stuvudàu , agt Definizione chi est fatu a tuvu / casciali s. = mantzadu Sinonimi e contrari stuvau, stuviu, tuvudu Frasi su dotori dentista t'ispedhat po denti o casciali stuvudau Etimo srd.
stuvuladúra , nf Definizione su stuvulai, su tuvu chi si faet stuvulandho Sinonimi e contrari stuvioni, tuviolu Etimo srd.
stuvulàe, stuvulài , vrb Sinonimi e contrari indevucare, istuvucare, tuvucare Etimo srd.
su , art, prn: ciú,
tzu Definizione
artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene mascu singulare (su babbu, su corpus, su fillu, su logu, su mare, su nàrrere, su pane, su para, su pentzai, su pipiu, su soli, su tempus), si apòstrofat sèmpere cun númenes chi cumènciant cun vocale (s’amore, s’antigóriu, s’artículu, s’ereu, s’erriu, s’ollu, s’ómine, s’ortu, s’ufrore): si ponet sèmpere cun númenes singulares upm. (su chíghere, su frori, su pische, su péssighe, su pibitziri) e candho inditant su paru, sa genia (es. su porcu = totu is porcos, sa porchina; su cuadhu = totu is cuadhos, su paru cadhinu); che a totu is artículos est pronúmene puru (agiummai sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare) e si podet pònnere a su postu de cudhu, cussu, sa cosa, calesisiat cosa o idea; cun prep.: a, cun, de, in, pro su (sèmpere istacaos ca no mudat ne art. e ne prep.); pl. is, sos / a/c.: cun númene de parentella inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona 3ˆ in sa fràsia (es. su pobidhu – de sa fémina chi seus naendho – est andau a segai linna) o unu calesiògiat, in generale; su sardu no ponet mai artículu ne cun númene personale e ne cun sambenau / su ’e… (númene de bidha) = sartu, terrinos de… (bidha); su ’e domo = chini est de domu, chie faet parte de sa famíglia; como, su chi est est! = est aici e citu!, si acuntentaus de cussu, comenti est si dhu pigaus; su de…, su no… (+ vrb) = lómpidas a…, cunsiderau su fatu chi…; cussu [efetu, arresurtau] est su… + prop. = po curpa, po neghe de…
Sinonimi e contrari
ita
Frasi
o su pastore! o su meri! o su dutore! o su mastru!
2.
su de domo podet istare fintzas gai ma su de fora, un'istranzu, cheret tratadu menzus ◊ fai su chi bolis! ◊ nàrami su chi so, no su chi fia! ◊ dhus alabant po su chi faint ◊ si fait su chi si podit ◊ custu est su chi dhoi fiat iscritu ◊ su chi mi ses tue mi est isse ◊ su chi est su minore est su mannu ◊ su chi tenet cosa in contràriu si abboghet! ◊ su chi faghes andhat bene ◊ su chi benit nos leamus! ◊ su chi mi azuat lu pago ◊ chini est su chi ti at saludau? ◊ sa zente narat fintzas su chi no est ◊ depes ligi su ci mi ant iscritu!
3.
su de s'intèndhere totu custa moida cheret nàrrere chi est proindhe meda ◊ su de fàghere gai isse cheret nàrrere chi andhaiat bene gai! ◊ su de no èssere torradu a como, at tentu dannu ◊ non mi mancat su de fàere! ◊ sunt annados a sant'Antoni in su de Macumere ◊ su porcu forrogat ◊ su barracoco s'iferchit in sa méndhula ◊ bae a ti fàghere fintzas una zoronada: su chi est est! ◊ proite l'iscries su de mi nàrrere? ◊ cussu est su nu èssi torrau prima! ◊ cussu est su no ti ndhe pesare chito!
4.
Damiana fiat ascurtendi is contzillus de su pobidhu
Etimo
ltn.
ipsu(m)
Traduzioni
Francese
le,
celui,
ça
Inglese
the,
that
Spagnolo
el,
lo
Italiano
il,
quéllo,
ciò
Tedesco
der.
sú sóu
súa , agt, prn Definizione
agetivu e pronumene fémina (pl. suas) chi inditat possessu, su apertènnere o pertocare de sa cosa (o de is cosas) a una síngula persona tertza (de issu, de issa)/ a/c. foedhandho de ccn. e dependho inditare parentes suos, si ndhe faet a mancu de nàrrere cust'agt. (Antoni fit chistionendhe cun sa fiza, at murrunzadu cun sas connadas = si cumprendhet, cun sa filla sua, cun is connadas suas, de Antoni) e, comente a totu is possessivos, si pone apustis de su númene; coment'e prn. pigat sèmpere s'artículu (sa/sas/as/is); in calecuna bidha a làcana de foedhada dhu narant po agt. mascu puru, solu sing., ca no segant su foedhu in sa tónica e po no nàrrere duas vocales oguales: fígiu sua, babbu sua (ca no narant suo, ne sou, tirant prus a su camp. ma no narant sú/suu)
Modi di dire
csn:
a ora sua = a s'ora zusta, addata, candho andhat bene, menzus; fàghere de sa suas = fai cosas acomenti acostumat a ndi fai issu, issa, in su sensu de mali, po su torracontu suu, acomenti dhi parit e praxit; s'ala sua (nau de chinisisiat) = sa manu dereta, sa parti a dereta
Frasi
a sa cosa sua bi cheret donzunu isse ◊ su nuraxi fiat sa domu sua ◊ a sas fainas suas bi pesset isse! ◊ a Eleonora de Arborea sa morte l'at collida candho fit ancora in sa pienesa de sas possas suas (T.Mura)◊ Luisicu iat allutau is origas, ma no arrennesciat a cumprendi totu custu interessamentu de Pili po is cosas suas ◊ in s'istrada si andhat donzunu a s'ala sua ◊ fiza sua sa manna
2.
lah, narasidhu a Franciscu ca custas brebeis funt is suas! ◊ sas olias mias sunt pudadas, sas suas nono ◊ onzunu narat sa sua
3.
bi aiat manzanu chi a ora sua no mi daiat coro de mi ndhe pesare
4.
donniunu dha pentzat a modu sua
Etimo
ltn.
sua
Traduzioni
Francese
sa,
la sienne
Inglese
her (his)
Spagnolo
su,
suya
Italiano
sua
Tedesco
ihre,
seine.
súa 1 , nf: suva,
suba 1 Definizione
genia de gana, disígiu de mascu (o de fémina), su èssere in calore, in more, nau de animales, ma fintzes de matedu candho tirat o suspit s'abba faendho linna noa, bogandho
Sinonimi e contrari
ampuadura,
arretúmene,
imbritziolu,
insoadura,
insuamentu,
lusca,
sciovadura,
suacione
Frasi
brotant sas linnas in sua
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rut
Inglese
sexual excitement
Spagnolo
celo
Italiano
fòia
Tedesco
Geilheit.
súa 2 , nf: sula,
surba,
surva Definizione
aina de su sabbateri po istampare e cosire, genia de agu posta in màniga: dhue ndhe at de duas calidades, una a ferru tundhu e unu pagu fàrchinu po cosire pedhe, un’àtera a ferru iscanalau (s. de canale) po cosire gomma
Sinonimi e contrari
lésina
/
ttrs. sura
Modi di dire
csn:
sa sula de sa sarmenta = canna de bide, pértia de sarmentu; bogai de unu truncu una màniga de s. = fàghere unu muntone de cosa pro nudha; èssiri coru de sula = disapiadau, isferitzadu
Frasi
a sua ti púngiant! ◊ a tui, chi ti bocint a sua mancus ti ndi acatas! ◊ s'ocru puntu a surba betza! ◊ chèrgio survas, tenatzas e martedhu
Cognomi e Proverbi
smb:
Sulas
Terminologia scientifica
ans
Etimo
ltn.
sub(u)la
Traduzioni
Francese
alêne
Inglese
pegging awl
Spagnolo
lezna
Italiano
lésina
Tedesco
Ahle.
súa 3 , nf Definizione su súere / in s. = suendho Frasi lassadu at calchi fizu ancora in sua e sa domo in mesu a uras malas…
suàbra , nf Definizione
mardi de sirba, sue àbrina o sirvonina, de porcabru: sirbone fémina
Sinonimi e contrari
sirva
Terminologia scientifica
anar
Etimo
ltn.
sue(m) + apru(m)
Traduzioni
Francese
laie
Inglese
wildboar (hen)
Spagnolo
jabalina
Italiano
cinghiale fémmina
Tedesco
weibliches Wildschwein.
suaciòne , nm: assuacione,
suatzone Definizione
su tènnere gana o disígiu de mascu (o de fémina), su èssere in calore, in more
Sinonimi e contrari
burrutzonis,
insuamentu,
sua 1,
subore
/
cdh. sualtzoni,
suatzoni
Frasi
che pudhedredha, acollada cun funes de perdiscione, fit in cussa ocasione che sueta in suatzone! (G.A.Cossu)
Etimo
ltn.
subatione(m)
Traduzioni
Francese
rut
Inglese
rut
Spagnolo
celo
Italiano
frégola
Tedesco
Brunst.
suàda , nf Definizione tana de conillos ancora suendho.
suàdu , pps, agt: assuau,
suatu 1,
subau,
suvau Definizione
de suare; chi est in more, in calore / subada che gatu = in more che batu in su tempus (chi istat a màulos, iscandhulosu)
Sinonimi e contrari
aibbadu,
allimitu,
imbirtiolau,
insuiu,
intzinnidu,
suguzadu
/
cdh. sualzalitu
Frasi
pariant carrelas de vrústios de prudhedas suvadas
Traduzioni
Francese
en chaleur
Inglese
aroused
Spagnolo
caliente,
cachondo
Italiano
infoiato
Tedesco
geil.
suài , vrb: sulai,
sulare,
surare Definizione
surbare, bogare o fàere sulu, ària, bentu, fintzes in su sensu de su sonu chi faet s'ària chi essit o passat a fortza; torrare àlidu, bogare súlida, nàrrere calecuna cosa a murrúngiu o a iscúsiu, pònnere in s'origa, nàrrere, giare a ischire; prènnere de sulu, de ària
Sinonimi e contrari
sulvare,
surbiai
/
fruscidare,
frusiai,
moidare,
sulietai,
zumiai
/
respirai,
musciai
Modi di dire
csn:
sulai che píbera = istare a súlidas de arrennegu, survilare; no sulat ne suba e ne suta = no fuedhat, no bollit fuedhai, no muscit (in cobertantza, innòi "suba" est sa buca e "suta" su pertusu)
Frasi
suididhu ca gei iscapat pampa, cussu fogu! ◊ bati linna a su fogu, o cres chi nos sulamus sas ungras?! ◊ cussu frúschiu li pariat su surare de sa colovra
2.
su connau no sulàt prus: si fiat mortu! ◊ babbu tuu depit arriposai: chi nisciunus sulit a dhi segai su meigama! ◊ cussu no iscidiat nudha: chini si dh'at suau?
3.
sos de s'Altu ant detzisu chi pro rezer sa nassione totu devimus sulare buscichedhas de sabone ◊ paret suladu de cantu est rassu, cussu cristianu! ◊ si li alterat dogni pilu e si ponet che píbera a sulare ◊ su malloru, sulendi che píbera, si nci dh'iscudit asuba a conca bàscia isciamiendu is corrus acutzus
Etimo
ltn.
*subilare
Traduzioni
Francese
souffler,
respirer
Inglese
to blow,
to breathe,
to speak
Spagnolo
soplar,
resollar
Italiano
soffiare,
fiatare
Tedesco
blasen,
etwas verlauten lassen.
sualàre , vrb Definizione betare ladamíngiu a sa terra Sinonimi e contrari alladamenae, ladamingiare.
suàle , nm Sinonimi e contrari ladàmene.
sualínzu , nm Sinonimi e contrari alladaminadura, alladaminamentu, stercosciamentu Etimo srd.
sualítzu , agt Definizione nau de terrenu, chi est grassu, chi dhue at ladamíngiu Sinonimi e contrari letzamanitzu Etimo srd.
sualtíciu , nm Sinonimi e contrari sueredu Frasi fit unu possessu mannu e bi aiat unu sualtíciu ue bogaiant donzi chimbe annos duamiza cuintales de boltíulu (G.Angeli).