Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

delliriàre , vrb: addilliriai, dilliriai, dilliriare, drilliriare Definitzione tènnere prexu mannu, o fintzes dolore forte de no dhu pòdere padire, de fàere disatinos, de foedhare chentza ischire ite est naendho Sinònimos e contràrios dischissiare, irdelleriai, issentire / fadhotai, ferionai, ilbarionare Frases su coro sou est delliriendhe pro sa fémina! ◊ in carrasegare brullant sas bonas persones cumbinendhe funtziones chi faghent dilliriare (A.Paba)◊ sa Sardigna est inghiriada de mare, ma sa zente no dillíriat pro s'abba salida ◊ candu dhu pigàt cudha callentura dilliriàt própriu! 2. cun sos afetos tuos e amore pro te dilliriendhe so sa vida (A.M.Mulas)◊ sa pipia cun sa callentura su noti dilliriàt ◊ sa pitzinna est dormida in codas de sa mama, ma est drilliriandhe fachendhe unu sonnu terrorosu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu délirer Ingresu to rave Ispagnolu delirar Italianu delirare Tedescu wahnsinnig werden, delirieren, faseln.

demàre , vrb: addemare Definitzione ingòllere tema, maladia, fàere dannu a sa salude Sinònimos e contràrios ammagagnare, ammaladiai, apuntorai, ilmaladiare, inciacai, tunconire | ctr. sanai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu attraper une maladie Ingresu to get an illness Ispagnolu enfermar Italianu prèndere una malattìa Tedescu erkranken.

demasiàre , vrb Definitzione essire de is límites, fàere prus de su chi dhue bolet Sinònimos e contràrios birare, cabulare, soberare | ctr. mancai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dépasser Ingresu to exceed Ispagnolu excederse Italianu eccèdere Tedescu übersteigen.

dempríre , vrb: adrimpie, drempire, drempiri, drimpire, drimpiri Definitzione nau de cosas chi creschent, lòmpere a puntu de pòdere serbire; fàere su dovere, fàere is óbbrigos, lòmpere de una chistione a is conclusiones / èssere galu a drempire = chi no est lómpidu Sinònimos e contràrios abbasolare, abberare, achiare, ammadurae, avetuie, crompire, grempire, ingranire, lòmpere | ctr. agurtire Frases Deus aiat dempritu su disitzu meu ◊ oje puru drempint galu sa morte chei sos chercos sa lanne sos ómines de brunzu! (G.Delogu)◊ candu su trigu iat iscabidhau e si fut drimpiu fut cumparta fintzas s'erba mala ◊ su lori fait su cambu, iscabidhat e infinis si drimpit s'ispiga 2. lassade su ramu birde ca sa linna no est galu drempida! ◊ s'ógliu fit drimpitu e nche l'amus messatu 3. ses cuntentu de drimpire a s'impreu chin incuru Ètimu ltn. adimplere Tradutziones Frantzesu mûrir Ingresu to ripe Ispagnolu madurar Italianu maturare Tedescu reifen.

denegàre , vrb: dennegai, dennegare, dinnecare, dinnegare Definitzione nàrrere ca una cosa no est comente si est nau innanti, nàrrere su contràriu de innanti, nàrrere chi no est deasi, ghetaisí a sa nega; arrefudare una cosa a chie dh'at pedia o dhi tocat Sinònimos e contràrios arrafudai, necare | ctr. ammítere, atorgare, cufessare Frases su chi nas oe lu dennegas cras ◊ sa vida oe est menzus de unu tempus, no si podet dinnegare ◊ dinnegare sos males est vilesa ◊ nachi su malu so deo e no mi ndhe apo mancu a dennegare 2. e chie li podet dennegare su rispetu a unu che a isse?! ◊ dennegant a s'onestu dogni diritu pro arrichire ladros rufianos (L.Ilieschi)◊ no mi fuas, no mi denneghes sas gràtzias tuas! Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu nier, démentir Ingresu to deny Ispagnolu negar, denegar Italianu negare, smentire, contraddire Tedescu verneinen, ableugen, widerrufen, dementieren, leugnen.

depèndhere, depèndiri , vrb: atepèndhere, dipèndhere, dipèndiri Definitzione agiummai coment’e pèndhere de ccn. o de calecuna cosa, in su sensu de no èssere desesi a contu suo e duncas de dèpere istare a su chi bolet s'àteru; si narat fintzes in su sensu, foedhandho de cosas, chi si depent a… o chi benint de… (càusa cosa chi dhas faet naschire)/ pps. dipesu, dipéndiu; dipendhet! (nau pruscatotu pro abbétia) = tocat a biri si… Frases immoi seu líbberu, no dipendu de nemus ◊ su teracu dipendhet de su mere ◊ de custu filu so bidindhe su cabu ma no de ue dipendhet ◊ cussa detzisione dipendhet de su síndhigu ◊ dèu ti dh'apu promítiu e immoi dipendit totu de tui ◊ sa vida de s'ómini no dipendit de is bènis chi tenit, mancai siat arricu 2. ses columba depesa dae nóbbiles arratzas ◊ dae su babbu e dae sa mama li est dipesu, si est gai ◊ totu custos benes li sunt dipesos de sa famíllia ◊ tui ses dipéndiu de genti mala! ◊ de su fritu chi at sufridu ndhe li est dipesa una prummonite ◊ custu dannu est dipesu de su malu cabu ◊ su malumore dae ite est dipesu? ◊ de comenti est dipéndiu s'universu no dh’at cumpréndiu nisciunus (C.Marongiu) 3. dèu gei bollu comporai: dipendit cantu mi fait pagai! Sambenados e Provèrbios prb: tristu e míseru a chie dipendhet de s'àteru! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu dériver, tirer Ingresu to derive Ispagnolu depender, derivar Italianu dipèndere, derivare, provenire Tedescu abhängen von, stammen.

dèpere , vrb: depi, dèpiri, dèvere, tèpere Definitzione tènnere o àere s'óbbrigu, o su bisóngiu, sa presse o s'apretu de calecuna cosa: s'impreat meda po cambiare unu pagu su significau de is àteros verbos; èssere in dépidu; si narat fintzes po inditare cosa pagu segura, chi si pentzat po calecunu motivu ma no s'ischit a seguru (s'impreat cun àere, èssere, e su pps. de àteru vrb.) e fintzes po fàere unu tempus benidore de su vrb. de modu infiniu chi acumpàngiat in sa forma des, tes; a sa campidanesa dhu manígiant, prus che àteru is poetas, fintzes in su sensu de pòdere / pps. dépidu, dépiu; ger. dependhe, dependho, depindhe; formas diferentes de dèpere: ind. pres. tue des, isse det, nois demus, bois dezis, issos dent Sinònimos e contràrios gèpere Frases depo andhare como, ca sinono si che faghet tardu ◊ depis fai a manera chi is contus torrint totus ◊ tocai, ita mi depeis narri?! ◊ chi ti piagat o nono, custa est cosa chi as a deper fàghere tue ◊ carei carei, ma su chi depis no dhu fais etotu! ◊ solu deves pensare chi de me no ti deves burulare! ◊ aiant dévitu cantare donzi dominica 2. su chi ti ndhe apo leadu de butega ti lu depo totu ◊ cosa ti depo, chi mancu mi faedhas?! 3. sa pinna che la depo àere torrada a su logu sou, si no est inoghe ◊ custa faina la depet àere fata isse ◊ depent èssere andhados issos, beru? ◊ isse depet èssere inoche a fúrriu ◊ Mundhicu depet èssere fragandu cun calincuna picioca 4. non tes àere fastizos e istrobbos (G.Ruju)◊ prima chi su pudhu cantet mi des negare, istanote! 5. fiat un'isplendori meravigliosu e oras de gosu eus dépiu gustai Sambenados e Provèrbios prb: chini timit cosa depit Ètimu ltn. debere Tradutziones Frantzesu devoir Ingresu must, to have to, to be obliged Ispagnolu deber, tener que Italianu dovére Tedescu müssen, sollen, schuldig sein, dürfen.

depòniri, depònnere , vrb Definitzione in is dibbatimentos, su foedhare de is testimòngios; lassare istare / ndhe at depostu s'idea = si est istorrau, at cambiadu idea Sinònimos e contràrios ispònnere 2. nachi ti cheres laureare: depònendhe s'idea chi est mezus Tradutziones Frantzesu témoigner Ingresu to testify Ispagnolu declarar, dejar Italianu testimoniare Tedescu bezeugen.

depurài, depuràre , vrb Definitzione bogare o seberare s'àliga o àtera malesa de mesu de calecuna cosa Sinònimos e contràrios limpiai | ctr. imbratare Frases prummones e runzones depurant su sàmbene Tradutziones Frantzesu dépurer Ingresu to depurate Ispagnolu depurar Italianu depurare Tedescu reinigen.

deragliàre , vrb Definitzione essire fora de binàriu Tradutziones Frantzesu dérailler Ingresu to go off the rails Ispagnolu descarrilar Italianu deragliare Tedescu entgleisen.

deretàre , vrb: adaretzai Definitzione fàere dritu, deretu, pònnere prantau o chi si potzat aguantare a solu, chistire assentau, pònnere adderetu, chi andhet bene o comente si tocat; imbucare, andhare o punnare a cara a calecunu logu, cumenciare a fàere calecuna cosa; fintzes lòmpere, giare a pitzu a ccn. Sinònimos e contràrios acampaniare, acodomai, aconciai, aggheretzare, assantai, assetiai, indritare / abiai, comentzari, coviare 1, incaminare, incarrebai, temperare | ctr. isordulare 2. su pastore nche deretabat sas crapas ribu ribu ◊ su pastore at deretau su bestiàmene a su miliacru ◊ at deretau a prànghere, a pròghere ◊ a ube sezis deretandhe? ◊ si deretant a sa funtana a si labare ◊ totu cussas cambiales… giai ti ndhe as a abbizare candho deretant a ti arribbare sos pacamentos! 3. si li dereto a costas che lu collint chin sa panga! Ètimu ltn. directiare Tradutziones Frantzesu diriger, se diriger Ingresu to direct Ispagnolu dirigir, dirigirse Italianu dirìgere Tedescu richten.

derramài, derramàre , vrb: terramare Definitzione pèrdere; betare, giare a meda e a ispainadura (nau mescamente de sàmbene o de làgrimas) po calecunu iscopu / d. sa vida pro ccn., pro carchi cosa = donai sa vida Sinònimos e contràrios besciare, gessai, sderramai / spratziri Frases derramas de totus is venas sànguni innocenti ◊ làgrimas no mi balet derramare ◊ nos portant a risu e a coglionu derramendhe sa salude pro nudha! 2. s’ollu chi si untat a su cunfirmau sinnificat sa gràtzia chi si derramat in s’ànima sua ◊ ses sole chi at derramadu sa lughe de su Signore! ◊ derramas benefíssios a sos pecadores Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu verser, prodiguer, échelonner Ingresu to shed, to lavish, to divide by instalments Ispagnolu derramar, verter, ratear Italianu versare, effóndere, profóndere, rateizzare Tedescu vergießen, verschwenden, in Raten einteilen.

derrocài, derrocàre , vrb Definitzione isconciare, betare totu a terra de mala manera, a cropu, agiummai coment'e betare de is orrocas, de logu artu Sinònimos e contràrios atzimare, azinare, derrúere, dissantarare, idarrocai, ifasciare, iscalabrare, isciarrocai, isperrumai Frases su molinu non bi fit prus, ispérditu: nche lu aiat derrocatu su ventu Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu tomber, ruiner Ingresu to precipitate, to fall down Ispagnolu derrocar Italianu precipitare, rovinare Tedescu hinabstürzen.

derrúere, derrúghere , vrb: derrúiri, dirrúere, dirrúghere Definitzione su si lassare andhare de male in peus, chentza si tènnere contu; batire o lassare andhare una cosa, unu logu o a unu de male in peus, fàere andhare male, fintzes isconciare Sinònimos e contràrios arroinare, atzimare, derrocai, dirruire, dissantarare, ifasciare, irderrúere, iscalabrare, isciarrocai, isciusciai, ispèldere, istrossare Frases sa pitzoca est derrughèndhesi de su totu chi no fachet a la bíere! ◊ sa domo chi no b'istat neune si che derruet ◊ mortu su mere, s'ortu si ch'est derrutu, irbandhonadu ◊ màniga ca sinono ti derrues peus cun custas meighinas! 2. cussa cosa derrughet sa pessone piús sana ◊ custos canes arestes nos sunt dirruinne ◊ dirruo sos camasinos chi apo e ndhe fràigo piús mannos Ètimu ltn. deruere Tradutziones Frantzesu tomber en ruine, ruiner Ingresu to ruin Ispagnolu arruinarse, arruinar, derrumbarse Italianu andare o mandare in rovina, dissestare Tedescu verfallen, ruinieren.

desaggradèssiri , vrb: disaggradèssere, disaggradèssiri Definitzione no ndhe àere praxere de una cosa, immentigare unu praxere, unu bene chi at fatu àtere, fàere s'isconnóschidu, èssere discannotu Sinònimos e contràrios disconnòschere, dispiàchere | ctr. aggradare Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu ne pas agréer Ingresu to dislike, to behave ungratefully Ispagnolu desagradecer Italianu sgradire, dimostrarsi ingrato Tedescu übel aufnehmen, undankbar sein.

desanimài , vrb: disaminare, disanimai, disanimare Definitzione leare o fàere pèrdere su coràgiu, s'ànimu, pèrdere de ànimu Sinònimos e contràrios disalentai, isarcare | ctr. animare, audire Frases calchi neu cheret chi bi lis agate, no pro los disanimare, ma pro calchi cunsizu ◊ rueint, ma no si disanimeint pro custu ◊ mamma est de cudhas féminas chi no si disàminant mai 2. no disàmines de ti cojuare: féminas si ndhe agatat àteras, si no ti cheret issa Tradutziones Frantzesu décourager Ingresu to discourage Ispagnolu desanimar, desalentar Italianu scoraggiare Tedescu entmutigen.

desatinài, desatinàre , vrb: disatinai, disatinare Definitzione nàrrere disatinos, isciolórios, irbariones, machines, cosas chentza fundhóriu Sinònimos e contràrios ilbarionare, istantariare, sciolloriai, strolicai 2. ite ndhe azis de bos disatinare pari pari brighendhe? ◊ no bidet s'ora de mi disatinare! Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu déraisonner, radoter Ingresu to rave, to do reprehensible things Ispagnolu delirar, desvariar, desatinar Italianu farneticare, fare còse riprovévoli Tedescu faseln, Narrheiten begehen.

desbaratàre , vrb: disbaratai, disbaratare Definitzione fàere vida irregulada, fàere s'isperditziau, ispèrdere o perdimentare sa cosa, pesare a bolare sa cosa, ispaciare a tropu; nàrrere o fàere ispropósitos / disbaratai un'animali = pònnerelu a tropu a triballare Sinònimos e contràrios aperdimentare, distrúere, isbaire, ispazetare, ispèldere, ispeldisciare, istravuciare / desatinai | ctr. avitare Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu mener une vie déréglée Ingresu to lead a dissolute life Ispagnolu desbaratar Italianu menare una vita sregolata Tedescu ein unsittliches Leben führen.

descansàre , vrb: discanciai, discansai, discansare, discantzai, discassare Definitzione istare a discantzu, pausandho, gosare discantzos, cosas de recreu o chi no arrechedent peruna pelea, fintzes istare a chistionu cun ccn. Sinònimos e contràrios pasai Frases ita apu tentu in custa vira? apu sempri ghimallau, trabballendi dugna cira, no mi seu mai discantzau ◊ asuta de una mata dha biu discantzendu: dha miru, mi acatu chi prus no podiat iscampai de mei, mischina, currendu (E.Pintor Sírigu)◊ fui totu s'ora discanciandumí cun d-unu, a chistionu Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu reposer Ingresu to rest Ispagnolu descansar Italianu riposare Tedescu ausruhen.

desdorài , vrb Definitzione fàere bregúngias, imbrutare de cosas de disonore Sinònimos e contràrios abbituperare, afrentai, aggravae, disondrare, disprejare, innorare, ispresciare Tradutziones Frantzesu déshonorer Ingresu to dishonour Ispagnolu deshonrar Italianu disonorare Tedescu entehren.

«« Torra a chircare