chinchinnàre , vrb Definition
aprontare, cuncordare bene meda, pònnere is chinchinnos
Synonyms e antonyms
allaputzai,
cumpòniri,
cuncodrai,
mudai
Sentences
chinchinnare s'aradu pro arare
Etymon
ltn.
concinnare
Translations
French
préparer soigneusement
English
to prepare with ability and care
Spanish
preparar con cuidado
Italian
preparare con abilità e con cura
German
geschickt und sorgfältig vorbereiten.
contibízu , nm: contifizu,
contipitzu,
contipizu,
contivígiu,
contivizu,
contivixu,
cuntivígiu Definition
incuru, cabu, atentzione in su fàere o tènnere is cosas; cosas de fàere, impreu, cosas de atentzionare, de pentzare, fintzes pistighíngiu, pentzamentu / pònnere, parare c.
Synonyms e antonyms
atendéncia,
atendimentu,
contiverju,
cunviu,
fracongia,
impíciu,
imprastu,
incuru,
manígiu,
oloidura,
pensamentu
/
cdh. cuntivíciu
| ctr.
abbandhonu,
irbandhonu,
iscontipizu,
trascura
Sentences
no est a pompiare su pizu de sa cara in sa fémina, ma sa salude, s'onestade, su contipizu in totu ◊ si no bi at contivizu, su dinari bolat che su fumu ◊ so andhadu cun grandhe contivizu chirchendhe ◊ contivizu apo a tenner de ti amare de cantu mi aggradesses e t'istimo (M.Murenu)◊ est ómine de grandhe contivizu ◊ in sas cosas bi cheret contivizu ◊ para contivígiu chi no si seghet sa soga chi filas!◊ sa maistredha dhue poniat contivixu po inditae is cosas a is piciochedhos
2.
canno sa zustissa tocat a s’ispessata in domo tua, macari no apas furatu, carchi cuntipitzu ti assennet semper ◊ cumintzendhe a mancare s'oro candho ancora restait de fraigare su turrione, su zuighe rueit in contivizu mannu chi ndhe perdeit finas su sonnu ◊ fit ponendhe contipizu a sa muzere pro ammaniare su locu ◊ ghirabant a bidha e abbarrabant su secherru, chin su contipizu de torrarent a s'impreu
3.
sa mancada de su babbu l'aiat lassadu bàrriu de contivizos ◊ est tribagliendhe e vivindhe in mesu a tantos duros contivizos ◊ su pitzinnu zuchet sa bússia a isticu de milli contipizos
Surnames and Proverbs
prb:
chie at contivizu no dormit
Etymon
srd.
Translations
French
diligence,
soin,
tâche
English
care,
task,
industry
Spanish
celo,
esmero,
encargo
Italian
diligènza,
premura,
operosità,
incombènza
German
Fleiß,
Eifer,
Auftrag.
contifizàre , vrb: contipizare,
contivigiare,
contivizare,
cuntipizare Definition
atèndhere a calecuna cosa o a unu cun contivígiu, tènnere contu una cosa, unu bene, a ccn., incurandhosindhe, faendhondhe contu; fintzes fàere impresse, tènnere coidu
Synonyms e antonyms
atèndhere,
oloire
| ctr.
irbandhonare,
lassai,
sbandonai
Idioms
csn:
contivizare s'interessu, sa memória, contivizare s'ortu, sa binza, su bestiàmine, sa domo; contipitzàresi pro ccn. = pentzai a ccn. pro su chi dhi podit bisongiai
Sentences
su contifizu in persone benzat pro contifizare! ◊ is féminas bolent contivigiadas! ◊ abertiat sos teracos de tentare e contipizare ◊ prima chi noche furent terra e mare est menzus a contipizare ◊ deviat torrare a sos impignos e sighire a contivizare su trabàgliu ◊ a chie che as a ti contivizare como chi ses malàidu? ◊ s'àrbure mia fit dada tentu e contivizada ◊ azis isvirgadu ésitos bonos candho bos sezis contivizados
2.
non bos cuntipitzetas pro mene!
3.
contipiza ca non bi at tempus de pèrdere!
Surnames and Proverbs
prb:
a chie contivizat no mancat su pane
Translations
French
avoir soin,
soigner
English
to take care
Spanish
cuidar
Italian
aver cura,
gestire,
seguire
German
sich kümmern.
cruvennàre , vrb: culvenare,
cuverenare,
cuvrenare,
cuvrennare Definition
tènnere a contu a manera de no àere dannu, de no pigare fritu o àteru male, giare educatzione a is fígios; cricare de cuare a ccn. o ccn. cosa a manera chi no si biat, chi no s'ischípiat chie dh'at fata
Synonyms e antonyms
cuberrare*,
resguardaisí
Sentences
ispero chi laghinza e madrigadu suta a pastore bonu ti culvenes ◊ sos pitzinnos, si ti ndhe pesas tue, no ti podent istare cuvrennados: cantu isto in linna, istàdebbos colcados! (G.Marras)◊ fimus iscultzos e male cuverenados, ma no bidiamus s'ora de ciogare ◊ candho proet cun ite bos cuvrenades?
2.
in sa gruta culvenamos luego sos regalos ◊ est cuverenada in sinu de sa natura
3.
sos inimicos nostros fint prontos a lu costodire e a lu cruvennare pro s'issàssinu chi aviat fatu a nois ◊ s'irballu l'aiat fatu su mastru, ma pro cuvrenare a isse ant dadu sa curpa a nois
Translations
French
se préserver
English
to take care of oneself
Spanish
cuidarse
Italian
riguardarsi
German
sich schonen.
cúra , nf Definition
su chi si faet po sanare una maladia o unu css. male, mescamente sa meighina chi si leat; incuru, contivígiu o pentzamentu po calecuna cosa
Synonyms e antonyms
medichina
/
atenscione
Idioms
csn:
fàghere sa cura de sa ua, de su sole, de su mare, e gai; giare a cura a unu, una cosa = tènnere contu
Sentences
si che fint inserrados in cantina ca sa meighina de su binu fit crétida sa cura! ◊ est unu male chi no bi at cura
2.
est unu picioconi sanu e inconconiu, ma, chi no donat cura, is féminas dhu torrant a s'ossu ◊ a piciochedhu fut a giare a cura una craba
Etymon
ltn.
cura
Translations
French
traitement
English
care,
cure
Spanish
cura,
cuidado
Italian
cura
German
Kur,
Behandlung.
durítu , nm Definition
genia de dificurtade chi a unu dhi paret de tènnere o de dèpere àere cun àtera persona coment'e timendho de dhi giare istrobbu, de ndhe dhi pàrrere male, unu pagu coment'e bregúngia, fintzes
Synonyms e antonyms
duda,
durita,
duténtzia,
dutu
/
dobidori,
trancaillu
| ctr.
alidantza,
atrevimentu,
atzilia
Sentences
ndhe tenzo duritu a li pedire cosa, ca bisonzat a isse etotu ◊ de piagheres mi ndhe ant fatu àteros e ndhe apo duritu a los presiare torra! ◊ si as bisonzu, beni, no ndhe apas duritu! ◊ no apo duritu perunu de nàrrere chi…◊ cussos no ant duritu mancu de sas criaduras!
Etymon
srd.
Translations
French
précaution,
hésitation
English
qualm,
hesitation,
care
Spanish
consideración,
sumisión
Italian
riguardo,
soggezióne,
esitazióne,
rèmora
German
Befangenheit,
Hemmung.
impígnu , nm: impinnu,
impínniu Definition
su impiciare in o a calecuna cosa, èssere ocupau faendho calecuna cosa; genia de decisione, impromissa de fàere o de pònnere contivígiu a fàere o a s'interessare de calecuna cosa
Synonyms e antonyms
impíciu,
improminsa
Idioms
csn:
fàghere una cosa a bell'impinnu = cun incuru mannu; pane de i. = pani de scèti chi si fait po impromissa a unu santu; bogaresiche o catzàresi s'impignu = muntènnere sa promissa, sa peràula (ctr. secare s'impinnu); puntillosu in sos impinnos = pertzisu, chi los muntenet, chi no fartat
Sentences
a bell'impinnu mezorendhe tancas, sas robbas chi solia pasculare
2.
sos pisedhos sunt lestros a promítere, ma no si ammentant de si che bogare s'impignu ◊ su de èssere indhedha no podet secare s'impinnu de s'amore!
Etymon
srd.
Translations
French
engagement
English
engagement,
care
Spanish
empeño,
compromiso
Italian
impégno
German
Verpflichtung.
impipài 1, impipàre , vrb Definition
importaresindhe, no fàere contu, lassare a pèrdere calecuna cosa o chistione
Synonyms e antonyms
afutire,
strafudhai,
strufudhire
Sentences
benidiche chin nois e impipadindhe de babbu e de cuile! ◊ tres pisedhos si pessighint a coedhas mesu fora, impipèndhesi de su fritu ◊ impipadindhe, no ti les matana!
2.
si su batu est rassu s'impipat de anzone e de crabitu!
Etymon
itl.
impiparsene
Translations
French
se ficher de
English
not to care
Spanish
tener sin cuidado,
importar un comino
Italian
infischiarsi
German
pfeifen.
importài , vrb rfl: importare Definition
interessare, àere importu; lassare a pèrdere, no fàere contu de calecuna cosa, fàere finta de nudha; giare múngia, matana, costare pelea e impícios fintzes in su sensu de cosa chi tocat a fàere
Synonyms e antonyms
afutire
/
interessai
Sentences
no t'intris in cosa chi pagu t'importat! ◊ faedha in artu ca importat a mie puru su chi ses nendhe! ◊ no mi ndi est importau nudha! ◊ no t'importet su chi faghent sos àteros: tue no toches cosa anzena!
2.
isse de bois si ndhe importat! ◊ commo chi ti est passau cada briu ti ndhe importas de punnas galanas! ◊ issu si ndhe importat, de custas cosas! ◊ su mastru est semper brigàndhelu, ma su pitzinnu si ndhe importat ◊ ti ndhe importat: candho sa cosa est pulia podent pessare su chi lis aggradat ◊ Ziranu, importadindhe! ◊ de su bentu mi ndhe importo, sétzidu in domo iscaldíndhemi!
3.
za ti est importadu, oe, totaganta die carrendhe brochetos a codhu!…◊ za li est importendhe cuss'istúdiu, sempre a tzufu a líbberu!…
Etymon
itl.
Translations
French
importer,
s'en ficher
English
to matter,
not to care
Spanish
importar un comino
Italian
importare,
infischiàrsene
German
ankommen,
pfeifen (auf).
incúru , nm Definition
pentzamentu, interessamentu po calecuna cosa, su chi si faet po contivigiare css. cosa o chistione / leare cosas, chistiones a pagu i. = lassèndhelas a comente cherent andhare
Synonyms e antonyms
contibizu,
pensamentu,
smeru
| ctr.
discóidu,
mindhafutia
Sentences
at lassadu andhare sena incuru su cane a intro de bidha ◊ ses cuntentu de drimpire a s'impreu chin incuru ◊ no fatat vostè puru a si leare a totu a pagu incuru! ◊ cussu no tenit incuru de nisciuna cosa ◊ si ndi pigant pagu incuru, issus! ◊ po pagu incuru ndi arruit sa teulada!
Etymon
srd.
Translations
French
soin,
diligence,
intérêt
English
interest,
care
Spanish
celo
Italian
cura,
diligènza,
accuratézza,
interessaménto
German
Pflege,
Sorge,
Fleiß.
labàe!, labài! , iscl: lobai,
labei Definition
est vrb. chi si ponet solu in forma de impr. o cong.: lah!, laba!, leba!, lebit!, labai!, allabai!, lebat!, lebint!, leit!, allà!, po mòvere o pedire s'atentzione de s'àteru
Synonyms e antonyms
abbadiai,
annotare,
apompiai,
castiai,
mirai
/
allapat!,
lage!
Sentences
lah su chi at basau sa coa de su cuadhu! ◊ labai it'arrori mau! ◊ labaidha, dhu prandit, s'ómini, cussu pagu pagu de minestra!…◊ acostai a sa màchina, labai, aràngiu baratu portaus! ◊ e labai bèni ca dèu si dhu nau ◊ tzia Maria, iscusimí, lebit, si dh'apu fata dispraxi! ◊ labai, piciocas, una cosa si avertu! ◊ leit, mammai, dhu bit ita mi funt fendi?! ◊ labei chi est légiu! ◊ ajó, portaus préssiu bellu, labai!
Translations
French
regarde!
English
take care,
attention
Spanish
¡mira!,
¡cuidado!
Italian
attenzióne!
German
Vorsicht!
penciaméntu , nm: apensamentu,
pensamentu,
pentzamentu,
pesciamentu,
pessamentu Definition
s'atividade de sa mente, is ideas chi si cunsiderant e cuncordant; idea firma de candho si timet o si bolet calecuna cosa
Synonyms e antonyms
immaginamentu,
ispispinzu,
pensada,
penseri,
pensu
/
agiu,
apinnicu,
arraolu,
ildinu,
intabatzu,
pedighinu,
pedine,
pestighinzu
/
ttrs. pinsamentu
| ctr.
assussegu
Idioms
csn:
afinare su pentzamentu = pentzai prus a fundu, cun prus precisioni; bèniri in p. = bènnere s'idea a conca; nàrrere, fàghere a p. = fuedhai, fai sentza de isciri sa cosa, a brétiu, isceti po comenti unu si dha pentzat; leàresi p., learesila a p. = tènniri coidu, arriolu, pigaisí p.; àere p. de calecuna cosa o chistione = pensare cun pinnicu, cun oriolu a calecuna cosa; bogaresiche unu p. = fai su chi unu teniat pentzamentu de depi fai (e aici no dhui pentzat prus); servire a unu a p. = bene meda, chirchendhe de ndhe cumprèndhere cun antibitzu ite cheret s'àteru
Sentences
in custu puntu meda apo pecau in òperas e in malu penciamentu ◊ totus funt po tui is pentzamentus chi formu! ◊ fissa ti giuto ancora in pensamentu! ◊ chentu pessamentos li mulinabant in conca ◊ est arroliendu ma no arrennescit a callai pensamentu ◊ li est bénniu unu pessamentu a conca ◊ l'afinat su pessamentu candho depet fàghere una cosa de remédiu! ◊ de su pentzamentu no mi ndi andas mai, tui! ◊ non t’intret in coro custu pesciamentu tortu! (Bb)
2.
za mi ndhe ses ponindhe de pessamentos in conca, fizu meu!…◊ bai, immoi, ninnedhu: mammai at a èssi in pentzamentu! ◊ no bos pichedes pessamentu si istento! ◊ no istes in tristura, ne in dispiaghere o pensamentu! ◊ lu tenzo a pessamentu a fàghere cussa cosa ◊ petzi bi cheriat cussu pessamentu puru, como!…◊ apo comporadu su regalu pro s'isposonzu de fizolu tou: e bogadu cussu pessamentu!
3.
dèu gei dh'apu cumpréndia, mi dh'apu fata a pentzamentu! ◊ no faedhedas a pessamentu, candho no ischides!
4.
cussu trancuillone no si leat pessamentu!
5.
no bi at bisonzu de l'irvapiare, ca mi servit cun su pessamentu! (G.Ruju)◊ a maridu meu lu servo a pessamentu
Etymon
srd.
Translations
French
pensée,
souci,
sollicitude
English
thought,
care
Spanish
pensamiento,
preocupación
Italian
pensièro,
preoccupazióne,
sollecitùdine
German
Denken,
Gedanke,
Sorge.
remínu , nm: riminu Definition
genia de ibertu, lestresa, coidau chi si ponet po fàere sa cosa, a bortas fintzes tropu
Synonyms e antonyms
coidade,
coidu,
impenza,
oloidura,
pressi,
tarea
/
furighedha
Etymon
srd.
Translations
French
hâte,
sollicitude,
zèle
English
care,
engagement
Spanish
prisa,
urgencia,
cuidado
Italian
premura,
sollecitùdine,
impégno
German
Eile,
Raschheit,
Eifer.
strafudhài , vrb: strufudhai Definition
importaresindhe, de sa cosa, lassare istare chentza ndhe fàere contu
Synonyms e antonyms
afutire,
impipai 1,
strufudhire
Sentences
si ndh'est strufudhau
Translations
French
se ficher de
English
not to care
Spanish
pasar,
tener sin cuidado
Italian
infischiarsi
German
pfeifen auf.