Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

delliriàre , vrb: addilliriai, dilliriai, dilliriare, drilliriare Definition tènnere prexu mannu, o fintzes dolore forte de no dhu pòdere padire, de fàere disatinos, de foedhare chentza ischire ite est naendho Synonyms e antonyms dischissiare, irdelleriai, issentire / fadhotai, ferionai, ilbarionare Sentences su coro sou est delliriendhe pro sa fémina! ◊ in carrasegare brullant sas bonas persones cumbinendhe funtziones chi faghent dilliriare (A.Paba)◊ sa Sardigna est inghiriada de mare, ma sa zente no dillíriat pro s'abba salida ◊ candu dhu pigàt cudha callentura dilliriàt própriu! 2. cun sos afetos tuos e amore pro te dilliriendhe so sa vida (A.M.Mulas)◊ sa pipia cun sa callentura su noti dilliriàt ◊ sa pitzinna est dormida in codas de sa mama, ma est drilliriandhe fachendhe unu sonnu terrorosu Etymon itl. Translations French délirer English to rave Spanish delirar Italian delirare German wahnsinnig werden, delirieren, faseln.

demàre , vrb: addemare Definition ingòllere tema, maladia, fàere dannu a sa salude Synonyms e antonyms ammagagnare, ammaladiai, apuntorai, ilmaladiare, inciacai, tunconire | ctr. sanai Etymon srd. Translations French attraper une maladie English to get an illness Spanish enfermar Italian prèndere una malattìa German erkranken.

demasiàre , vrb Definition essire de is límites, fàere prus de su chi dhue bolet Synonyms e antonyms birare, cabulare, soberare | ctr. mancai Etymon srd. Translations French dépasser English to exceed Spanish excederse Italian eccèdere German übersteigen.

dempríre , vrb: adrimpie, drempire, drempiri, drimpire, drimpiri Definition nau de cosas chi creschent, lòmpere a puntu de pòdere serbire; fàere su dovere, fàere is óbbrigos, lòmpere de una chistione a is conclusiones / èssere galu a drempire = chi no est lómpidu Synonyms e antonyms abbasolare, abberare, achiare, ammadurae, avetuie, crompire, grempire, ingranire, lòmpere | ctr. agurtire Sentences Deus aiat dempritu su disitzu meu ◊ oje puru drempint galu sa morte chei sos chercos sa lanne sos ómines de brunzu! (G.Delogu)◊ candu su trigu iat iscabidhau e si fut drimpiu fut cumparta fintzas s'erba mala ◊ su lori fait su cambu, iscabidhat e infinis si drimpit s'ispiga 2. lassade su ramu birde ca sa linna no est galu drempida! ◊ s'ógliu fit drimpitu e nche l'amus messatu 3. ses cuntentu de drimpire a s'impreu chin incuru Etymon ltn. adimplere Translations French mûrir English to ripe Spanish madurar Italian maturare German reifen.

denegàre , vrb: dennegai, dennegare, dinnecare, dinnegare Definition nàrrere ca una cosa no est comente si est nau innanti, nàrrere su contràriu de innanti, nàrrere chi no est deasi, ghetaisí a sa nega; arrefudare una cosa a chie dh'at pedia o dhi tocat Synonyms e antonyms arrafudai, necare | ctr. ammítere, atorgare, cufessare Sentences su chi nas oe lu dennegas cras ◊ sa vida oe est menzus de unu tempus, no si podet dinnegare ◊ dinnegare sos males est vilesa ◊ nachi su malu so deo e no mi ndhe apo mancu a dennegare 2. e chie li podet dennegare su rispetu a unu che a isse?! ◊ dennegant a s'onestu dogni diritu pro arrichire ladros rufianos (L.Ilieschi)◊ no mi fuas, no mi denneghes sas gràtzias tuas! Etymon spn. Translations French nier, démentir English to deny Spanish negar, denegar Italian negare, smentire, contraddire German verneinen, ableugen, widerrufen, dementieren, leugnen.

depèndhere, depèndiri , vrb: atepèndhere, dipèndhere, dipèndiri Definition agiummai coment’e pèndhere de ccn. o de calecuna cosa, in su sensu de no èssere desesi a contu suo e duncas de dèpere istare a su chi bolet s'àteru; si narat fintzes in su sensu, foedhandho de cosas, chi si depent a… o chi benint de… (càusa cosa chi dhas faet naschire)/ pps. dipesu, dipéndiu; dipendhet! (nau pruscatotu pro abbétia) = tocat a biri si… Sentences immoi seu líbberu, no dipendu de nemus ◊ su teracu dipendhet de su mere ◊ de custu filu so bidindhe su cabu ma no de ue dipendhet ◊ cussa detzisione dipendhet de su síndhigu ◊ dèu ti dh'apu promítiu e immoi dipendit totu de tui ◊ sa vida de s'ómini no dipendit de is bènis chi tenit, mancai siat arricu 2. ses columba depesa dae nóbbiles arratzas ◊ dae su babbu e dae sa mama li est dipesu, si est gai ◊ totu custos benes li sunt dipesos de sa famíllia ◊ tui ses dipéndiu de genti mala! ◊ de su fritu chi at sufridu ndhe li est dipesa una prummonite ◊ custu dannu est dipesu de su malu cabu ◊ su malumore dae ite est dipesu? ◊ de comenti est dipéndiu s'universu no dh’at cumpréndiu nisciunus (C.Marongiu) 3. dèu gei bollu comporai: dipendit cantu mi fait pagai! Surnames and Proverbs prb: tristu e míseru a chie dipendhet de s'àteru! Etymon itl. Translations French dériver, tirer English to derive Spanish depender, derivar Italian dipèndere, derivare, provenire German abhängen von, stammen.

dèpere , vrb: depi, dèpiri, dèvere, tèpere Definition tènnere o àere s'óbbrigu, o su bisóngiu, sa presse o s'apretu de calecuna cosa: s'impreat meda po cambiare unu pagu su significau de is àteros verbos; èssere in dépidu; si narat fintzes po inditare cosa pagu segura, chi si pentzat po calecunu motivu ma no s'ischit a seguru (s'impreat cun àere, èssere, e su pps. de àteru vrb.) e fintzes po fàere unu tempus benidore de su vrb. de modu infiniu chi acumpàngiat in sa forma des, tes; a sa campidanesa dhu manígiant, prus che àteru is poetas, fintzes in su sensu de pòdere / pps. dépidu, dépiu; ger. dependhe, dependho, depindhe; formas diferentes de dèpere: ind. pres. tue des, isse det, nois demus, bois dezis, issos dent Synonyms e antonyms gèpere Sentences depo andhare como, ca sinono si che faghet tardu ◊ depis fai a manera chi is contus torrint totus ◊ tocai, ita mi depeis narri?! ◊ chi ti piagat o nono, custa est cosa chi as a deper fàghere tue ◊ carei carei, ma su chi depis no dhu fais etotu! ◊ solu deves pensare chi de me no ti deves burulare! ◊ aiant dévitu cantare donzi dominica 2. su chi ti ndhe apo leadu de butega ti lu depo totu ◊ cosa ti depo, chi mancu mi faedhas?! 3. sa pinna che la depo àere torrada a su logu sou, si no est inoghe ◊ custa faina la depet àere fata isse ◊ depent èssere andhados issos, beru? ◊ isse depet èssere inoche a fúrriu ◊ Mundhicu depet èssere fragandu cun calincuna picioca 4. non tes àere fastizos e istrobbos (G.Ruju)◊ prima chi su pudhu cantet mi des negare, istanote! 5. fiat un'isplendori meravigliosu e oras de gosu eus dépiu gustai Surnames and Proverbs prb: chini timit cosa depit Etymon ltn. debere Translations French devoir English must, to have to, to be obliged Spanish deber, tener que Italian dovére German müssen, sollen, schuldig sein, dürfen.

depòniri, depònnere , vrb Definition in is dibbatimentos, su foedhare de is testimòngios; lassare istare / ndhe at depostu s'idea = si est istorrau, at cambiadu idea Synonyms e antonyms ispònnere 2. nachi ti cheres laureare: depònendhe s'idea chi est mezus Translations French témoigner English to testify Spanish declarar, dejar Italian testimoniare German bezeugen.

depurài, depuràre , vrb Definition bogare o seberare s'àliga o àtera malesa de mesu de calecuna cosa Synonyms e antonyms limpiai | ctr. imbratare Sentences prummones e runzones depurant su sàmbene Translations French dépurer English to depurate Spanish depurar Italian depurare German reinigen.

deragliàre , vrb Definition essire fora de binàriu Translations French dérailler English to go off the rails Spanish descarrilar Italian deragliare German entgleisen.

deretàre , vrb: adaretzai Definition fàere dritu, deretu, pònnere prantau o chi si potzat aguantare a solu, chistire assentau, pònnere adderetu, chi andhet bene o comente si tocat; imbucare, andhare o punnare a cara a calecunu logu, cumenciare a fàere calecuna cosa; fintzes lòmpere, giare a pitzu a ccn. Synonyms e antonyms acampaniare, acodomai, aconciai, aggheretzare, assantai, assetiai, indritare / abiai, comentzari, coviare 1, incaminare, incarrebai, temperare | ctr. isordulare 2. su pastore nche deretabat sas crapas ribu ribu ◊ su pastore at deretau su bestiàmene a su miliacru ◊ at deretau a prànghere, a pròghere ◊ a ube sezis deretandhe? ◊ si deretant a sa funtana a si labare ◊ totu cussas cambiales… giai ti ndhe as a abbizare candho deretant a ti arribbare sos pacamentos! 3. si li dereto a costas che lu collint chin sa panga! Etymon ltn. directiare Translations French diriger, se diriger English to direct Spanish dirigir, dirigirse Italian dirìgere German richten.

derramài, derramàre , vrb: terramare Definition pèrdere; betare, giare a meda e a ispainadura (nau mescamente de sàmbene o de làgrimas) po calecunu iscopu / d. sa vida pro ccn., pro carchi cosa = donai sa vida Synonyms e antonyms besciare, gessai, sderramai / spratziri Sentences derramas de totus is venas sànguni innocenti ◊ làgrimas no mi balet derramare ◊ nos portant a risu e a coglionu derramendhe sa salude pro nudha! 2. s’ollu chi si untat a su cunfirmau sinnificat sa gràtzia chi si derramat in s’ànima sua ◊ ses sole chi at derramadu sa lughe de su Signore! ◊ derramas benefíssios a sos pecadores Etymon spn. Translations French verser, prodiguer, échelonner English to shed, to lavish, to divide by instalments Spanish derramar, verter, ratear Italian versare, effóndere, profóndere, rateizzare German vergießen, verschwenden, in Raten einteilen.

derrocài, derrocàre , vrb Definition isconciare, betare totu a terra de mala manera, a cropu, agiummai coment'e betare de is orrocas, de logu artu Synonyms e antonyms atzimare, azinare, derrúere, dissantarare, idarrocai, ifasciare, iscalabrare, isciarrocai, isperrumai Sentences su molinu non bi fit prus, ispérditu: nche lu aiat derrocatu su ventu Etymon ctl., spn. Translations French tomber, ruiner English to precipitate, to fall down Spanish derrocar Italian precipitare, rovinare German hinabstürzen.

derrúere, derrúghere , vrb: derrúiri, dirrúere, dirrúghere Definition su si lassare andhare de male in peus, chentza si tènnere contu; batire o lassare andhare una cosa, unu logu o a unu de male in peus, fàere andhare male, fintzes isconciare Synonyms e antonyms arroinare, atzimare, derrocai, dirruire, dissantarare, ifasciare, irderrúere, iscalabrare, isciarrocai, isciusciai, ispèldere, istrossare Sentences sa pitzoca est derrughèndhesi de su totu chi no fachet a la bíere! ◊ sa domo chi no b'istat neune si che derruet ◊ mortu su mere, s'ortu si ch'est derrutu, irbandhonadu ◊ màniga ca sinono ti derrues peus cun custas meighinas! 2. cussa cosa derrughet sa pessone piús sana ◊ custos canes arestes nos sunt dirruinne ◊ dirruo sos camasinos chi apo e ndhe fràigo piús mannos Etymon ltn. deruere Translations French tomber en ruine, ruiner English to ruin Spanish arruinarse, arruinar, derrumbarse Italian andare o mandare in rovina, dissestare German verfallen, ruinieren.

desaggradèssiri , vrb: disaggradèssere, disaggradèssiri Definition no ndhe àere praxere de una cosa, immentigare unu praxere, unu bene chi at fatu àtere, fàere s'isconnóschidu, èssere discannotu Synonyms e antonyms disconnòschere, dispiàchere | ctr. aggradare Etymon spn. Translations French ne pas agréer English to dislike, to behave ungratefully Spanish desagradecer Italian sgradire, dimostrarsi ingrato German übel aufnehmen, undankbar sein.

desanimài , vrb: disaminare, disanimai, disanimare Definition leare o fàere pèrdere su coràgiu, s'ànimu, pèrdere de ànimu Synonyms e antonyms disalentai, isarcare | ctr. animare, audire Sentences calchi neu cheret chi bi lis agate, no pro los disanimare, ma pro calchi cunsizu ◊ rueint, ma no si disanimeint pro custu ◊ mamma est de cudhas féminas chi no si disàminant mai 2. no disàmines de ti cojuare: féminas si ndhe agatat àteras, si no ti cheret issa Translations French décourager English to discourage Spanish desanimar, desalentar Italian scoraggiare German entmutigen.

desatinài, desatinàre , vrb: disatinai, disatinare Definition nàrrere disatinos, isciolórios, irbariones, machines, cosas chentza fundhóriu Synonyms e antonyms ilbarionare, istantariare, sciolloriai, strolicai 2. ite ndhe azis de bos disatinare pari pari brighendhe? ◊ no bidet s'ora de mi disatinare! Etymon spn. Translations French déraisonner, radoter English to rave, to do reprehensible things Spanish delirar, desvariar, desatinar Italian farneticare, fare còse riprovévoli German faseln, Narrheiten begehen.

desbaratàre , vrb: disbaratai, disbaratare Definition fàere vida irregulada, fàere s'isperditziau, ispèrdere o perdimentare sa cosa, pesare a bolare sa cosa, ispaciare a tropu; nàrrere o fàere ispropósitos / disbaratai un'animali = pònnerelu a tropu a triballare Synonyms e antonyms aperdimentare, distrúere, isbaire, ispazetare, ispèldere, ispeldisciare, istravuciare / desatinai | ctr. avitare Etymon spn. Translations French mener une vie déréglée English to lead a dissolute life Spanish desbaratar Italian menare una vita sregolata German ein unsittliches Leben führen.

descansàre , vrb: discanciai, discansai, discansare, discantzai, discassare Definition istare a discantzu, pausandho, gosare discantzos, cosas de recreu o chi no arrechedent peruna pelea, fintzes istare a chistionu cun ccn. Synonyms e antonyms pasai Sentences ita apu tentu in custa vira? apu sempri ghimallau, trabballendi dugna cira, no mi seu mai discantzau ◊ asuta de una mata dha biu discantzendu: dha miru, mi acatu chi prus no podiat iscampai de mei, mischina, currendu (E.Pintor Sírigu)◊ fui totu s'ora discanciandumí cun d-unu, a chistionu Etymon ctl., spn. Translations French reposer English to rest Spanish descansar Italian riposare German ausruhen.

desdorài , vrb Definition fàere bregúngias, imbrutare de cosas de disonore Synonyms e antonyms abbituperare, afrentai, aggravae, disondrare, disprejare, innorare, ispresciare Translations French déshonorer English to dishonour Spanish deshonrar Italian disonorare German entehren.