chinchinnàre , vrb Definizione
aprontare, cuncordare bene meda, pònnere is chinchinnos
Sinonimi e contrari
allaputzai,
cumpòniri,
cuncodrai,
mudai
Frasi
chinchinnare s'aradu pro arare
Etimo
ltn.
concinnare
Traduzioni
Francese
préparer soigneusement
Inglese
to prepare with ability and care
Spagnolo
preparar con cuidado
Italiano
preparare con abilità e con cura
Tedesco
geschickt und sorgfältig vorbereiten.
contibízu , nm: contifizu,
contipitzu,
contipizu,
contivígiu,
contivizu,
contivixu,
cuntivígiu Definizione
incuru, cabu, atentzione in su fàere o tènnere is cosas; cosas de fàere, impreu, cosas de atentzionare, de pentzare, fintzes pistighíngiu, pentzamentu / pònnere, parare c.
Sinonimi e contrari
atendéncia,
atendimentu,
contiverju,
cunviu,
fracongia,
impíciu,
imprastu,
incuru,
manígiu,
oloidura,
pensamentu
/
cdh. cuntivíciu
| ctr.
abbandhonu,
irbandhonu,
iscontipizu,
trascura
Frasi
no est a pompiare su pizu de sa cara in sa fémina, ma sa salude, s'onestade, su contipizu in totu ◊ si no bi at contivizu, su dinari bolat che su fumu ◊ so andhadu cun grandhe contivizu chirchendhe ◊ contivizu apo a tenner de ti amare de cantu mi aggradesses e t'istimo (M.Murenu)◊ est ómine de grandhe contivizu ◊ in sas cosas bi cheret contivizu ◊ para contivígiu chi no si seghet sa soga chi filas!◊ sa maistredha dhue poniat contivixu po inditae is cosas a is piciochedhos
2.
canno sa zustissa tocat a s’ispessata in domo tua, macari no apas furatu, carchi cuntipitzu ti assennet semper ◊ cumintzendhe a mancare s'oro candho ancora restait de fraigare su turrione, su zuighe rueit in contivizu mannu chi ndhe perdeit finas su sonnu ◊ fit ponendhe contipizu a sa muzere pro ammaniare su locu ◊ ghirabant a bidha e abbarrabant su secherru, chin su contipizu de torrarent a s'impreu
3.
sa mancada de su babbu l'aiat lassadu bàrriu de contivizos ◊ est tribagliendhe e vivindhe in mesu a tantos duros contivizos ◊ su pitzinnu zuchet sa bússia a isticu de milli contipizos
Cognomi e Proverbi
prb:
chie at contivizu no dormit
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
diligence,
soin,
tâche
Inglese
care,
task,
industry
Spagnolo
celo,
esmero,
encargo
Italiano
diligènza,
premura,
operosità,
incombènza
Tedesco
Fleiß,
Eifer,
Auftrag.
contifizàre , vrb: contipizare,
contivigiare,
contivizare,
cuntipizare Definizione
atèndhere a calecuna cosa o a unu cun contivígiu, tènnere contu una cosa, unu bene, a ccn., incurandhosindhe, faendhondhe contu; fintzes fàere impresse, tènnere coidu
Sinonimi e contrari
atèndhere,
oloire
| ctr.
irbandhonare,
lassai,
sbandonai
Modi di dire
csn:
contivizare s'interessu, sa memória, contivizare s'ortu, sa binza, su bestiàmine, sa domo; contipitzàresi pro ccn. = pentzai a ccn. pro su chi dhi podit bisongiai
Frasi
su contifizu in persone benzat pro contifizare! ◊ is féminas bolent contivigiadas! ◊ abertiat sos teracos de tentare e contipizare ◊ prima chi noche furent terra e mare est menzus a contipizare ◊ deviat torrare a sos impignos e sighire a contivizare su trabàgliu ◊ a chie che as a ti contivizare como chi ses malàidu? ◊ s'àrbure mia fit dada tentu e contivizada ◊ azis isvirgadu ésitos bonos candho bos sezis contivizados
2.
non bos cuntipitzetas pro mene!
3.
contipiza ca non bi at tempus de pèrdere!
Cognomi e Proverbi
prb:
a chie contivizat no mancat su pane
Traduzioni
Francese
avoir soin,
soigner
Inglese
to take care
Spagnolo
cuidar
Italiano
aver cura,
gestire,
seguire
Tedesco
sich kümmern.
cruvennàre , vrb: culvenare,
cuverenare,
cuvrenare,
cuvrennare Definizione
tènnere a contu a manera de no àere dannu, de no pigare fritu o àteru male, giare educatzione a is fígios; cricare de cuare a ccn. o ccn. cosa a manera chi no si biat, chi no s'ischípiat chie dh'at fata
Sinonimi e contrari
cuberrare*,
resguardaisí
Frasi
ispero chi laghinza e madrigadu suta a pastore bonu ti culvenes ◊ sos pitzinnos, si ti ndhe pesas tue, no ti podent istare cuvrennados: cantu isto in linna, istàdebbos colcados! (G.Marras)◊ fimus iscultzos e male cuverenados, ma no bidiamus s'ora de ciogare ◊ candho proet cun ite bos cuvrenades?
2.
in sa gruta culvenamos luego sos regalos ◊ est cuverenada in sinu de sa natura
3.
sos inimicos nostros fint prontos a lu costodire e a lu cruvennare pro s'issàssinu chi aviat fatu a nois ◊ s'irballu l'aiat fatu su mastru, ma pro cuvrenare a isse ant dadu sa curpa a nois
Traduzioni
Francese
se préserver
Inglese
to take care of oneself
Spagnolo
cuidarse
Italiano
riguardarsi
Tedesco
sich schonen.
cúra , nf Definizione
su chi si faet po sanare una maladia o unu css. male, mescamente sa meighina chi si leat; incuru, contivígiu o pentzamentu po calecuna cosa
Sinonimi e contrari
medichina
/
atenscione
Modi di dire
csn:
fàghere sa cura de sa ua, de su sole, de su mare, e gai; giare a cura a unu, una cosa = tènnere contu
Frasi
si che fint inserrados in cantina ca sa meighina de su binu fit crétida sa cura! ◊ est unu male chi no bi at cura
2.
est unu picioconi sanu e inconconiu, ma, chi no donat cura, is féminas dhu torrant a s'ossu ◊ a piciochedhu fut a giare a cura una craba
Etimo
ltn.
cura
Traduzioni
Francese
traitement
Inglese
care,
cure
Spagnolo
cura,
cuidado
Italiano
cura
Tedesco
Kur,
Behandlung.
durítu , nm Definizione
genia de dificurtade chi a unu dhi paret de tènnere o de dèpere àere cun àtera persona coment'e timendho de dhi giare istrobbu, de ndhe dhi pàrrere male, unu pagu coment'e bregúngia, fintzes
Sinonimi e contrari
duda,
durita,
duténtzia,
dutu
/
dobidori,
trancaillu
| ctr.
alidantza,
atrevimentu,
atzilia
Frasi
ndhe tenzo duritu a li pedire cosa, ca bisonzat a isse etotu ◊ de piagheres mi ndhe ant fatu àteros e ndhe apo duritu a los presiare torra! ◊ si as bisonzu, beni, no ndhe apas duritu! ◊ no apo duritu perunu de nàrrere chi…◊ cussos no ant duritu mancu de sas criaduras!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
précaution,
hésitation
Inglese
qualm,
hesitation,
care
Spagnolo
consideración,
sumisión
Italiano
riguardo,
soggezióne,
esitazióne,
rèmora
Tedesco
Befangenheit,
Hemmung.
impígnu , nm: impinnu,
impínniu Definizione
su impiciare in o a calecuna cosa, èssere ocupau faendho calecuna cosa; genia de decisione, impromissa de fàere o de pònnere contivígiu a fàere o a s'interessare de calecuna cosa
Sinonimi e contrari
impíciu,
improminsa
Modi di dire
csn:
fàghere una cosa a bell'impinnu = cun incuru mannu; pane de i. = pani de scèti chi si fait po impromissa a unu santu; bogaresiche o catzàresi s'impignu = muntènnere sa promissa, sa peràula (ctr. secare s'impinnu); puntillosu in sos impinnos = pertzisu, chi los muntenet, chi no fartat
Frasi
a bell'impinnu mezorendhe tancas, sas robbas chi solia pasculare
2.
sos pisedhos sunt lestros a promítere, ma no si ammentant de si che bogare s'impignu ◊ su de èssere indhedha no podet secare s'impinnu de s'amore!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
engagement
Inglese
engagement,
care
Spagnolo
empeño,
compromiso
Italiano
impégno
Tedesco
Verpflichtung.
impipài 1, impipàre , vrb Definizione
importaresindhe, no fàere contu, lassare a pèrdere calecuna cosa o chistione
Sinonimi e contrari
afutire,
strafudhai,
strufudhire
Frasi
benidiche chin nois e impipadindhe de babbu e de cuile! ◊ tres pisedhos si pessighint a coedhas mesu fora, impipèndhesi de su fritu ◊ impipadindhe, no ti les matana!
2.
si su batu est rassu s'impipat de anzone e de crabitu!
Etimo
itl.
impiparsene
Traduzioni
Francese
se ficher de
Inglese
not to care
Spagnolo
tener sin cuidado,
importar un comino
Italiano
infischiarsi
Tedesco
pfeifen.
importài , vrb rfl: importare Definizione
interessare, àere importu; lassare a pèrdere, no fàere contu de calecuna cosa, fàere finta de nudha; giare múngia, matana, costare pelea e impícios fintzes in su sensu de cosa chi tocat a fàere
Sinonimi e contrari
afutire
/
interessai
Frasi
no t'intris in cosa chi pagu t'importat! ◊ faedha in artu ca importat a mie puru su chi ses nendhe! ◊ no mi ndi est importau nudha! ◊ no t'importet su chi faghent sos àteros: tue no toches cosa anzena!
2.
isse de bois si ndhe importat! ◊ commo chi ti est passau cada briu ti ndhe importas de punnas galanas! ◊ issu si ndhe importat, de custas cosas! ◊ su mastru est semper brigàndhelu, ma su pitzinnu si ndhe importat ◊ ti ndhe importat: candho sa cosa est pulia podent pessare su chi lis aggradat ◊ Ziranu, importadindhe! ◊ de su bentu mi ndhe importo, sétzidu in domo iscaldíndhemi!
3.
za ti est importadu, oe, totaganta die carrendhe brochetos a codhu!…◊ za li est importendhe cuss'istúdiu, sempre a tzufu a líbberu!…
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
importer,
s'en ficher
Inglese
to matter,
not to care
Spagnolo
importar un comino
Italiano
importare,
infischiàrsene
Tedesco
ankommen,
pfeifen (auf).
incúru , nm Definizione
pentzamentu, interessamentu po calecuna cosa, su chi si faet po contivigiare css. cosa o chistione / leare cosas, chistiones a pagu i. = lassèndhelas a comente cherent andhare
Sinonimi e contrari
contibizu,
pensamentu,
smeru
| ctr.
discóidu,
mindhafutia
Frasi
at lassadu andhare sena incuru su cane a intro de bidha ◊ ses cuntentu de drimpire a s'impreu chin incuru ◊ no fatat vostè puru a si leare a totu a pagu incuru! ◊ cussu no tenit incuru de nisciuna cosa ◊ si ndi pigant pagu incuru, issus! ◊ po pagu incuru ndi arruit sa teulada!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
soin,
diligence,
intérêt
Inglese
interest,
care
Spagnolo
celo
Italiano
cura,
diligènza,
accuratézza,
interessaménto
Tedesco
Pflege,
Sorge,
Fleiß.
labàe!, labài! , iscl: lobai,
labei Definizione
est vrb. chi si ponet solu in forma de impr. o cong.: lah!, laba!, leba!, lebit!, labai!, allabai!, lebat!, lebint!, leit!, allà!, po mòvere o pedire s'atentzione de s'àteru
Sinonimi e contrari
abbadiai,
annotare,
apompiai,
castiai,
mirai
/
allapat!,
lage!
Frasi
lah su chi at basau sa coa de su cuadhu! ◊ labai it'arrori mau! ◊ labaidha, dhu prandit, s'ómini, cussu pagu pagu de minestra!…◊ acostai a sa màchina, labai, aràngiu baratu portaus! ◊ e labai bèni ca dèu si dhu nau ◊ tzia Maria, iscusimí, lebit, si dh'apu fata dispraxi! ◊ labai, piciocas, una cosa si avertu! ◊ leit, mammai, dhu bit ita mi funt fendi?! ◊ labei chi est légiu! ◊ ajó, portaus préssiu bellu, labai!
Traduzioni
Francese
regarde!
Inglese
take care,
attention
Spagnolo
¡mira!,
¡cuidado!
Italiano
attenzióne!
Tedesco
Vorsicht!
penciaméntu , nm: apensamentu,
pensamentu,
pentzamentu,
pesciamentu,
pessamentu Definizione
s'atividade de sa mente, is ideas chi si cunsiderant e cuncordant; idea firma de candho si timet o si bolet calecuna cosa
Sinonimi e contrari
immaginamentu,
ispispinzu,
pensada,
penseri,
pensu
/
agiu,
apinnicu,
arraolu,
ildinu,
intabatzu,
pedighinu,
pedine,
pestighinzu
/
ttrs. pinsamentu
| ctr.
assussegu
Modi di dire
csn:
afinare su pentzamentu = pentzai prus a fundu, cun prus precisioni; bèniri in p. = bènnere s'idea a conca; nàrrere, fàghere a p. = fuedhai, fai sentza de isciri sa cosa, a brétiu, isceti po comenti unu si dha pentzat; leàresi p., learesila a p. = tènniri coidu, arriolu, pigaisí p.; àere p. de calecuna cosa o chistione = pensare cun pinnicu, cun oriolu a calecuna cosa; bogaresiche unu p. = fai su chi unu teniat pentzamentu de depi fai (e aici no dhui pentzat prus); servire a unu a p. = bene meda, chirchendhe de ndhe cumprèndhere cun antibitzu ite cheret s'àteru
Frasi
in custu puntu meda apo pecau in òperas e in malu penciamentu ◊ totus funt po tui is pentzamentus chi formu! ◊ fissa ti giuto ancora in pensamentu! ◊ chentu pessamentos li mulinabant in conca ◊ est arroliendu ma no arrennescit a callai pensamentu ◊ li est bénniu unu pessamentu a conca ◊ l'afinat su pessamentu candho depet fàghere una cosa de remédiu! ◊ de su pentzamentu no mi ndi andas mai, tui! ◊ non t’intret in coro custu pesciamentu tortu! (Bb)
2.
za mi ndhe ses ponindhe de pessamentos in conca, fizu meu!…◊ bai, immoi, ninnedhu: mammai at a èssi in pentzamentu! ◊ no bos pichedes pessamentu si istento! ◊ no istes in tristura, ne in dispiaghere o pensamentu! ◊ lu tenzo a pessamentu a fàghere cussa cosa ◊ petzi bi cheriat cussu pessamentu puru, como!…◊ apo comporadu su regalu pro s'isposonzu de fizolu tou: e bogadu cussu pessamentu!
3.
dèu gei dh'apu cumpréndia, mi dh'apu fata a pentzamentu! ◊ no faedhedas a pessamentu, candho no ischides!
4.
cussu trancuillone no si leat pessamentu!
5.
no bi at bisonzu de l'irvapiare, ca mi servit cun su pessamentu! (G.Ruju)◊ a maridu meu lu servo a pessamentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pensée,
souci,
sollicitude
Inglese
thought,
care
Spagnolo
pensamiento,
preocupación
Italiano
pensièro,
preoccupazióne,
sollecitùdine
Tedesco
Denken,
Gedanke,
Sorge.
remínu , nm: riminu Definizione
genia de ibertu, lestresa, coidau chi si ponet po fàere sa cosa, a bortas fintzes tropu
Sinonimi e contrari
coidade,
coidu,
impenza,
oloidura,
pressi,
tarea
/
furighedha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hâte,
sollicitude,
zèle
Inglese
care,
engagement
Spagnolo
prisa,
urgencia,
cuidado
Italiano
premura,
sollecitùdine,
impégno
Tedesco
Eile,
Raschheit,
Eifer.
strafudhài , vrb: strufudhai Definizione
importaresindhe, de sa cosa, lassare istare chentza ndhe fàere contu
Sinonimi e contrari
afutire,
impipai 1,
strufudhire
Frasi
si ndh'est strufudhau
Traduzioni
Francese
se ficher de
Inglese
not to care
Spagnolo
pasar,
tener sin cuidado
Italiano
infischiarsi
Tedesco
pfeifen auf.