladúra , nf Definition su stuvulai, su tuvu chi si faet stuvulandho Synonyms e antonyms stuvioni, tuviolu Etymon srd.
stuvulàe, stuvulài , vrb Synonyms e antonyms indevucare, istuvucare, tuvucare Etymon srd.
su , art, prn: ciú,
tzu Definition
artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene mascu singulare (su babbu, su corpus, su fillu, su logu, su mare, su nàrrere, su pane, su para, su pentzai, su pipiu, su soli, su tempus), si apòstrofat sèmpere cun númenes chi cumènciant cun vocale (s’amore, s’antigóriu, s’artículu, s’ereu, s’erriu, s’ollu, s’ómine, s’ortu, s’ufrore): si ponet sèmpere cun númenes singulares upm. (su chíghere, su frori, su pische, su péssighe, su pibitziri) e candho inditant su paru, sa genia (es. su porcu = totu is porcos, sa porchina; su cuadhu = totu is cuadhos, su paru cadhinu); che a totu is artículos est pronúmene puru (agiummai sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare) e si podet pònnere a su postu de cudhu, cussu, sa cosa, calesisiat cosa o idea; cun prep.: a, cun, de, in, pro su (sèmpere istacaos ca no mudat ne art. e ne prep.); pl. is, sos / a/c.: cun númene de parentella inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona 3ˆ in sa fràsia (es. su pobidhu – de sa fémina chi seus naendho – est andau a segai linna) o unu calesiògiat, in generale; su sardu no ponet mai artículu ne cun númene personale e ne cun sambenau / su ’e… (númene de bidha) = sartu, terrinos de… (bidha); su ’e domo = chini est de domu, chie faet parte de sa famíglia; como, su chi est est! = est aici e citu!, si acuntentaus de cussu, comenti est si dhu pigaus; su de…, su no… (+ vrb) = lómpidas a…, cunsiderau su fatu chi…; cussu [efetu, arresurtau] est su… + prop. = po curpa, po neghe de…
Synonyms e antonyms
ita
Sentences
o su pastore! o su meri! o su dutore! o su mastru!
2.
su de domo podet istare fintzas gai ma su de fora, un'istranzu, cheret tratadu menzus ◊ fai su chi bolis! ◊ nàrami su chi so, no su chi fia! ◊ dhus alabant po su chi faint ◊ si fait su chi si podit ◊ custu est su chi dhoi fiat iscritu ◊ su chi mi ses tue mi est isse ◊ su chi est su minore est su mannu ◊ su chi tenet cosa in contràriu si abboghet! ◊ su chi faghes andhat bene ◊ su chi benit nos leamus! ◊ su chi mi azuat lu pago ◊ chini est su chi ti at saludau? ◊ sa zente narat fintzas su chi no est ◊ depes ligi su ci mi ant iscritu!
3.
su de s'intèndhere totu custa moida cheret nàrrere chi est proindhe meda ◊ su de fàghere gai isse cheret nàrrere chi andhaiat bene gai! ◊ su de no èssere torradu a como, at tentu dannu ◊ non mi mancat su de fàere! ◊ sunt annados a sant'Antoni in su de Macumere ◊ su porcu forrogat ◊ su barracoco s'iferchit in sa méndhula ◊ bae a ti fàghere fintzas una zoronada: su chi est est! ◊ proite l'iscries su de mi nàrrere? ◊ cussu est su nu èssi torrau prima! ◊ cussu est su no ti ndhe pesare chito!
4.
Damiana fiat ascurtendi is contzillus de su pobidhu
Etymon
ltn.
ipsu(m)
Translations
French
le,
celui,
ça
English
the,
that
Spanish
el,
lo
Italian
il,
quéllo,
ciò
German
der.
sú sóu
súa , agt, prn Definition
agetivu e pronumene fémina (pl. suas) chi inditat possessu, su apertènnere o pertocare de sa cosa (o de is cosas) a una síngula persona tertza (de issu, de issa)/ a/c. foedhandho de ccn. e dependho inditare parentes suos, si ndhe faet a mancu de nàrrere cust'agt. (Antoni fit chistionendhe cun sa fiza, at murrunzadu cun sas connadas = si cumprendhet, cun sa filla sua, cun is connadas suas, de Antoni) e, comente a totu is possessivos, si pone apustis de su númene; coment'e prn. pigat sèmpere s'artículu (sa/sas/as/is); in calecuna bidha a làcana de foedhada dhu narant po agt. mascu puru, solu sing., ca no segant su foedhu in sa tónica e po no nàrrere duas vocales oguales: fígiu sua, babbu sua (ca no narant suo, ne sou, tirant prus a su camp. ma no narant sú/suu)
Idioms
csn:
a ora sua = a s'ora zusta, addata, candho andhat bene, menzus; fàghere de sa suas = fai cosas acomenti acostumat a ndi fai issu, issa, in su sensu de mali, po su torracontu suu, acomenti dhi parit e praxit; s'ala sua (nau de chinisisiat) = sa manu dereta, sa parti a dereta
Sentences
a sa cosa sua bi cheret donzunu isse ◊ su nuraxi fiat sa domu sua ◊ a sas fainas suas bi pesset isse! ◊ a Eleonora de Arborea sa morte l'at collida candho fit ancora in sa pienesa de sas possas suas (T.Mura)◊ Luisicu iat allutau is origas, ma no arrennesciat a cumprendi totu custu interessamentu de Pili po is cosas suas ◊ in s'istrada si andhat donzunu a s'ala sua ◊ fiza sua sa manna
2.
lah, narasidhu a Franciscu ca custas brebeis funt is suas! ◊ sas olias mias sunt pudadas, sas suas nono ◊ onzunu narat sa sua
3.
bi aiat manzanu chi a ora sua no mi daiat coro de mi ndhe pesare
4.
donniunu dha pentzat a modu sua
Etymon
ltn.
sua
Translations
French
sa,
la sienne
English
her (his)
Spanish
su,
suya
Italian
sua
German
ihre,
seine.
súa 1 , nf: suva,
suba 1 Definition
genia de gana, disígiu de mascu (o de fémina), su èssere in calore, in more, nau de animales, ma fintzes de matedu candho tirat o suspit s'abba faendho linna noa, bogandho
Synonyms e antonyms
ampuadura,
arretúmene,
imbritziolu,
insoadura,
insuamentu,
lusca,
sciovadura,
suacione
Sentences
brotant sas linnas in sua
Etymon
srd.
Translations
French
rut
English
sexual excitement
Spanish
celo
Italian
fòia
German
Geilheit.
súa 2 , nf: sula,
surba,
surva Definition
aina de su sabbateri po istampare e cosire, genia de agu posta in màniga: dhue ndhe at de duas calidades, una a ferru tundhu e unu pagu fàrchinu po cosire pedhe, un’àtera a ferru iscanalau (s. de canale) po cosire gomma
Synonyms e antonyms
lésina
/
ttrs. sura
Idioms
csn:
sa sula de sa sarmenta = canna de bide, pértia de sarmentu; bogai de unu truncu una màniga de s. = fàghere unu muntone de cosa pro nudha; èssiri coru de sula = disapiadau, isferitzadu
Sentences
a sua ti púngiant! ◊ a tui, chi ti bocint a sua mancus ti ndi acatas! ◊ s'ocru puntu a surba betza! ◊ chèrgio survas, tenatzas e martedhu
Surnames and Proverbs
smb:
Sulas
Scientific Terminology
ans
Etymon
ltn.
sub(u)la
Translations
French
alêne
English
pegging awl
Spanish
lezna
Italian
lésina
German
Ahle.
súa 3 , nf Definition su súere / in s. = suendho Sentences lassadu at calchi fizu ancora in sua e sa domo in mesu a uras malas…
suàbra , nf Definition
mardi de sirba, sue àbrina o sirvonina, de porcabru: sirbone fémina
Synonyms e antonyms
sirva
Scientific Terminology
anar
Etymon
ltn.
sue(m) + apru(m)
Translations
French
laie
English
wildboar (hen)
Spanish
jabalina
Italian
cinghiale fémmina
German
weibliches Wildschwein.
suaciòne , nm: assuacione,
suatzone Definition
su tènnere gana o disígiu de mascu (o de fémina), su èssere in calore, in more
Synonyms e antonyms
burrutzonis,
insuamentu,
sua 1,
subore
/
cdh. sualtzoni,
suatzoni
Sentences
che pudhedredha, acollada cun funes de perdiscione, fit in cussa ocasione che sueta in suatzone! (G.A.Cossu)
Etymon
ltn.
subatione(m)
Translations
French
rut
English
rut
Spanish
celo
Italian
frégola
German
Brunst.
suàda , nf Definition tana de conillos ancora suendho.
suàdu , pps, agt: assuau,
suatu 1,
subau,
suvau Definition
de suare; chi est in more, in calore / subada che gatu = in more che batu in su tempus (chi istat a màulos, iscandhulosu)
Synonyms e antonyms
aibbadu,
allimitu,
imbirtiolau,
insuiu,
intzinnidu,
suguzadu
/
cdh. sualzalitu
Sentences
pariant carrelas de vrústios de prudhedas suvadas
Translations
French
en chaleur
English
aroused
Spanish
caliente,
cachondo
Italian
infoiato
German
geil.
suài , vrb: sulai,
sulare,
surare Definition
surbare, bogare o fàere sulu, ària, bentu, fintzes in su sensu de su sonu chi faet s'ària chi essit o passat a fortza; torrare àlidu, bogare súlida, nàrrere calecuna cosa a murrúngiu o a iscúsiu, pònnere in s'origa, nàrrere, giare a ischire; prènnere de sulu, de ària
Synonyms e antonyms
sulvare,
surbiai
/
fruscidare,
frusiai,
moidare,
sulietai,
zumiai
/
respirai,
musciai
Idioms
csn:
sulai che píbera = istare a súlidas de arrennegu, survilare; no sulat ne suba e ne suta = no fuedhat, no bollit fuedhai, no muscit (in cobertantza, innòi "suba" est sa buca e "suta" su pertusu)
Sentences
suididhu ca gei iscapat pampa, cussu fogu! ◊ bati linna a su fogu, o cres chi nos sulamus sas ungras?! ◊ cussu frúschiu li pariat su surare de sa colovra
2.
su connau no sulàt prus: si fiat mortu! ◊ babbu tuu depit arriposai: chi nisciunus sulit a dhi segai su meigama! ◊ cussu no iscidiat nudha: chini si dh'at suau?
3.
sos de s'Altu ant detzisu chi pro rezer sa nassione totu devimus sulare buscichedhas de sabone ◊ paret suladu de cantu est rassu, cussu cristianu! ◊ si li alterat dogni pilu e si ponet che píbera a sulare ◊ su malloru, sulendi che píbera, si nci dh'iscudit asuba a conca bàscia isciamiendu is corrus acutzus
Etymon
ltn.
*subilare
Translations
French
souffler,
respirer
English
to blow,
to breathe,
to speak
Spanish
soplar,
resollar
Italian
soffiare,
fiatare
German
blasen,
etwas verlauten lassen.
sualàre , vrb Definition betare ladamíngiu a sa terra Synonyms e antonyms alladamenae, ladamingiare.
suàle , nm Synonyms e antonyms ladàmene.
sualínzu , nm Synonyms e antonyms alladaminadura, alladaminamentu, stercosciamentu Etymon srd.
sualítzu , agt Definition nau de terrenu, chi est grassu, chi dhue at ladamíngiu Synonyms e antonyms letzamanitzu Etymon srd.
sualtíciu , nm Synonyms e antonyms sueredu Sentences fit unu possessu mannu e bi aiat unu sualtíciu ue bogaiant donzi chimbe annos duamiza cuintales de boltíulu (G.Angeli).