dansài, dansàre , vrb: dantzai,
dantzare,
dassare 1 Definition
mòvere cun totu sa carena a sonu de sonete (o de boghe, a dillu) po divertimentu
Synonyms e antonyms
badhai,
istripizare
Etymon
itl.
Translations
French
danser
English
to dance
Spanish
bailar
Italian
danzare
German
Tanzen.
dassàre , vrb Definition
abbarrare o istare a su chi bolet fàere s'àteru, arrimare o abbandhonare po pagu o po sèmpere, iscuncordare
Synonyms e antonyms
abbandhonare,
acadiare,
acogiai,
cambare,
codiare,
coigiare,
discuidai,
ilmentigare,
incoizare,
lassai,
scabidai
| ctr.
leai,
picare
Sentences
at dassau sa trata de sos pedes suos ◊ su masone dassat sa mandra pro su paschinzu ◊ ses cúrrida a sa gianna dassendhe sa faina ◊ dàssalu irbasolare, chin custos issudhos chi si nch'est cravandhe in conca! ◊ si no cheres bènnere dàssalu! ◊ como bos dasso ca mi che so recuindhe ◊ no mi dassetas solu!
2.
cussos duos fint ammorendhe tantos annos e apustis si sunt dassados
Etymon
ltn.
de + laxare
Translations
French
laisser,
quitter
English
to leave
Spanish
dejar
Italian
lasciare
German
lassen,
verlassen.
de , prep: di Definition
medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de
Synonyms e antonyms
dae
Idioms
csn:
de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai?
Sentences
custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu"
2.
cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso
3.
at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu
4.
no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu
5.
tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula
6.
peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru!
7.
arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau!
8.
andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi)
9.
ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna
Etymon
ltn.
de
Translations
French
de
English
of,
at,
to,
from
Spanish
de
Italian
di,
da
German
von,
aus.
debodàre , vrb Definition
no bòllere prus bene, no istimare prus, pèrdere s'istima, s'amore po calecuna cosa, ccn., fintzes dèpere lassare, fàere a mancu
Sentences
bi at zente chi debodat sa bidha inube naschit
Translations
French
mésestimer
English
to despise
Spanish
desapegarse
Italian
disistimare
German
mißachten.
decàere , vrb: decàiri Definition
torrai de mancu, andhare male, de male in peus, torrare a malu puntu
Synonyms e antonyms
decadessi,
decaire*,
derrúere,
sderrui
| ctr.
mediare,
megliorai
Translations
French
dépérir,
être en décadence
English
to decline
Spanish
decaer,
desgastarse
Italian
deperire,
decadére
German
verfallen,
herunterkommen,
zerfallen.
dèchere , vrb: addèchere,
dègere,
dèghere,
degi,
dègiri,
dèxere,
dexi 1,
dèxiri Definition
istare, pàrrere o andhare bene de una cosa a un'àtera, a unu, su èssere o pàrrere adata o bella, bona, fintzes su èssere giustu o adatu de unu fàere, de unu cumportamentu cunforma a su logu o a s'ocasione / pps. déchiu / dèxiri che sa fica in s'ogu = própiu nudha
Synonyms e antonyms
gèxere,
importare,
merèssere,
reguardare
Sentences
a sos macarrones lis deghet su casu e sa bagna ◊ a cussa càssia li deghet custa tinta ◊ no dhi dexit sa corona fata de floris de aràngiu ◊ fit de vinu vonu e li dechiat peri sa brulla ◊ no ti deghet su ríere, cun totu custu dannu! ◊ a unu mannu no li deghet a zogare che una criadura ◊ est sinnu de mente zusta a nàrrere sos faedhos chi bi deghent ebbia ◊ andai a cuadhu de molenti non degit po s'ocasioni!◊ segundhu su foedhu, nau in crésia no deghet!
2.
bollu chi sa petza siat arrustia comenti dexit ◊ una cràstula ses, chi dexiast internada in manicómiu bia e bona!
3.
so andhendhe a ue mi paret e piaghet: no sunt cosas chi bos deghent!
4.
custu dispiaghere própiu no mi lu deghia
Surnames and Proverbs
prb:
a cane no dhi deget pane
Etymon
ltn.
decere
Translations
French
convenir,
seoir
English
to suit
Spanish
convenir
Italian
addirsi
German
passen.
decídere, decídiri , vrb: dessídiri,
detzídere,
ditzídere Definition
pigare una decisione
Sentences
cussu no dh'as a decídere tue! ◊ chi a decídere mi giàt su permissu, sa risposta dha giao de seguru
Etymon
itl.
Translations
French
décider
English
to decide
Spanish
decidir
Italian
decìdere
German
entscheiden ( sich ).
decifrài, decifràre , vrb Definition
cumprèndhere o ispiegare, lígere e cumprèndhere un’iscritura, unu singiale, unu sinnu, giaendhodhi o connoschendhodhi unu significau
Sentences
s'iscritura antiga bi cheret zente pràtiga, chi bi at istudiadu subra, pro la decifrare
Translations
French
déchiffrer
English
to decode
Spanish
descifrar
Italian
decifrare
German
entschlüsseln,
dechiffrieren,
entziffern.
declarài , vrb: decrarai,
dichiarare,
diclarare Definition
nàrrere sa cosa chi s'iscat de una manera ladina, crara, mescamente su chi unu pentzat o credet e bolet; rfl., nàrrere, fàere a ischire a una de dha bòllere a pobidha
Synonyms e antonyms
aclarire
| ctr.
cuai,
denegare
Sentences
mai no sigas duus lèpuris paris, no ti declaris chi totu iscís fai!
2.
totus, giòvanos, betzones, ti si sunt dichiarados, pro finas sos illumbados imbiadu ti ant cantones (B.Cara)◊ no ti potzu cumprendi si tui no ti decraras! ◊ chi bollis su coru miu poita no ti decraras?
Etymon
ctl., spn.
declarar
Translations
French
déclarer
English
to declare
Spanish
declarar
Italian
dichiarare
German
erklären,
sich erklären.
decorài, decoràre , vrb Definition
fàere síngias, pinturas, figuras, o fintzes pònnere cosa po bellesa
Translations
French
décorer
English
to decorate
Spanish
decorar
Italian
decorare
German
verzieren,
schmücken,
dekorieren.
decretài, decretàre , vrb Definition
fàere unu decretu, istabbilire, decídere una cosa cun decretu
Translations
French
décréter
English
to decree
Spanish
decretar
Italian
decretare
German
verordnen,
bestimmen.
decumàre , vrb: degumai,
degumare Definition
pagare o fàere pagare o pigare is dégumas; ispèrdere a meda, in cantidade manna; in cobertantza, pigare a cropos, atripare
Synonyms e antonyms
cudumare,
deghinare,
gegumai
/
surrai
/
ispèldere,
menguai,
sdegumai
Sentences
malinnus e disconnotus, boleis degumai povintzas is satzerdotus! ◊ o siat trigu malu o trigu bonu, degumendhe non giuto raidore
2.
ódios e vinditas ant degumadu a su mesu sa zente chi istaiat in cuss'istatzu ◊ sos furferarzos dégumant sos laores a fine de maju ◊ cun grandhe bramosia current a degumare sa padedha e màndhigant e bient a trimpone! (P.Mossa)
3.
candho su pisedhu est torradu dae ziru, sa mama l'at degumadu a dovere ◊ cuss'arrana dh'ant degumada is gatus, dh'ant bocia ma no si dh'ant papada
Etymon
ltn.
decumare
Translations
French
décimer,
punir
English
to decimate,
to punish
Spanish
diezmar
Italian
decimare,
punire
German
zehnten,
bestrafen.
dedicài, dedicàre , vrb Definition
fàere una dédica
Synonyms e antonyms
intitulai
Translations
French
dédier
English
to dedicate
Spanish
dedicar
Italian
dedicare
German
benennen.
defèndhere , vrb: defèndiri,
difèndhere,
difendi,
difèndiri,
difènnere Definition
fàere o pigare sa difesa, is partesas de unu, amparare a ccn., fàere a manera chi unu o una cosa no tèngiat dannu o male
Synonyms e antonyms
amparai,
defensai,
iscòndhere
Sentences
candho no tenet resone aite lu difendhes?! ◊ tue no chirches a neunu, ma si ti faghent male difèndhedi! ◊ a cancu fradi dhi fiat tocau a si pigai a buciconis po difèndiri s’onori de is sorris ◊ sa zente si cheriat dassada in pache e pro difèndhere cussa libbertade fit custrinta a gherrare a malaboza ◊ fit zente chi s’ischiat difèndhere ◊ mi difendho cun régula e rigore siat in s'interessu o in s'onore (Sassu)◊ arregràtzias de coru a totus cudhus chi difendint sa língua sarda!
Etymon
itl.
Translations
French
défendre
English
to defend
Spanish
defender
Italian
difèndere
German
verteidigen.
definíre, definíri , vrb: dirfinire Definition
precisare, decídere totu su chi pertocat una cosa o una chistione / dirfinire una zura = acabbare su dibbatimentu e betare sa senténtzia
Synonyms e antonyms
cuncodrai,
dessinire
Etymon
itl.
Translations
French
définir
English
to define
Spanish
definir
Italian
definire
German
bestimmen,
definieren.
degogliài, degogliàre , vrb: degolgiai,
degollai,
degollare,
degullare,
degulliare,
digogliai,
digogliare,
digollare,
digugliare Definition
segare sa conca, pònnere istrópiu, fàere bisestru, dannu mannu a gente, animales o a cosas, distrúere, matzigare; fintzes fàere burdellu, moida a meda, coment'e segandho cosa, gherrigiandho, immarrire
Synonyms e antonyms
isconcai,
sugai
/
bisastrare,
destrossai,
fragiare,
idegollai,
istragare 2
Sentences
Giudita at degogliadu a Oloferne ◊ Erodes at fatu degollare pitzinnos innotzentes
2.
a su pastore li ant degogliadu sa robba ◊ ant degogliadu una punta de chercu ◊ de milli versos no ndhe valet unu ca sunt totu degogliados, isempiados ◊ apustis chi aus degollau totu seus cricandho de ndhe torrare a bia sa limba ◊ cussos machinàrios in sa mina digogliaiant che moledha de cafè ◊ sa màchina ti podet digollare!
3.
su bentu degògliat sas fozas, las atapat e forfígiat ◊ chentza dentes no poto degullare sa cosa tosta ◊ a punzos e a bucicones mi l'ant totu degogliada (G.Ruzzone)◊ su bentu forti at digogliau totu is matas ◊ s'istrubberi digúgliat totu su chi usat
4.
su pitzinnu fut tota sa die digúglia digúglia ◊ seu totu digogliara!
Etymon
ctl., spn.
degollar
Translations
French
décapiter,
massacrer
English
to behead,
to slaughter
Spanish
decapitar
Italian
decapitare,
fare strage,
massacrare
German
köpfen,
enthaupten,
niedermetzeln,
massakrieren.
deinàre 1 , vrb: dejunare,
deunare,
deunzare,
diunare Definition
istare chentza papare, fàere a mancu de papare
Synonyms e antonyms
geunare*,
irgeunzare
| ctr.
mandhicare,
papae
Sentences
no apo deunadu in pitzinnia e dias chèrrere chi deune a betzu? ◊ at postu sos cocois a deinare ◊ nàrali puru chi como deunzet e no t'importet mancari murrunzet! ◊ si deinat in tempus de carésima ◊ cudhu fariseu nachi deinaiat duas bortas a sa chida
Translations
French
jeûner
English
to fast
Spanish
ayunar
Italian
digiunare
German
fasten.
delegài, delegàre , vrb Definition
giare una genia de autorizatzione, prus che àteru iscrita, po chi unu fatzat unu dovere in parte de s'àteru
Sentences
ma a tui ti ant delegau po donai consígius?
Translations
French
déléguer
English
to delegate
Spanish
delegar
Italian
delegare
German
bevollmächtigen,
ermächtigen.
delibberài, delibberàre , vrb Definition
pigare una decisione, aprovare calecuna cosa cun delíbbera
Translations
French
délibérer
English
to deliberate
Spanish
deliberar
Italian
deliberare
German
beschließen.
dellezàre , vrb: dillezare Definition
pigare a dilléziu, a befa, giúghere a innóriu, bogare in bregúngia, pònnere s'arréulu a unu
Synonyms e antonyms
arreulai,
mofare,
strocillai
Sentences
perdendhe sa pascéscia, si furrieit a sos chi prus lu fint dellezendhe
Etymon
itl.
dileggiare
Translations
French
se moquer
English
to laugh at
Spanish
burlar,
escarnecer
Italian
irrídere,
schernire
German
auslachen,
verlachen.