Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

dansài, dansàre , vrb: dantzai, dantzare, dassare 1 Definition mòvere cun totu sa carena a sonu de sonete (o de boghe, a dillu) po divertimentu Synonyms e antonyms badhai, istripizare Etymon itl. Translations French danser English to dance Spanish bailar Italian danzare German Tanzen.

dassàre , vrb Definition abbarrare o istare a su chi bolet fàere s'àteru, arrimare o abbandhonare po pagu o po sèmpere, iscuncordare Synonyms e antonyms abbandhonare, acadiare, acogiai, cambare, codiare, coigiare, discuidai, ilmentigare, incoizare, lassai, scabidai | ctr. leai, picare Sentences at dassau sa trata de sos pedes suos ◊ su masone dassat sa mandra pro su paschinzu ◊ ses cúrrida a sa gianna dassendhe sa faina ◊ dàssalu irbasolare, chin custos issudhos chi si nch'est cravandhe in conca! ◊ si no cheres bènnere dàssalu! ◊ como bos dasso ca mi che so recuindhe ◊ no mi dassetas solu! 2. cussos duos fint ammorendhe tantos annos e apustis si sunt dassados Etymon ltn. de + laxare Translations French laisser, quitter English to leave Spanish dejar Italian lasciare German lassen, verlassen.

de , prep: di Definition medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de Synonyms e antonyms dae Idioms csn: de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai? Sentences custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu" 2. cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso 3. at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu 4. no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu 5. tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula 6. peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru! 7. arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau! 8. andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi) 9. ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna Etymon ltn. de Translations French de English of, at, to, from Spanish de Italian di, da German von, aus.

debodàre , vrb Definition no bòllere prus bene, no istimare prus, pèrdere s'istima, s'amore po calecuna cosa, ccn., fintzes dèpere lassare, fàere a mancu Sentences bi at zente chi debodat sa bidha inube naschit Translations French mésestimer English to despise Spanish desapegarse Italian disistimare German mißachten.

decàere , vrb: decàiri Definition torrai de mancu, andhare male, de male in peus, torrare a malu puntu Synonyms e antonyms decadessi, decaire*, derrúere, sderrui | ctr. mediare, megliorai Translations French dépérir, être en décadence English to decline Spanish decaer, desgastarse Italian deperire, decadére German verfallen, herunterkommen, zerfallen.

dèchere , vrb: addèchere, dègere, dèghere, degi, dègiri, dèxere, dexi 1, dèxiri Definition istare, pàrrere o andhare bene de una cosa a un'àtera, a unu, su èssere o pàrrere adata o bella, bona, fintzes su èssere giustu o adatu de unu fàere, de unu cumportamentu cunforma a su logu o a s'ocasione / pps. déchiu / dèxiri che sa fica in s'ogu = própiu nudha Synonyms e antonyms gèxere, importare, merèssere, reguardare Sentences a sos macarrones lis deghet su casu e sa bagna ◊ a cussa càssia li deghet custa tinta ◊ no dhi dexit sa corona fata de floris de aràngiu ◊ fit de vinu vonu e li dechiat peri sa brulla ◊ no ti deghet su ríere, cun totu custu dannu! ◊ a unu mannu no li deghet a zogare che una criadura ◊ est sinnu de mente zusta a nàrrere sos faedhos chi bi deghent ebbia ◊ andai a cuadhu de molenti non degit po s'ocasioni!◊ segundhu su foedhu, nau in crésia no deghet! 2. bollu chi sa petza siat arrustia comenti dexit ◊ una cràstula ses, chi dexiast internada in manicómiu bia e bona! 3. so andhendhe a ue mi paret e piaghet: no sunt cosas chi bos deghent! 4. custu dispiaghere própiu no mi lu deghia Surnames and Proverbs prb: a cane no dhi deget pane Etymon ltn. decere Translations French convenir, seoir English to suit Spanish convenir Italian addirsi German passen.

decídere, decídiri , vrb: dessídiri, detzídere, ditzídere Definition pigare una decisione Sentences cussu no dh'as a decídere tue! ◊ chi a decídere mi giàt su permissu, sa risposta dha giao de seguru Etymon itl. Translations French décider English to decide Spanish decidir Italian decìdere German entscheiden ( sich ).

decifrài, decifràre , vrb Definition cumprèndhere o ispiegare, lígere e cumprèndhere un’iscritura, unu singiale, unu sinnu, giaendhodhi o connoschendhodhi unu significau Sentences s'iscritura antiga bi cheret zente pràtiga, chi bi at istudiadu subra, pro la decifrare Translations French déchiffrer English to decode Spanish descifrar Italian decifrare German entschlüsseln, dechiffrieren, entziffern.

declarài , vrb: decrarai, dichiarare, diclarare Definition nàrrere sa cosa chi s'iscat de una manera ladina, crara, mescamente su chi unu pentzat o credet e bolet; rfl., nàrrere, fàere a ischire a una de dha bòllere a pobidha Synonyms e antonyms aclarire | ctr. cuai, denegare Sentences mai no sigas duus lèpuris paris, no ti declaris chi totu iscís fai! 2. totus, giòvanos, betzones, ti si sunt dichiarados, pro finas sos illumbados imbiadu ti ant cantones (B.Cara)◊ no ti potzu cumprendi si tui no ti decraras! ◊ chi bollis su coru miu poita no ti decraras? Etymon ctl., spn. declarar Translations French déclarer English to declare Spanish declarar Italian dichiarare German erklären, sich erklären.

decorài, decoràre , vrb Definition fàere síngias, pinturas, figuras, o fintzes pònnere cosa po bellesa Translations French décorer English to decorate Spanish decorar Italian decorare German verzieren, schmücken, dekorieren.

decretài, decretàre , vrb Definition fàere unu decretu, istabbilire, decídere una cosa cun decretu Translations French décréter English to decree Spanish decretar Italian decretare German verordnen, bestimmen.

decumàre , vrb: degumai, degumare Definition pagare o fàere pagare o pigare is dégumas; ispèrdere a meda, in cantidade manna; in cobertantza, pigare a cropos, atripare Synonyms e antonyms cudumare, deghinare, gegumai / surrai / ispèldere, menguai, sdegumai Sentences malinnus e disconnotus, boleis degumai povintzas is satzerdotus! ◊ o siat trigu malu o trigu bonu, degumendhe non giuto raidore 2. ódios e vinditas ant degumadu a su mesu sa zente chi istaiat in cuss'istatzu ◊ sos furferarzos dégumant sos laores a fine de maju ◊ cun grandhe bramosia current a degumare sa padedha e màndhigant e bient a trimpone! (P.Mossa) 3. candho su pisedhu est torradu dae ziru, sa mama l'at degumadu a dovere ◊ cuss'arrana dh'ant degumada is gatus, dh'ant bocia ma no si dh'ant papada Etymon ltn. decumare Translations French décimer, punir English to decimate, to punish Spanish diezmar Italian decimare, punire German zehnten, bestrafen.

dedicài, dedicàre , vrb Definition fàere una dédica Synonyms e antonyms intitulai Translations French dédier English to dedicate Spanish dedicar Italian dedicare German benennen.

defèndhere , vrb: defèndiri, difèndhere, difendi, difèndiri, difènnere Definition fàere o pigare sa difesa, is partesas de unu, amparare a ccn., fàere a manera chi unu o una cosa no tèngiat dannu o male Synonyms e antonyms amparai, defensai, iscòndhere Sentences candho no tenet resone aite lu difendhes?! ◊ tue no chirches a neunu, ma si ti faghent male difèndhedi! ◊ a cancu fradi dhi fiat tocau a si pigai a buciconis po difèndiri s’onori de is sorris ◊ sa zente si cheriat dassada in pache e pro difèndhere cussa libbertade fit custrinta a gherrare a malaboza ◊ fit zente chi s’ischiat difèndhere ◊ mi difendho cun régula e rigore siat in s'interessu o in s'onore (Sassu)◊ arregràtzias de coru a totus cudhus chi difendint sa língua sarda! Etymon itl. Translations French défendre English to defend Spanish defender Italian difèndere German verteidigen.

definíre, definíri , vrb: dirfinire Definition precisare, decídere totu su chi pertocat una cosa o una chistione / dirfinire una zura = acabbare su dibbatimentu e betare sa senténtzia Synonyms e antonyms cuncodrai, dessinire Etymon itl. Translations French définir English to define Spanish definir Italian definire German bestimmen, definieren.

degogliài, degogliàre , vrb: degolgiai, degollai, degollare, degullare, degulliare, digogliai, digogliare, digollare, digugliare Definition segare sa conca, pònnere istrópiu, fàere bisestru, dannu mannu a gente, animales o a cosas, distrúere, matzigare; fintzes fàere burdellu, moida a meda, coment'e segandho cosa, gherrigiandho, immarrire Synonyms e antonyms isconcai, sugai / bisastrare, destrossai, fragiare, idegollai, istragare 2 Sentences Giudita at degogliadu a Oloferne ◊ Erodes at fatu degollare pitzinnos innotzentes 2. a su pastore li ant degogliadu sa robba ◊ ant degogliadu una punta de chercu ◊ de milli versos no ndhe valet unu ca sunt totu degogliados, isempiados ◊ apustis chi aus degollau totu seus cricandho de ndhe torrare a bia sa limba ◊ cussos machinàrios in sa mina digogliaiant che moledha de cafè ◊ sa màchina ti podet digollare! 3. su bentu degògliat sas fozas, las atapat e forfígiat ◊ chentza dentes no poto degullare sa cosa tosta ◊ a punzos e a bucicones mi l'ant totu degogliada (G.Ruzzone)◊ su bentu forti at digogliau totu is matas ◊ s'istrubberi digúgliat totu su chi usat 4. su pitzinnu fut tota sa die digúglia digúglia ◊ seu totu digogliara! Etymon ctl., spn. degollar Translations French décapiter, massacrer English to behead, to slaughter Spanish decapitar Italian decapitare, fare strage, massacrare German köpfen, enthaupten, niedermetzeln, massakrieren.

deinàre 1 , vrb: dejunare, deunare, deunzare, diunare Definition istare chentza papare, fàere a mancu de papare Synonyms e antonyms geunare*, irgeunzare | ctr. mandhicare, papae Sentences no apo deunadu in pitzinnia e dias chèrrere chi deune a betzu? ◊ at postu sos cocois a deinare ◊ nàrali puru chi como deunzet e no t'importet mancari murrunzet! ◊ si deinat in tempus de carésima ◊ cudhu fariseu nachi deinaiat duas bortas a sa chida Translations French jeûner English to fast Spanish ayunar Italian digiunare German fasten.

delegài, delegàre , vrb Definition giare una genia de autorizatzione, prus che àteru iscrita, po chi unu fatzat unu dovere in parte de s'àteru Sentences ma a tui ti ant delegau po donai consígius? Translations French déléguer English to delegate Spanish delegar Italian delegare German bevollmächtigen, ermächtigen.

delibberài, delibberàre , vrb Definition pigare una decisione, aprovare calecuna cosa cun delíbbera Translations French délibérer English to deliberate Spanish deliberar Italian deliberare German beschließen.

dellezàre , vrb: dillezare Definition pigare a dilléziu, a befa, giúghere a innóriu, bogare in bregúngia, pònnere s'arréulu a unu Synonyms e antonyms arreulai, mofare, strocillai Sentences perdendhe sa pascéscia, si furrieit a sos chi prus lu fint dellezendhe Etymon itl. dileggiare Translations French se moquer English to laugh at Spanish burlar, escarnecer Italian irrídere, schernire German auslachen, verlachen.