stuvudàu , agt Definitzione chi est fatu a tuvu / casciali s. = mantzadu Sinònimos e contràrios stuvau, stuviu, tuvudu Frases su dotori dentista t'ispedhat po denti o casciali stuvudau Ètimu srd.
stuvuladúra , nf Definitzione su stuvulai, su tuvu chi si faet stuvulandho Sinònimos e contràrios stuvioni, tuviolu Ètimu srd.
stuvulàe, stuvulài , vrb Sinònimos e contràrios indevucare, istuvucare, tuvucare Ètimu srd.
su , art, prn: ciú,
tzu Definitzione
artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene mascu singulare (su babbu, su corpus, su fillu, su logu, su mare, su nàrrere, su pane, su para, su pentzai, su pipiu, su soli, su tempus), si apòstrofat sèmpere cun númenes chi cumènciant cun vocale (s’amore, s’antigóriu, s’artículu, s’ereu, s’erriu, s’ollu, s’ómine, s’ortu, s’ufrore): si ponet sèmpere cun númenes singulares upm. (su chíghere, su frori, su pische, su péssighe, su pibitziri) e candho inditant su paru, sa genia (es. su porcu = totu is porcos, sa porchina; su cuadhu = totu is cuadhos, su paru cadhinu); che a totu is artículos est pronúmene puru (agiummai sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare) e si podet pònnere a su postu de cudhu, cussu, sa cosa, calesisiat cosa o idea; cun prep.: a, cun, de, in, pro su (sèmpere istacaos ca no mudat ne art. e ne prep.); pl. is, sos / a/c.: cun númene de parentella inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona 3ˆ in sa fràsia (es. su pobidhu – de sa fémina chi seus naendho – est andau a segai linna) o unu calesiògiat, in generale; su sardu no ponet mai artículu ne cun númene personale e ne cun sambenau / su ’e… (númene de bidha) = sartu, terrinos de… (bidha); su ’e domo = chini est de domu, chie faet parte de sa famíglia; como, su chi est est! = est aici e citu!, si acuntentaus de cussu, comenti est si dhu pigaus; su de…, su no… (+ vrb) = lómpidas a…, cunsiderau su fatu chi…; cussu [efetu, arresurtau] est su… + prop. = po curpa, po neghe de…
Sinònimos e contràrios
ita
Frases
o su pastore! o su meri! o su dutore! o su mastru!
2.
su de domo podet istare fintzas gai ma su de fora, un'istranzu, cheret tratadu menzus ◊ fai su chi bolis! ◊ nàrami su chi so, no su chi fia! ◊ dhus alabant po su chi faint ◊ si fait su chi si podit ◊ custu est su chi dhoi fiat iscritu ◊ su chi mi ses tue mi est isse ◊ su chi est su minore est su mannu ◊ su chi tenet cosa in contràriu si abboghet! ◊ su chi faghes andhat bene ◊ su chi benit nos leamus! ◊ su chi mi azuat lu pago ◊ chini est su chi ti at saludau? ◊ sa zente narat fintzas su chi no est ◊ depes ligi su ci mi ant iscritu!
3.
su de s'intèndhere totu custa moida cheret nàrrere chi est proindhe meda ◊ su de fàghere gai isse cheret nàrrere chi andhaiat bene gai! ◊ su de no èssere torradu a como, at tentu dannu ◊ non mi mancat su de fàere! ◊ sunt annados a sant'Antoni in su de Macumere ◊ su porcu forrogat ◊ su barracoco s'iferchit in sa méndhula ◊ bae a ti fàghere fintzas una zoronada: su chi est est! ◊ proite l'iscries su de mi nàrrere? ◊ cussu est su nu èssi torrau prima! ◊ cussu est su no ti ndhe pesare chito!
4.
Damiana fiat ascurtendi is contzillus de su pobidhu
Ètimu
ltn.
ipsu(m)
Tradutziones
Frantzesu
le,
celui,
ça
Ingresu
the,
that
Ispagnolu
el,
lo
Italianu
il,
quéllo,
ciò
Tedescu
der.
sú sóu
súa , agt, prn Definitzione
agetivu e pronumene fémina (pl. suas) chi inditat possessu, su apertènnere o pertocare de sa cosa (o de is cosas) a una síngula persona tertza (de issu, de issa)/ a/c. foedhandho de ccn. e dependho inditare parentes suos, si ndhe faet a mancu de nàrrere cust'agt. (Antoni fit chistionendhe cun sa fiza, at murrunzadu cun sas connadas = si cumprendhet, cun sa filla sua, cun is connadas suas, de Antoni) e, comente a totu is possessivos, si pone apustis de su númene; coment'e prn. pigat sèmpere s'artículu (sa/sas/as/is); in calecuna bidha a làcana de foedhada dhu narant po agt. mascu puru, solu sing., ca no segant su foedhu in sa tónica e po no nàrrere duas vocales oguales: fígiu sua, babbu sua (ca no narant suo, ne sou, tirant prus a su camp. ma no narant sú/suu)
Maneras de nàrrere
csn:
a ora sua = a s'ora zusta, addata, candho andhat bene, menzus; fàghere de sa suas = fai cosas acomenti acostumat a ndi fai issu, issa, in su sensu de mali, po su torracontu suu, acomenti dhi parit e praxit; s'ala sua (nau de chinisisiat) = sa manu dereta, sa parti a dereta
Frases
a sa cosa sua bi cheret donzunu isse ◊ su nuraxi fiat sa domu sua ◊ a sas fainas suas bi pesset isse! ◊ a Eleonora de Arborea sa morte l'at collida candho fit ancora in sa pienesa de sas possas suas (T.Mura)◊ Luisicu iat allutau is origas, ma no arrennesciat a cumprendi totu custu interessamentu de Pili po is cosas suas ◊ in s'istrada si andhat donzunu a s'ala sua ◊ fiza sua sa manna
2.
lah, narasidhu a Franciscu ca custas brebeis funt is suas! ◊ sas olias mias sunt pudadas, sas suas nono ◊ onzunu narat sa sua
3.
bi aiat manzanu chi a ora sua no mi daiat coro de mi ndhe pesare
4.
donniunu dha pentzat a modu sua
Ètimu
ltn.
sua
Tradutziones
Frantzesu
sa,
la sienne
Ingresu
her (his)
Ispagnolu
su,
suya
Italianu
sua
Tedescu
ihre,
seine.
súa 1 , nf: suva,
suba 1 Definitzione
genia de gana, disígiu de mascu (o de fémina), su èssere in calore, in more, nau de animales, ma fintzes de matedu candho tirat o suspit s'abba faendho linna noa, bogandho
Sinònimos e contràrios
ampuadura,
arretúmene,
imbritziolu,
insoadura,
insuamentu,
lusca,
sciovadura,
suacione
Frases
brotant sas linnas in sua
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rut
Ingresu
sexual excitement
Ispagnolu
celo
Italianu
fòia
Tedescu
Geilheit.
súa 2 , nf: sula,
surba,
surva Definitzione
aina de su sabbateri po istampare e cosire, genia de agu posta in màniga: dhue ndhe at de duas calidades, una a ferru tundhu e unu pagu fàrchinu po cosire pedhe, un’àtera a ferru iscanalau (s. de canale) po cosire gomma
Sinònimos e contràrios
lésina
/
ttrs. sura
Maneras de nàrrere
csn:
sa sula de sa sarmenta = canna de bide, pértia de sarmentu; bogai de unu truncu una màniga de s. = fàghere unu muntone de cosa pro nudha; èssiri coru de sula = disapiadau, isferitzadu
Frases
a sua ti púngiant! ◊ a tui, chi ti bocint a sua mancus ti ndi acatas! ◊ s'ocru puntu a surba betza! ◊ chèrgio survas, tenatzas e martedhu
Sambenados e Provèrbios
smb:
Sulas
Terminologia iscientìfica
ans
Ètimu
ltn.
sub(u)la
Tradutziones
Frantzesu
alêne
Ingresu
pegging awl
Ispagnolu
lezna
Italianu
lésina
Tedescu
Ahle.
súa 3 , nf Definitzione su súere / in s. = suendho Frases lassadu at calchi fizu ancora in sua e sa domo in mesu a uras malas…
suàbra , nf Definitzione
mardi de sirba, sue àbrina o sirvonina, de porcabru: sirbone fémina
Sinònimos e contràrios
sirva
Terminologia iscientìfica
anar
Ètimu
ltn.
sue(m) + apru(m)
Tradutziones
Frantzesu
laie
Ingresu
wildboar (hen)
Ispagnolu
jabalina
Italianu
cinghiale fémmina
Tedescu
weibliches Wildschwein.
suaciòne , nm: assuacione,
suatzone Definitzione
su tènnere gana o disígiu de mascu (o de fémina), su èssere in calore, in more
Sinònimos e contràrios
burrutzonis,
insuamentu,
sua 1,
subore
/
cdh. sualtzoni,
suatzoni
Frases
che pudhedredha, acollada cun funes de perdiscione, fit in cussa ocasione che sueta in suatzone! (G.A.Cossu)
Ètimu
ltn.
subatione(m)
Tradutziones
Frantzesu
rut
Ingresu
rut
Ispagnolu
celo
Italianu
frégola
Tedescu
Brunst.
suàda , nf Definitzione tana de conillos ancora suendho.
suàdu , pps, agt: assuau,
suatu 1,
subau,
suvau Definitzione
de suare; chi est in more, in calore / subada che gatu = in more che batu in su tempus (chi istat a màulos, iscandhulosu)
Sinònimos e contràrios
aibbadu,
allimitu,
imbirtiolau,
insuiu,
intzinnidu,
suguzadu
/
cdh. sualzalitu
Frases
pariant carrelas de vrústios de prudhedas suvadas
Tradutziones
Frantzesu
en chaleur
Ingresu
aroused
Ispagnolu
caliente,
cachondo
Italianu
infoiato
Tedescu
geil.
suài , vrb: sulai,
sulare,
surare Definitzione
surbare, bogare o fàere sulu, ària, bentu, fintzes in su sensu de su sonu chi faet s'ària chi essit o passat a fortza; torrare àlidu, bogare súlida, nàrrere calecuna cosa a murrúngiu o a iscúsiu, pònnere in s'origa, nàrrere, giare a ischire; prènnere de sulu, de ària
Sinònimos e contràrios
sulvare,
surbiai
/
fruscidare,
frusiai,
moidare,
sulietai,
zumiai
/
respirai,
musciai
Maneras de nàrrere
csn:
sulai che píbera = istare a súlidas de arrennegu, survilare; no sulat ne suba e ne suta = no fuedhat, no bollit fuedhai, no muscit (in cobertantza, innòi "suba" est sa buca e "suta" su pertusu)
Frases
suididhu ca gei iscapat pampa, cussu fogu! ◊ bati linna a su fogu, o cres chi nos sulamus sas ungras?! ◊ cussu frúschiu li pariat su surare de sa colovra
2.
su connau no sulàt prus: si fiat mortu! ◊ babbu tuu depit arriposai: chi nisciunus sulit a dhi segai su meigama! ◊ cussu no iscidiat nudha: chini si dh'at suau?
3.
sos de s'Altu ant detzisu chi pro rezer sa nassione totu devimus sulare buscichedhas de sabone ◊ paret suladu de cantu est rassu, cussu cristianu! ◊ si li alterat dogni pilu e si ponet che píbera a sulare ◊ su malloru, sulendi che píbera, si nci dh'iscudit asuba a conca bàscia isciamiendu is corrus acutzus
Ètimu
ltn.
*subilare
Tradutziones
Frantzesu
souffler,
respirer
Ingresu
to blow,
to breathe,
to speak
Ispagnolu
soplar,
resollar
Italianu
soffiare,
fiatare
Tedescu
blasen,
etwas verlauten lassen.
sualàre , vrb Definitzione betare ladamíngiu a sa terra Sinònimos e contràrios alladamenae, ladamingiare.
suàle , nm Sinònimos e contràrios ladàmene.
sualínzu , nm Sinònimos e contràrios alladaminadura, alladaminamentu, stercosciamentu Ètimu srd.
sualítzu , agt Definitzione nau de terrenu, chi est grassu, chi dhue at ladamíngiu Sinònimos e contràrios letzamanitzu Ètimu srd.
sualtíciu , nm Sinònimos e contràrios sueredu Frases fit unu possessu mannu e bi aiat unu sualtíciu ue bogaiant donzi chimbe annos duamiza cuintales de boltíulu (G.Angeli).